Dagskrá: tímarit um þjóðfélagsmál - 01.01.1944, Síða 36

30
DAGSKRÁ
svonefnda „líberala“ þjóðfélag,
þar sem einangraðir, óháðir
einstaklingar vinni fyrir eigin
hagnað og með því ósjálfrátt
fyrir hag heildarinnar, er dautt;
en „lögmál“ klassisku hagfræð-
inganna giltu aðeins í slíku
samfélagi. Þetta samfélag og
þessi lögmál voru vakin til lífs
og réttlættust af tímabili, er
fyrsta skilyrði til framfara var
að hvetja til framleiðsluaukn-
ingar. Við erum nú vaxin upp úr
þessu tímabili, sem kalla mætti
„tímabil skortsins“. Það er nú
almennt álitið, að hinar sið-
menntuðu þjóðir séu búnar aö
leysa vandamál skortsins og geti
framleitt, án þess að ofbjóða
kröftunum, allt, sem maðurinn
þarfnast. Þjóðfélagsböl okkar er
ekki skorturinn, heldur atvinnu-
leysið. Okkar þýðingarmesta
hagfræðivandamál er ekki að
auka framleiðsluna, heldur að
tryggja jafnari dreifingu neyzl-
unnar og jafnari nýtingu fram-
leiðslukraftanna. Til að leysa
það vandamál verðum við að
endurskoða allt samband fram-
leiðslu og neyzlu, eins og það
hefur þróazt á umliðnum ára-
tugum undir hlífiskildi klass-
isku hagfræðinnar.
Framleiðsla og neyzla
Klassisku hagfræðingarnir
lögðu megináherzlu á fram-
leiðsluna. Þeir töldu sig hafa
fundið lögmálið um hámarks-
framleiðslu við lágmarkskostn-
aði. Væri þessu lögmáli hlítt,
myndi allt falla í ljúfa löð í
gegnum allsherjarverkaskipt-
ingu. Neytandinn hlyti alltaf að
ákveða, með kaupgetu sinni,
hvað skyldi framleitt og hvað
ekki.
Raunveruleg afleiðing þessa
kerfis varð, þveröfugt við það,
sem búizt var við, sú, að fram-
leiðandinn fékk æ meira vald í
sínar hendur. Formælendur
klassiska skólans höfðu mikinn
ýmugust á hvers konar samtök-
um framleiðenda, jafnt vinnu-
veitenda sem vinnuþiggjenda.
En hneigðin til samtakamynd-
unar var orðin of sterk til þess
að hægt væri að stöðva hana.
Þegar stóriðnaðurinn, sem átti
yfir gífurlegu hráefnamagni og
verkamannafjölda að ráða, tók
að eflast á síðari helming 19.
aldarinnar og í byrjun þessarar
aldar, varð framleiðandinn öll-
um voldugri og áhrifameiri. í
Bandaríkjunum fengu stóriðju-
höldar og fjáraflamenn („big
business“) nær óskorað vald í
málefnum ríkisins. í Evrópu
hrifsuðu þeir embætti og mann-
virðingar úr höndum yfirstéttar
stórjarðeigendanna, sem áður
hafði verið ein um hituna. Hins
vegar hafði neytandinn engin