Akranes - 01.06.1944, Blaðsíða 17

AKRANES
77
eða starf. Hin allra síðustu ár mun þó vera til
félag, sem nefnir sig Verzlunarmannafélag
Akraness. En ekki stendur stormur af því eða
um það. Er heldur ekki til þess stofnað í þeim
tilgangi, að taka saman ráð sín um, hvern veg
hægast sé að „féfletta náungann“.
Frá 1880 og allt fraim undir 1915, fór allur
íjöldi bænda úr Borgarfjarðarsýslu lestaferðir
til Akraness, eins og áður segir. Einnig nokkuð
úr efri hluta Mýrasýslu. Eftir 1905 fóru menn
þó smátt og smátt að heltast úr lestinni, enda
lagðist verzlunin þá meira og meira til Borgar-
ness.
Af þessu urðu mikil og náin kynni milli Ak-
urnesinga og bænda af því svæði öllu, er hér
um ræðir. Kynni og vinátta, sem í imörgum til-
íellum helzt enn, og hefur færst frá hinni eldri
kynslóð til hinnar yngri. Þó kynnunum sé nú
ekki lengur við haldið með sama hætti og áður,
Þar sem ferðir hingað á þann hátt eru löngu
aflagðar, þá lifir lengi í „gömlum glæðum".
Verzlun þessara manna hér var tví- — eða
öllu heldur — þríþætt. Þeir komu til að sækja
til kaupmannsins hvers konar erlenda vöru, er
Þá vanhagaði um, og hvergi fékkst nema í
»kaupstaðnum“. Og til að selja honum afurðir
af búi sínu. Einnig til að afla sér fiskætis hjá
sjávarbændum. Þessi verzlun milli bændanna
þar og hér skapaði kynni og traustari tengsl
en ella mundi, ef þeir hefðu aðeins komið hing-
að til þess að verzla við kaupmanninn. Þessi
bönd treystust líka verulega fyrir enn meiri
samskipti, nefnilega þau, að héðan fór margt
fólk fram eftir öllu í kaupavinnu upp um allt
hérað. Þangað fóru og unglingar til snúninga
°g smalaimennsku. Þá var og enn eitt, sem
hjálpaði til. Þetta fólk gisti hér almennt hjá
vinum sínum og viðskiptamönnum, því að á
þessu tímabili var gistihúshald hér venjulega
Utið, og stundum alls ekkert. Á vorin var því
margt um manninn hér og fjöldi hesta að sama
skapi.
Þetta fólk, og hin mikla umferð, setti því
verulega „svip á bæinn“, sérstaklega á vorin.
Fyrir okkur strákana var þetta nýr heimur, er
skapaði okkur mörg tækifæri til að komast á
hestbak, sem ekki þótti alveg ónýt skemmtun
eða einskis virði. Hestunum þurfti vitanlega að
koma á haga. Þótti bændum gott að losna við
að fara þangað með hestana, ef þeir gátu trú-
a® viðkomandi strákum fyrir að annast þetta.
hegar menn gátu borgað fengum við hjá þeim
einhverja þóknun fyrir að fara með eða sækja
hestana. Það þótti nú heldur en ekki fengur,
s«m hjá mörgum voru einustu vasapeningarn-
lr er þeir fengu, svo að þarna var til mikils að
vinna. Ekki einu sinni foreldrar eða fullorðnir
höfðu þá mikla peninga handa á milli, hvað
þá börn.
Maður minnist og lengi þessara daga fyrir
það að þá komu margir góðir gestir og skemmti-
legir. Þetta var eins konar hátíðatímabil, eftir
langan og stundum strangan vetur, þar sem
fátt var um ferðamenn. Við þessa daga eru því
bundnar margar skemmtilegar og hugðnæmar
nrinningar, sem margir imunu lengi minnast, og
sem skópu tengsl við ágætt fólk, tengsl, sem
Víða haldast enn í dag.
Þá var Akranes miðstöð sýslunnar og aðal-
verzlunarstaður hennar. Nú er ekki einasta öll
verzlun farin héðan, heldur og öll umferð' þessa
fólks úr héraðinu, þó að það enn eigi ef til vill
eftir að „renna hér um“ og þannig ef til vill
finnast á förnum vegi.
U<m allt þetta hérað minnist ég á þessu tíma-
bili margs kjarna- og myndarfólks, sem var
h'yggðin sjálf og trúmennskan á gamla og góða
islenzka vísu. Búið þeim kostum, sem um víða
veröld hljóta að verða í íiávegum hafðir, með-
an mannskepnan kann nokkurt mat á gæðum
°S göfgi, réttu og röngu.
Þessi tryggð margs gamals fólks var alveg
emstök, færðist í sumum tilfellum vináttan og
Kveðja frá viðskiptamálaráðherra
í skjótu bragöi virðist þaö ekki miklu varöa, þótt lítið kauptún fagni áttatíu ára
verzlunarafmœli sínu. En þegar það ber að á sömu stund. og þjóðin fagnar endurreisn
fullveldis síns, fœr það dýpri merkingu og vekur menn til umhugsunar um þann þátt,
sem slíkir atburðir eiga í viðreisn þjóðarinnar og frelsisbaráttu hennar.
Engin þjóð er fœr um að vera frjáls og fullvalda, sem ekki annast sín eigin við-
skipti og er að öllu leyti sjálfráð um, hvernig hún rekur verzlun sína og siglingar. Niöur-
læging og fátœkt þjóðarinnar var mest þegar íslendingar sjálfir gátu enga íhlutun haft
um viðskipli landsins og voru gestir í sínum eigin kauplúnum. Sá getur ekki borið höf-
uðið hátt, sem allt þarf til annarra að sœkja. Sú tið er liðin. Með batnandi viðskiptum
kom vaxandi velmegun og aukið sjálfstraust. Sjálfstœðisbaráttan hefði orðið eins og
bátur án byrjar, ef landsmenn hefðu ekki með fádœma atorku tekið verzlunina í sínar
hendur og á þann hátt gert mögulega þá efnalegu viðreisn, sem var hornsteinn hins
stjórnfarslega frelsis.
Áttalíu ár er skammur tími í lífi þjóðarinnar, en þó hafa á þeim tíma gerst ein-
hverjar hinar mestu breytingar, sem.orðið hafa hér í þúsund ár. Á þessum tíma hefur
Akranes breylzt úr litlu, fátœku sjávarþorpi í stórt kauplún, þar sem duglegir og stór-
huga menn leggja fram sinn skerf í hinni sameiginlegu lífsbaráttu þjóðarinnar fyrir
frelsi og farsœld.
Ég er borinn og barn jœddur á Akranesi, og því hefur mér jafnan fundist ég hafa
nokkurn rétt til að gleðjast yfir þeim miklu framförum, sem þar hafa orðið undan-
farna áratugi, og þeim manndómi, sem sett hefur svip á staðinn. Ég trúi því, að miklu
stórstígari framfarir muni verða þar á nœstu árum, og ég ber fram þá ósk, að heill og
hamingja megi hvíla yfir staðnum og þeim, sem þar starfa.
BJÖRN ÓLAFSSON
umhyggjan yfir á börnin, jafnvel í marga ætt-
liðu, svo trölltryggt var einstaka fólk. Faðir
minn var vel kunnugur Húsafellshjónum, Þor-
steini og Ástríði. Hafði hann miklar mætur á
þeim, ekki sízt Ástríði. Þegar ég var átta ára
gamall var ég sumarlangt hjá frændum imínum
í Kalmanstungu. Var þá sem alltaf mikil vinátta
og samgangur milli þessara bæja. Þegar þetta
var, bjó Ástríður sem ekkja á Húsafelli. Undir
eins og Ástríður vissi hverra manna ég var, var
eins og hún ætti í mér hvert bein. Vinahót
hennar og umhyggja fyrir þessum „strák“ var
svo einlæg, að mér mun Ástríður aldrei úr
minni líða. Ástúð hennar hóf vitanlega Húsa-
fell og allt hennar fólk í hærra veldi í huga
mínum, og sem mér mun hennar vegna þykja
vænt um, meðan ég man nokkuð. Af þessu má
glögglega sjá, hve fjarri það fer, að sama sé
hvað að manni snýr, og þá alveg sérstaklega
við fyrstu kynni. Að slíkri tryggð og ræktar-
semi þarf fremur að hlúa heldur en fyrirbyggja
hana. Hvenær sem vér íslendingar lítum nið-
ur á slíka dyggð, eða sláum slöku við að rækja
hana, hefur þjóðin í heild sinni sóað verðmæt-
um, sem eru gulli dýrri.
Hinn 16. júní á þessu ári eru liðin 80 ár síð-
an löggiltur var hér verzlunarstaður. Eins og
getið var um í upphafi þessa þáttar, urðu um
þetta mál imiklar deilur á alþingi. Hvort það
væri æskilegt, og leyfa skyldi, en hafðist þó
fram með miklu harðfylgi þáverandi þing-
manns okkar, Arnljóts Ólafssonar og annarra
góðra manna.
Pétur biskup var þá konungkjörinn þing-
maður, og einn í hópi þeirra, sem harðast börð-
ust móti löggildingunni. Af því tilefni orti hann
þessa löngu þjóðkunnu vísu:
„Kaupstður d Skipaskaga,
skötnum verður helzt til baga,
eftir sér þann dilk mun draga:
Drykkjurúta og letimaga".
í reyndinni hefur sanngildi þessa spádóms
biskupsins orðið næst lítið. Það má segja, að
framfarir á Akranesi hefjist einmitt fyrir alvöru
um þetta sama leyti, og á þessi ákvörðun vafa-
laust sinn veigamikla þátt þar í. Yfirleitt hafa
Akurnesingar líka verið blessunarlega lausir
við alla „letimaga". Hins vegar orkar meira
tvímælis um drykkjurútana. Þó mun ekki verða
deilt um, að þar hafi biskupinn líka skotið yfir
mark, því ekkert bendir til að fjöldi þeirra eða
fýsnir stæði í neinu sambandi við löggildinguna.
Og í seinni tíð held ég, að sízt hafi verið drukk-
ið hér meira en annars staðar, þótt það sé ekki
réttur mælikvarði. En í þessum þætti á það við
sérstaklega, að minnast með þakklæti, hve
kaupmenn gáfu fljótt og greiðlega eftir vín-
söluleyfi sín hér á staðnum, þegar til þeirra
var leitað um það. Hefur aldrei síðan verið hér
áfengisútsala. Þar með er ekki sagt, að menn
„smakki það ekki“ enn. Á þessu merkilega af-
mæli staðarins ættu menn nú einimitt að „taka
sig á“ í þeim efnum, og gera nú biskupinn í
eitt skipti fyrir öll „ómerkan orða sinna“ í
sambandi við löggildinguna. En það er víst, að
þrátt fyrir allt hefur löggilding verzlunar á
Akranesi orðið staðnum drjúgur áfangi til þess,
sem hér hefur á unnist, þó lengi megi segja:
Betur má, ef duga skal.
Starfantli verzlanir á Akranesi
árið 1944
1. Bjarni Ólafsson & Co„ stofnsett 1915
2. Þórður Ásmundsson h.f., stofnsett 1943. (Má
raunverulega segja að það sé áframhald þeirr-
ar verzlunar, er Loftur og Þórður stofnsettu
1908, þótt hún lægi niðri um nokkur ár, sbr.
hér að framan).
3. Sláturfélag Suðurlands, útibú, stofns. 1930.
4. Kaupfélag Suður-Borgfirðinga, stofnsett
1938. (Má þó segja að það sé framhald þess
pöntunarfélags, sem stofnsett var 1931, sbr. um
félagið hér að framan).
5. Haraldur Böðvarsson & Co„ stofnsett 1933.
6. Verzlun Einars Ólafssonar, stofnsett 1935.
7. Verzlun Sig. Vigfússonar, stofnsett 1937.
8. Verzlun Sig. Hallbjarnarsonar, stofns. 1937.
9. Verzlun Andrésar Níelssonar — Bókabúð.
Stofnsett 1938.
10. „Gríma“ — Guðrún Guðmundsdóttir. —
Stofnsett 1940.
11. „Brú“ — núverandi eigandi Oddur Sveins-
son. — Stofnsett 1940.
12. Verzlun Þóru Pálsdóttur, stofnsett 1942.
13. Verzlun Axels Sveinbjörnssonar. stofn-
sett 1942.
14. „Andvari" h.f„ stofnsett 1942.
15. Verzlun Jóhannesar Arngrímssonar, stofn-
sett 1943.