Tónlistin - 01.11.1944, Blaðsíða 16

6
TÓNLISTIN
leið. Aðeins á þann liátt er hægt að
skýra þá fráleitu skoðun fjölmargra,
að ákveðin listaverk — í þessu til-
felli tónverk — verði aðeins skilin
af hópi sérfróðra manna, en það sé
nægilegt fyrir ólærða alþýðumenn
að hlusta aðeins á útvatnaða.
skemmtitónlist á gildaskála með
kafifbollanum, eða lofa nokkrum
tilviljunartónum að lifna í viðtæk-
inu. Þvi til leiðréttingar verður í eitt
skipti fyrir öll að ganga úr skugga
um það, að „skilningur“ á list — og
þá sérstaklega tónlist — liöfðar ekki
til skilvitsins heldur til tilfinningar-
innar. Þess vegna er það hlutverk
hvers einasta tónlistarmanns að
vekja þessa tilfinningu og sýna fram
á, að hún sé til. Framangreint svar
jieirra, sem fráhverfir eru tónlist,
afsannar jiað ekki, að þessi tilfinn-
ing sé lifandi; það svar þeirra ber
miklu fremur vott um skakkt viðhorf
til listarinnar, sem myndazt hefir af
óheppilegri framsetningu hennar.
Um leið og jjessi skoðun breytist,
verður hægara að njóta tónlistar-
innar og taka henni opnum liuga.
IV.
Tvennt er jjað, sem óhjákvæmi-
legt er í tónrænu lifi: skapandi og
túlkandi aðilar. Hlustandinn eða á-
heyrandinn er ljriðji aðili, sem engu
veldur um afdrif liins tónræna
flutnings, því að hann er hvorki
upphafsmaður né flutningsmaður.
Hin fyrsta tónsköpun gerði aðeins
ráð fyrir frumskapandi og endur-
skapandi þáttum, tónlistarinnar, svo
lengi sem opinberir hljómleikar
þekktust ekki, hún kvaddi til starfs
og virkrar þátttöku. Á meðan svo
var, stóð öllum opinn aðgangur að
iðkun tónlistar, og sá ])ótti maður
að minni, sem ekki var liðtækur i
samstillingu lagradda eða hljóðfæra,
án verulegs eða jafnvel hins minnsta
undirbúnings. Og alltaf var leitazt
við að hafa sönginn liugvitsamleg-
an og gagnliugsaðan, j)á fvrst kom
fram hin þráða dýpt, sem ein gat
fullnægt þroskaðri tónvitund. Mjög
snemma lætur jjessi leit eftir reglu-
hundinni hreyfingu samræmdra
radda á sér bæra, og er enski sumar-
kanóninn „Sumer is icumen in“ á-
gætt dæmi þess; hann er frá fyrra
hluta 13. aldar, og er saminn af
munkinum Jolm Fornsete. Þetta lag
er venjulegur kanón, en kanón er
keðjusöngur eða flokkasöngur þar
sem ein rödd byrjar fyrst, og önnur
tekur eftir nánar tiltekinn tíma upp
nákvæmlega jiað sama, sem fyrri
röddin flutti, og svo koll af kolli.
Þannig eru allar raddir eða radd-
liópar jafnir að gildi og jafn-rétt-
háir. Þetta mætti því kalla tónræna
jafnaðarmennsku, jjar eð öllum
röddum er gert jafnhátt undir höfði.
Þetta jafnrétti tónanna var í háveg-
um liaft á 14. öld og nefndist |>á
caccia eða elting, af því að síðari
röddin eins og veitir hinni fvrri eft-
irför. En áður liafði svipaður söng-
háttur verið stundaður undir nafn-
inu rota, rondelhis eða radel, sem
eiginlega þýðir hjól, og er heitið
tekið eftir hinu langvarandi áfram-
haldi kanónsins, sem stundum get-
ur verið óendanlegur, og tengist ]já
i sífellu saman endir og upphaf;
slikt söngform nefnist hringkanón