Freyr - 01.02.1998, Blaðsíða 42

nautar og dýralæknar gegna lykil-
hlutverki en einnig munu koma við
sögu í æ ríkari mæli ýmsir sem ann-
ast rannsóknir og kennslu í landbún-
aði og skyldum greinum. Þá má geta
þess að víða í lögum og reglugerð-
um landbúnaðarins er að finna
ákvæði sem mynda grunn undir
ýmsa liði gæðastýringar, t.d. í lögum
um búfjárhald og búfjárrækt og í
reglugerðum um einstakar búfjár-
tegundir. Viðhorf bóndans sjálfs til
hvers konar gæðastýringar skipta
meginmáli. Margir bændur fylgjast
vel með þessari þróun og gera sér
ljóst að gæðastýring framleiðslunnar
er ekki aðeins æskileg heldur er hún
að verða nauðsynleg í ýmsum grein-
um. Sem dæmi mætti taka örmerk-
ingu folalda til að tryggja rétta upp-
runaskráningu eða auðkenningu ein-
stakra dilkafalla til útflutnings svo
að unnt sé að rekja og sannreyna
uppruna þeirra.
Þróunin erlendis
Uppbygging gæðastjórnunar hér á
landi hefur að mestu byggst á er-
lendum fyrirmyndum, bæði alþjóð-
legum og frá einstökum heimshlut-
um, einkum frá Evrópusambandinu
og Bandaríkjunum. Fyrir okkur er
nærtækast að líta til hinna Norður-
landanna. í haust átti ég þess kost að
sækja fræðslunámskeið sem NJF -
Norræna búfræðifélagið - efndi til í
Turku (Ábo) í Finnlandi um alla
þætti gæðastýringar í landbúnaði.
Meðal þátttakenda, sem voru 65 af
tölu, var mikill áhugi á að koma á
sem víðtækastri gæðastýringu að
teknu tilliti til aðstæðna sem eru all
breytilegar, svo sem vegna land-
fræðilegrar legu, búskaparskilyrða
og aðildar eða tengsla við Evrópu-
sambandið. I öllu hinum löndunum,
líkt og hér, er til mikið af gögnum
hjá þorra bænda sem nýtast til gæða-
stýringar vegna þess hve skýrsluhald
af ýmsu tagi er útbreitt.
Meðal vandamála sem upp koma
eru fyrirhöfn og kostnaður samfara
uppsetningu og rekstri gæðastýring-
arkerfa og árekstrar sem geta orðið
þegar ráðunautum er falið að vera
jöfnum höndum eftirlits- og úr-
skurðaraðilar á sömu búum þar sem
þeir hafa jafnframt leiðbeiningahlut-
verki að gegna. Talið var nauðsyn-
legt að takast á við þann vanda því
að reikna mætti með að leiðbein-
ingaþjónustan yrði að hafa forgöngu
um þróun og framkvæmd gæðastýr-
ingar á sveitabýlum eins og verið
hefur til þessa. Lífræni landbúnað-
urinn hefur þá sérstöðu að þar starfa
sérstakar vottunarstofur, reknar af
opinberum stofnunum, (Danmörk,
Finnland) eða einkaaðilum (Island,
Noregur, Svíþjóð) en að öðru leyti er
gæðavottunin með ýmsum hætti.
Sérstakir aðilar utan landbúnaðar
annast vottun ISO og H ACCP gæða-
stýringarkerfa í fyrirtækjum en þeg-
ar kemur að bændabýlunum er treyst
á leiðbeiningaþjónustu landbúnað-
arins og þjónustu dýralækna, líkt og
gerist hér á landi, sbr. framkvæmd
reglugerðar nr. 89/1996 um sértækt
gæðastýrða íslenska landbúnaðar-
framleiðslu. Á námskeiðinu var
fjallað jöfnum höndum um almenna
gœðastýringu og hina umhverfis-
tengdu sem er að öðlast aukið vægi
(lífrænt, vistrænt o.fl.). Þeirri ábend-
ingu minni, að hún væri liður í efl-
ingu sjálfbærrar þróunar, var afar vel
tekið og einnig féll það í góðan jarð-
veg að tengja þessi mál umræðum
um byggðaþróun.
Nýlega er farið að huga að gæða-
stýringu í leiðbeiningaþjónustunni
sjálfri, þ.e. í Danmörku, Finnlandi
og Svíþjóð. Þetta starf er skammt á
veg komið, nánast á tilraunastigi.
Danir og Finnar eru að reyna ISO
9002 staðlana sem er samþætt gæða-
og stjómunarkerfi en Svíar eru að
fikra sig áfram með kerfi sem nokkr-
ir búfjárræktarráðunautar em að
leggja drög að í tengslum við gæða-
stýringu í mjólkurframleiðslu.
Gæðastýring í leiðbeiningaþjónustu
í þessum löndum varðar eingöngu
einstaklingsleiðbeiningar þar sem
bændur gera samninga um ákveðnar
leiðbeiningar á búum sínum gegn
tilteknu gjaldi. Að þessu mætti huga
í sambandi við endurskoðun og efl-
ingu leiðbeiningaþjónustunnar hér á
landi.
Umhverfistengd
gæðastýring
Gerðar em stöðugt meiri kröfur um
að tekið sé tillit til umhveifisverndar
og því tengjast umhverfismál gæða-
vottun í æ ríkari mæli. Mikið er rætt
um umhverfisvottun af ýmsu tagi og
fyrirtæki sjá sér hag í að taka þessi
mál fastari tökum. Gera má ráð fyrir
svipaðri þróun í landbúnaði, þ.e. að
umhverfisvemd verði hluti af gæða-
ímyndinni og því liður í gæðastýr-
ingu á ákveðnum eða öllum stigum
framleiðslunnar. Síðan umhverfis-
ráðstefnan í Rio de Janeiro var hald-
in árið 1992 hefur verið unnið að
þróun umhverfisstjómunarkerfisins
ISO 14004 sem er alþjóðlegt og í
Evrópusambandinu eru til sérstakir
umhverfisstaðlar m.a., EN 45001.
Þetta á einkum við um fyrirtæki.
Innan íslensks landbúnaðar hafa
verið miklar umræður um hreinleika
og gæði afurða með tilvísun í hreint
land, gott vatn, litla mengun, lág-
marks lyfjanotkun o.fl. Ákveðin
skref hafa nú þegar verið stigin í átt
til umhverfistengdrar gæðastýringar
að fmmkvæði Bændasamtaka Is-
lands, landbúnaðarráðuneytisins,
ÁFORMS-Átaksverkefnis o.fl. aðila
(6,7) og hefur verið greint nokkuð
frá þróun þeirra mála á Ráðunauta-
fundi og víðar (3,4). í fyrsta lagi er
um að ræða lífrœna landbúnaðar-
framleiðslu skv. lögum nr. 162/1994
og reglugerð nr. 219/1995 og í öðm
lagi vistræna landbúnaðarfram-
leiðslu, millistig á milli lífræns og
almenns landbúnaðar, skv. reglugerð
nr. 89/1996 um sértækt gæðastýrða
íslenska landbúnaðarframleiðslu
sem sett var skv. heimild í 67. grein
laga nr. 124/1995 um breytingu á
búvörulögum. Reglugerð nr. 219/
1995 hefur verið endurskoðuð og er
verið að ganga frá staðfestingu
nokkurra breytinga á henni um þess-
ar mundir. Hafin er endurskoðun
reglugerðar nr. 89/1996 þar sem
m.a. er áformað að kveða nánar á um
umhverfisþætti á borð við jarðvegs-
og gróðurvemd. Þess má geta að nú
hafa um 30 bændur og nokkrar af-
urða- og dreifingastöðvar hlotið líf-
38- Freyr 1/98