Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 35

An litils, 1996 (myni 3), olía á striga, 100x225 sm. Konan á myniiimi virðisl ekki frckar cn margar aðrar
manneskjur í myniinn Jóns Axels liqfa nokkurn fastan gninn til að stania á, lieliur svífur um í tóminu.
uggt að maðurinn er til, eða einsog
Heidegger orðaði það raunveran maður.
Manninum er hent í þennan heirn án
þess að hann sé spurður um hvort hann
vilji eitthvað með það gera og það er í
raun hans að skilgreina sig, og þar af leið-
andi verður hann eitthvað eftir á. Það er
fyrst tilvist siðan skilgreining, en þar er
konrinn grundvöllur tilvistarstefnunnar.
Þessari stefnu fylgir hræðilegt frelsi,
maðurinn er fullkomlega frjáls til að gera
það sem hann vill og það sem hann velur
að gera öðlast þá merkingu fyrir þær sak-
lr einar að hann valdi að gera það en ekki
annað. Maðurinn er i raun dæmdur til
frelsis. Frelsis tii að velja hvað sem hann
vill og þrátt fyrir vilja manna, trúarbragða,
bóka og vitrana til að leiðbeina einstakl-
ingnum verður hann engu að síður að
bera ábyrgð á vali sínu sjáifur. Því einsog
Kierkegaard benti á að jafnvel þó þér
birtist engill, einsog Abraham varð fyrir,
sem skipar þér að drepa son þinn, þá
stendurðu frammi fyrir þeirri spurningu
að í raun veistu ekki hvort sá engill er sá
sem hann segist vera og þú getur ekki
með góðum rökum komið ábyrgðinni á
herðar einhvers ann-
ars.J
Angistin sem
þessu vali fylgir, þ.e.
f>egar menn gera sér
grein fyrir þessu
hlutskipti, er eitt-
hvað sem listamenn
hafa fyrir löngu
uppgötvað og miðl-
að í gegnum list sína.
Jón Axel er þar eng-
*n undantekning.
Það þarf ekki að
koma neinum á
óvart að flestir heim-
spekinga tilvistarstefnunnar fengust einnig
v'ð eitthvert listform og komu tilfinningu
sinni á framfæri í gegnum það.5 Áður en
eg tek verk Jóns Axels fyrir er ástæða til
að lýsa menntun og ævi hans.
Nýja málverkið
Jón Axel er fæddur í Reykjavík árið
1956. Hann ólst upp í stórri fjölskyldu, á
nieðal sex systkina, foreldra og afa. Það
kemur þvi engum á óvart að hann segist
alltaf hafa haft djúpstæða þörf fyrir að
vera einn. Karlmenn fjölskyldunnar hafa
einsog hann orðaði það, „langt aftur að
herra Diesel sjálfum unnið við vélar.“
Sjálfur vann hann sem ungur maður á
verkstæði en sótti myndlistarnámskeið hjá
Hringi Jóhannessyni þarsem hann smit-
aðist af myndlistaráhuga sem frelsaði hann
frá vélvirkjun.
Með myndlistinni opnaðist honum leið
til að tjá sig og skapa sjálfum sér festu í
óöruggum heimi. Hann hóf nám í
Myndlista- og handíðaskóla Islands árið
1975 og lauk því árið 1979. Á meðan
hann var í skólanum reið yfir skólann
konsept bylgja sem hann fann sig ekki í.
Hann segist á þessum tíma ekki hafa
komið miklu frá sér né merkilegu enda
ekki fundist þetta
listviðhorf henta til
að konra því á
framfæri sem bjó í
honum. Konseptið
tröllreið vestrænum
listheimi og voru
ýmsir sem dæmdu
málverkið dautt og
ómerkt á þessum
tíma bæði hérlendis
og erlendis. Það
hefði nú þegar sagt
allt sem það gat sagt
og nú væri þeirri
einræðu lokið.
Þvert ofan í þessar spár komu fram á
sjónarsviðið í Þýzkalandi ungir listamenn
sem unnu nær eingöngu með málverkið
og tjáðu sig með nýstárlegu móti á þenn-
an tvívíða flöt. List þessara manna fékk á
sig nafnið Westkunst og vakti mikla at-
hygli um heim allan. Á Italíu komu einn-
ig fram ungir menn sem unnu nær ein-
göngu við léreftið, kenndir við Nuovo
image. Þegar Jón Axel varð var við þessa
bylgju sem fékk á sig nafnið Nýja nrál-
verkið virkaði það sem frelsandi afl fyrir
hann. Hann segist sjálfur hafa tekið þetta
beint í æð og komið þvi frá sér án mikill-
ar gagnrýni.
Fyrsta sýning Jóns Axels er líklegast
fyrsta sýning íslensks málara undir merkj-
um Nýja málverksins. Hún vakti feikna-
mikla athygli og listfræðingurinn Halldór
Björn Runólfsson sagði hana heilsteypt-
ustu og gegnumbestu málverkasýningu
sem hann hafi augum barið, langa lengi.
Verkin voru með áferðainikilli litabeit-
ingu í ætt við þýzka nýexpressjónismann
og ljóðrænu og sterku litrófi í ætt við
ítalska málaralist (sérstaklega Chia og
Cuccji) eða Fauvismann. En Jón Axel
dregur ekki dul á virðingu sína fyrir Mat-
isse. Myndirnar voru stórar og pensilfórin
stutt og grófgerð með þynntum lit sem
skapaði óróleika í bakgrunni og kynti
undir tilfmningu óöryggis í rýminu.
Rýmið var órætt og mannskepnurnar
sem birtust í því voru klæðalausar og því
tímalausar. En á þessari sýningu var
mannskepnan miðpunkturinn rétt einsog
í öðrum málverkum semjón Axel málar.
Efni málverka hans er jafnan inaðurinn,
kvöl hans og angist. Á þessari sýningu var
manneskjan oft máluð í bleikum lit sem
gaf tilfinningu fyrir varnarleysi hennar,
jafnvel toguð og teygð einsog Schiele
meðhöndlaði hana. (Þó samlíkingin við
Schiele nái tæplega lengra því Jón með-
höndlar manneskjuna jafnan af nreiri
samúð en Schiele). Myndirnar voru ekki
flóknar, yfirleitt ein mannskepna, kannski
dýr og síðan órætt rými eða ófyllt tóm
sem manneskjan var á óskýrðan hátt stað-
sett í. Manneskja klemmd milli hyldýpis
og himins einsog Nietzsche orðaði það.6
Þessi manneskja sem enginn veit hvaðan
kemur eða hvar hún er og þaðan af síður
hversvegna, er einsog tekin beint útúr
vangaveltum Kierkegaard um hvað hann
sé að gera í þessum óskiljanlega heimi,
hent hingað inn án þess að minnast þess
að hafa nokkurn tímann beðið um að
koma hingað.
Það er draumkenndur blær yfir þessum
myndum og einn gagnrýnandinn hafði
fyrirsögnina á gagnrýni sinni „Hömlu-
„Þessari stefnu fylgir
hræðilegt frelsi, maðurinn
er fullkomlega frjáls til að
gera það sem hann vill og
það sem hann velur að
gera öðlast þá merkingu
fyrir þær sakir einar að
hann valdi að gera það en
ekki annað."
SAGNIR 33