Akranes - 01.06.1944, Blaðsíða 16

76
AKRANES
Verzlunin Brú
Þá verzlun stofnsetti Sveinbjörn Oddsson 1
september 1940, í Ási við Vesturgötu. Verzlaði
hann með imatvörur og smávarning. Hann seldi
verzlunina í maí 1942 hlutafélaginu Brú, en
þessir voru hluthafar: Ármann Halldórsson og
sonur hans, Ármann, Elías Guðjónsson, Arnór
og Guðmundur Sveinbjörnssynir. í janúar 1943
seldu þeir Daníel Vigfússyni verzlunina, en
hann lagði hana niður í ágúst 1943.
Síðast á árinu 1943 byrjaði svo Oddur Sveins-
son frá Akri að verzla í þessum húsakynnum,
uiidir sama nafni. Skömmu eftir aldamót var
Oddur nokkur ár við verzlun Vilhjálms Þor-
valdssonar. Síðan hefur hann fengist við margt.
Gengið á kennaraskóla og verið kennari, sjó-
maður og bóndi um mörg ár. Alls staðar lið-
tækur, hvernig sem honum gengur að verzla.
Verzlun Axels Sveinbjörnssonar
Axel er fæddur í Reykjavík 10. des. 1904, en
er uppalinn hér hjá frændfólki sínu á Traðar-
bakka. Hann gerðist sjómaður strax er hann
„óx úr grasi“. Gekk á stýrimannaskólann í
Reykjavík og tók próf þaðan 1930. Eftir það
gerðist hann formaður á bátum hér, eins og
sagt hefur verið hér áður. Á árinu 1936 hætti
Axel alveg við sjóinn og gerðist það ár verzl-
unarmaður hjá Haraldi Böðvarssyni. Þar var
hann þar til seint á árinu 1942, er hann hóf
sína eigin verzlun í húsi því, er hann byggði
til þess hér við Ránargötu. Sérstaklega hefur
hann til sölu nauðsynjar skipa.
Kona hans er Lovísa Jónsdóttir Ólafssonar og
Kristínar Ásbjörnsdóttur frá Melshúsum. Þau
eiga tvö börn.
Hlutafélagið Andvari
í ársbyrjun 1942 keypti þetta félag, eins og
áður er sagt, matvöruverzlun þá, er Bjarni Ól-
afsson & Co. rak í svonefndu Mjólkurfélagshúsi
við Óðinsgötu. Þetta nýja félag keypti húsið
og byrjaði á því stækkun og breytingar. En
meðan húsið var í smíðum seldi það bænum
það, sem hefur stækkað það enn og fullgert
fyrir margvíslega starfsemi bæjarins.
Þá byggði h.f. Andvari nokkru ofar verzlun-
arhús sitt, þar sem það hefur nú rekstur sinn,
sem er fyrst og fremst. imatvöruverzlun, búsá-
höld o. fl. Verzlunarstjórinn er Þórður Bjarna-
son, en auk hans eru eigendur þeir Andrés
Níelsson, Níels Kristmannsson, Friðjón Run-
ólfsson og Ól. B. Björnsson.
Yerzlun Yilhjálms Jónssonar
Vilhjálmur er sonur Jóns á Ferstiklu Einars-
sonar og konu hans Guðrúnar Jónsdóttur, og er
fæddur þar. Hann hefur um allmörg ár átt
heima hér á Akranesi, en mörg síðari árin ver-
ið heilsuveill og enda dvalið nokkurn tíma í
sjúkrahúsi. Þegar hann kom þaðan aftur var
hann ekki fær til neinnar erfiðisvinnu. Vann
hann nokkurn tíma að skrifstofustörfum hjá
hreppnum, en 1940 setti hann á fót smáverzlun
í kjallaranum í Akbraut, með mjólk, brauð og
sælgæti. Hann flutti svo alfarinn til Reykja-
víkur vorið 1942 og hætti þá sínum verzlunar-
rekstri hér.
Vilhjálmur er reglusamur ágætisdrengur, og
hefur alls staðar komið sér vel. Hann er tví-
giftur. Fyrri kona hans hét Margrét Arnbjörg
Jóhannsdóttir, ættuð að norðan, þau áttu tvær
dætur, Rósu og Guðrúnu. Síðari kona hans er
Guðrún Björnsdóttir, og eiga þau eina dóttir,
Margréti Arnbjörgu að nafni.
Yerzlun Þóru Pálsdóttur
Þegar Vilhjálmur Jónsson hætti verzlun sinni
í Akbraut, setti Þóra Pálsdóttir á fót verzlun í
sömu húsakynnum og með sams konar vörur,
og verzlar þar síðan.
Maður Þóru er Sigurjón Sigurðsson Halldórs-
sonar frá Akbraut.
Þorbjörn Jónasson
j
í. 2. tbl. 1944 er talað um Þorbjörn Jónsson í
sambandi við Þórð Guðmundsson á Háteig, í
þættinum um verzlunina.
Það skal hér með leiðrétt, að þar átti að
standa Þorbjörn Jónasson, en ekki Jónsson. Þá
vissi ég ekki meira um Þorbjörn þenna en þar
er sagt. Síðan hef ég grafist nokkru nánar fyr-
ir um þennan mann. Mun áður langt líður
verða sagt nokkru nánar frá honum hér í blað-
inu, þó að það geti því imiður ekki orðið í þessu
blaði, í sambandi við þennan þátt.
Eftirmáli — Yfirlit
Hér hefur nú verið gerð nokkur grein fyrir
verzlun Akurnesinga fram á þennan dag. Hef-
ur og nokkuð verið minnst á alla þá, sem við
verzlunina hafa fengist. Um þá í heild sinni
getur ekki gengið annar dómur, en að þeir hafi
yfirleitt verið starfi sínu vaxnir og staðið sóma-
samlega í stöðu sinni. Hafa flestir þeirra verið
frjálslyndir, félagslyndir, góðgjarnir og hófsam-
ir imenn. Menn, sem hafa borið hag þorpsins
fyrir brjósti og unnið mikið að málefnum þess,
sem sjá má af því, hve margir þeirra hafa t.
d. verið oddvitar hreppsins.
Nú mun einhver segja: Hvað liggur eiginlega
eftir þessa menn? Hér að framan hefur verið
gerð tilraun til að svara þvi, en til frekari á-
réttingar skal eitthvað af því dregið saman í
örstuttu máli. Sá, sem stofnsetti hér fyrstur
fastaverzlun, Þorsteinn Guðmundsson, gerði hér
út hið fyrsta dekkskip, sem Akurnesingar eign-
uðust. Við verzlun Snæbjarnar færðist hér líf í
viðskiptin, en auk þess vann hann ötullega að
mörgum nytja- og framfaramálum. Böðvar var
atnaínamaður á gamla vísu, og hafði hér nokkra
dekkskipaútgerð, þrátt fyrir hafnleysið og
ýmsa aðra erfiðleika á þeim tímum. Pétur
Hoffmann hafði stórt í hug og byggði hér hið
stærsta og veglegasta verzlunarhús, sem að allri
gerð og traustleik var langt á undan sinni sam-
tíð. Á Akranesi var ekki byggt stærra eða veg-
legra hús fyrr en 1925. Þá hafði Thor Jensen
hér mikla útgerð, byggði stórt fiskhús og reiti.
Hafði hann stórt í huga svo sem verkin sýna,
þó frekari fraimkvæmdir hans yrðu ekki hér.
Edinborgarverzlun studdi menn hér ötullega til
útgerðar og húsbygginga. Vilhjálmur Þorvalds-
son rak verzlun í nýjum stíl, með því að leggja
höfuðáherzlu á að selja ódýrt, en selja aðeins
gegn staðgreiðslu. Haraldur Böðvarsson, Þórð-
ur Ásmundsspn, Loftur Loftsson, Bjarni Ólafs-
son og félagar hans hafa verið hér brautryðj-
endur um útgerð á stærri og minni skipum.
Verður því engan veginn sagt, að þessir menn
hafi verzlað hér aðeins til þess að nurla fé af
almenningi eða til að sjá sér og skylduliði sínu
einu fyrir atvinnu.
Hér hefur ekkert borið á ofríki kaupmanna
eða yfirlæti. Það geta víst ekki öll kauptún
sagt, því meðan kaupmannaveldið var í al-
gleymingi hér á landi, var víst nokkuð algengt
að þeir „litu niður á“ almenning og almenning-
ur endurgildi það með því að „líta upp“ til
þeirra, jafnvel þótt viðkomandi kaupmaður
verðskuldaði slíkt ekki hót. Þetta var eins kon-
ar „arfur" frá hinum dönsku kaupmönnum og
verzlunarstjórum selstöðuverzlananna. — Þeir
reyndu að „halda fólkinu frá sér“ með því að
þéra það, sem aftur hefur alið upp hjá því
minnimáttarkennd. Hafa kaupmenn vitanlega á
stundum notað sér slíkt, og þá frekast þeir, sem
minnst voru gefnir.
Allir kaupmenn og verzlunarstjórar á Akra-
nesi frá upphafi voru innlendir menn, nema
Thor Jensen. En hann gerði sér þegar mikið
far um að tala íslenzkuna, og tókst það óvenju-
lega fljótt og vel, enda kom hann hingað til
lands ungur. Að hann væri erlendur maður,
kom því ekkert við hina innlendu menn. Hann
skyldi fólkið og samlagaðist því óvenjulega
fljótt. Hvorki hann eða aðrir kaupmenn og
verzlunarstjórar hér þéruðu karlmenn yfirleitt.
Aftur á móti munu flestir þeirra hafa þérað
konur, nema þá þeir, sem mestan þátt og að
staðaldri tóku þátt í félagsstarfi þorpsins.
Hér varð því aldrei eins mikið bil milli kaup-
manna og almennings sem víða annars staðar,
enda voru þeir yfirleitt vel gefnir, þroskaðir
menn, sem margir tóku mikinn þátt í félags-
starfsemi eins og áður er sagt.
Yngri kaupmennirnir þéruðu yfirleitt hvorkj
karl eða konu, enda allir uppaldir hér í þorp-
inu. Ef t. d. einhver kona fann upp á slíku,
var þeim ami að þvi, og viðkomandi fljótt van-
in af þeim „óvanda."
Allt frá því að Akranes var löggilt sem
verzlunarstaður 1864, til 1915, sótti meginhluti
Borgarfjarðarsýslu mikla verzlun til Akraness.
Keyptu verzlanir hér fé upp um alla sýslu,
og ráku það hingað til slátrunar, eða fluttu
það stundum lifani til útlanda. Bændur keyptu
aftur af Akurnesingum fisk, hertan eða saltað-
ann. Eftir að vegarsambandið batnaði upp um
hérað beggja megin Hvítár, lagðist verzlunin
meira og meira til Borgarness úr héraðinu inn-
an Skarðsheiðar, og er nú fyrir mörgum árum
algerlega komin þangað. Hins vegar hefur hér-
aðið utan Skarðsheiðar alla jafnan sótt verzl-
un til Akraness og selt þangað afurðir sínar,
nema hvað Strandamenn verzluðu flestir við
sitt kaupfélag meðan það stóð.
Eftir að teknir voru upp mjólkurflutningar
til Reykjavíkur, verzluðu bændur nokkuð við
Mjólkurfélag Reykjavíkur — með flutningi um
Akranes — en nú hefur aftur dregið úr þeirri
verzlun. Munu sveitir þessar nú svo til ein-
göngu hafa verzlun alla við Akranes.
Það var víst víðar en hér, sem sá ósiður tíðk-
aðist að karlmenn vendu sig á búðarstöður.
Þetta var slæmur vani, sem erfitt var að upp-
ræta. Til þess hafa sjálfsagt legið margar or-
sakir. Vínsala og staupagjafir hafa sennilega
dregið menn þangað meðan um það var að
ræða. Á þessum tímum var líka lítið um
skemmtanir, eða samkomustaði til að mætast
á. Þarna bar ýmislegt nýtt fyrir augu og eyru,
fátítt og fréttnæmt í öllu fásinninu. Þar
mátti segja að haldnir væru málfundir um
menn og málefni, lands- og hreppsmál, og um
allt milli himins og jarðar. Menn fóru búð úr
búð, og voru að þessu megin hluta dagsins, ef
þeir höfðu ekkert sérstakt við að vinna.
Hér var oft ymprað á því, t. d. í Æfingar-
félaginu, hver menningarskortur þetta væri,
og var ýmislegt gert til að fá menn til að
hætta þessum óvana. Létu sumir kaupmenn
þetta í ljós eftir því sem fært þótti. Var það
ekki óeðlilegt, því það var t. d. vitanlegt að
kvenfólk kynokaði sér við að koma í búð-
irnar til að verzla, meðan búðarstöðurnar voru
mestar. Því stundum var varla þverfótað fyr-
ir þessum „föstu" gestum.
Smám saman lagðist þessi ósiður þó niður,
og gerir nú lítt eða ekkert vart við sig. Þann-
ig aflegst ýms óvani sem betur fer, en of oft
ber það við að annar nýr kemur í skarðið, og
ef til vill síst betri þegar á allt er litið.
Aldrei hafa þessir kaupmenn hér haft með sér
félagsleg samtök til hagsmuna fyrir stétt sína