Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Blaðsíða 21

DAGSKRÁ
15
um. Ég efast því um, aS okkur nútímamönnum, einkum yngra fólki,
sé eins ljóst og skyldi, hvernig ástandið var, á meðan þjóðin laut
algerlega útlendu valdi. Þegar svo var komið, að verulegu leyti
vegna arðráns og úrræðaleysis hinna erlendu valdhafa, að fólk
hrundi niöur af hungri, hvað lítið sem á bjátaði um tíðarfar eða
annað. Ef menn hugleiða þetta, geta þeir skilið, hversu heit frels-
isþráin var. Öll höfum við eitthvað lesið og heyrt um frelsisbaráttu
þjóðarinnar. Við vitum, að Jón Sigurðsson og margir aðrir beztu
synir hennar vörðu lífi sínu og kröftum til að fá hinu útlenda oki
létt af og tókst það smátt og smátt. En er okkur fyllilega ljóst, hvað
mikið þessir menn, og þá Jón Sigurðsson f'yrst og fremst, urðu að
leggja í sölurnar og hve erfið frelsisbaráttan var? Ef við hugleið-
um allt þetta með gáumgæfni, getum við fyrst og fremst skilið
og metið til fulls, hvers virði það er, að geta nú algerlega losnað
við síðustu leifar hinna erlendu yfirráða.
Eftir langa og erfiða frelsisbaráttu var ísland loks með sam-
bandslögunum 1918 viðurkennt frjálst og fullvalda ríki. En 10 ár-
um áður hafði fulltrúum íslands í hinni svo kölluðu millilanda-
nefnd, undir forustu Hannesar Hafsteins, ráðherra, tekizt að fá
viðurkenningu Dana fyrir því, að ísland væri frjáls samningsaðili
um sambandið. Kom þessi viðurkenning í góðar þarfir ,þegar að
því kom 1918, að Danir sjálfir vildu fá enda bundinn á deiluna
við íslendinga. Þá urðu þeir að æskja samninganna og sækja á, en
íslendingar gengu ekki að neinu öðru, en að landið yrði sjálfstætt
ríki og urðu Danir, vegna fyrri yfirlýsinga, að láta sér það lynda,
því þeir vildu fyrir hvern mun útkljá málið og stóð það í sambandi
við kröfu sjálfra þeirra um endurheimt Suðurjótlands. Samkvæmt
sambandslögunum var ísland í sambandi við Danmörku um einn
og sama konung. Danir skyldu fara með utanríkismál íslands í um-
boði þess. Nokkur fleiri mál voru og sameiginleg. En það sem var
einna merkile^ast við sambandslögin var það, að þau voru upp-
segjanleg frá beggja hálfu: Eftir árslok 1940 gat hvort landið um
sig krafizt endurskoðunar laganna, leiddi sú endurskoðun ekki til
nýrra samninga áður en 3 ár væru liðin, gat hvort landið um sig
sagt samningunum algerlega upp. Samkvæmt þessu gat ísland á
fullkomlega löglegan hátt sagt algerlega skilið við Danmörku árið
1944. Ekki er þó talið, að konungssambandið sjálft sé beinlínis upp-
segjanlegt, en það leiðir af sjálfu sér, að þegar öllu öðru sambandi