Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Síða 35

dagskrá
29
skyldur gagnvart almenningi, þ.
e. neytandanum; enda lýsa þau
°g sjálf yfir, að svo sé. Einnig er
útborgun arðs oft takmörkuð
ýmist af löggjafanum eða af
venju. Alls staðar hefur sú skoð-
un rutt sér til rúms, að fram-
leiðslan eigi frekar að miðasí
við þarfir þjóðfélagsheildarinn-
ar en gróða framleiðendanna.
Sú stefna, að láta verð- og
gróðamælikvarðann víkja fyrir
félagslegum mælikvarða, kemur
einnig fram við ákvörðun launa.
Krafan um lágmarkslaun, er
miðist við sæmilegt lífsviður-
væri, er í beinni andstöðu við
úina klassisku kenningu um
frjálsan vinnumarkað. Það er í
samræmi við þessa kröfu, að
kauptaxtarnir hafa á undan-
förnum áratugum ekki nema að
litlu leyti fylgt breytingum at-
vinnulífsástandsins (eins og
klassisku hagfræðingarnir
Sanga út frá), en hins vegar
talið rétt, að kaup hækki í sam-
ræmi við hækkun framfærslu-
kostnaðar. Eins líta menn nú á
atvinnuleysi sem félagslegt böl,
sem ekki verði afsakað með því,
aS vinnu hinna atvinnulausu sé
ekki hægt að nýta til arðbærra
starfa. Þó hefur slíkt verið látið
viðgangast til skamms tíma.
Þegar brezka stjórnin lýsti því
yfir árið 1935, að „það væri röng
hugmynd, er margir gerðu sér,
að fyrir lægju mikil verkefni, er
gætu veitt mörgum atvinnu“,
þá átti hún ekki við það, að ó-
mögulegt væri að finna gagnleg
verkefni, heldur að ekki væri
hægt að finna verk, er gætu
gefið af sér gróða. Það verður að
hverfa, að atvinna manna sé
háð bókhaldslegum gróða og
tapi. Það er einnig víst, að hinn
fyrrum ótakmarkaði réttur at-
vinnurekenda til að ráða menn
í lausavinnu, sem þegar er búið
að afnema með stríðslöggjöf-
inni um þýðingarmestu iðn-
greinarnar, verður ekki endur-
vakinn. „Velferð" verkamann-
anna mun verða þyngri á met-
unum en „auður“ framleiðend-
anna við allar ákvarðanir um
stefnu. M. ö. o. atvinnulífið er
farið að lúta siðgæðishugmynd-
um okkar fremur en hinu óper-
sónulega lögmáli verðbreyting-
anna og flestir munu sammála
um, að það sé rétt stefna og
heillavænleg. Hugtakið „réttlátt
eða sanngjarnt verð“, sem var
mótað af miðaldaguðfræðing-
unum, er nú aftur að hefjast til
vegs og virðingar. Eins og tíma-
bilið, sem byrjaði á 16. öld, hef-
ur leitt til meiri umsvifa ein-
staklingsins vegna þróunar pen-
ingahagkerfisins, leiðir núver-
andi afturhvarf frá þessu hag-
kerfi til meiri samheldni þjóð-
félagsins og félagshyggju. Hið