Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.01.1957, Page 65

hlutverki, sem henni var aetlað í upphafi. Hér
eru saman komnar margar snjöllustu smá-
sögurnar, sem ritaðar hafa verið á vora tungu
á þessari öld.
/. ií. V.
Að vera maður -
Jónas Arnason: Sjór og menn. Heims-
kringla, Reykjavik 1956.
Fyrir nær ári ætlaði ég að skrifa um þessa
bók og fékk hana í hendur beinlínis í þeim
tilgangi. Það ætlunarverk þokaði þó fyrir ýmsu
öðru vafstri, og nú er kannske dónaskapur við
bókina og höfundinn að fara að skrifa þetta
svona seint.
Mér hefur sjaldan þótt vænna um bækur
ungs höfundar en þær tvær, sem Jónas Árna-
son hefur sent frá sér. Ekki er það þó fyrir
þá sök, að Jónas sé að mínum dómi gallalaus
höfundur, heldur hitt, að mér finnst hann
miklu meiri maður, meiri manneskja, í bók-
um sínum en ýmis þau ungskáld, sem sýna
verk sín á prenti.
Bókin Sjór og menn hefst á sögu, sem kall-
ast Tíðindalaust í kirkjugarðinum. Fyrir minn
smekk er sú saga hið lélegasta í bókinni. Það
vantar í hana blóðið og hitann. Hún glitrar
víða af góðri kímni, en allt söguefnið og með-
ferð þess er einhvern veginn utangarna. Sagan
minnir jafnvel á þessar oflofuðu samsetningar
Þóris Bergssonar um kontórista og erfiðs-
menn, þar sem sá flibbalausi færir flibba-
manninum sannindi lifsins álíka húsmóðurlega
og gamlar konur gefa gestum sínum jólaköku
með sætu kaffi.
Slík lífssannindi hafa ævinlega hljómað hjá-
róma í mínum eyrum, og þessi ógnarlegi há-
tíðleiki og smámunasemi yfir því, hvort
mannvera eyði ævi sinni við skítmokstur eða
skriftir, er eiginlega hálfgerð móðgun við þá,
sem skítinn moka, einkum þegar verið er að
lofsyngja þá í slíkum sögum.
Það vekur því meiri furðu mína að rekast
a þennan tón hjá Jónasi, sem hann er öðrum
mönnum heilbrigðari í skrifum sínum. Mér
dettur helzt í hug, að hann hafi samið þessa
sögu, áður en hann var farinn að þekkja erfið-
ismenn á sama hátt og fram kemur annars
staðar í bókinni.
Mér finnst sums staðar jaðra við væmni
í lýsingum hans á hinum fínlegri þattum í
eðlisfari Eiríks Áslákssonar. Ég þekki að vísu
fáa sjómenn, en þeir, sem ég hef kynnzt, hafa
látið elskusemi sína í ljós á umbuðalausari
og hjartanlegri hátt en með þessari moðvolgu,
sykursætu tilfinningasemi, sem Jónas gæðir
söguhetju sína á stundum. Mér þykir mann-
lýsingin ekki trúleg, og einkum er hún of orð-
mörg. Jónas er alltaf að lýsa Eiríki með
ýmsum hætti í stað þess að láta Eirik lysa
sér sjálfan með orðum og æði.
Nú vil ég biðja þá, sem kunna að lesa þess-
ar línur, að líta ekki svo á, að ég telji þessa
sögu Jónasar sérstaklega slæma. Síður en svo.
Hún er miklu betri en margt af því, sem sett
er á prent og kallað sögur, en hún stendur að
mínum dómi allmikið að baki öðru efni bók-
arinnar.
Kaflarnir Á miðum og Komdu nú á krók-
inn minn eru frásagnir um sjó og menn. Þetta
eru þættir af raunverulegum atburðum, en
bera um margt merki góðs skáldskapar. Lýs-
ingin er svo fáguð og hnitmiðuð, svo látlaus
og létt í sniðum, stíll Jónasar svo kliðmjúkur
og fyrirhafnarlaus, að landkrabbi eins og ég
finn bátinn vagga undir fótum mér, meðan
ég les. í þessum köflum lýsir Jónas lifandi
mönnum. Hann segir oft langa sögu í stuttu
máli, og hvergi örlar á þeirri væmni, sem mér
þótti bregða fyrir í sögunni. Afskaplega hrein-
leg og elskuleg er lýsingin á jólakvöldinu í
Togarasiglingu. Einhverjum hefði þar hætt við
ógeðslegri tilfinningasemi. En Jónas Iýsir þess-
um heilbrigðu skipsfélögum sínum á svo heil-
brigðan hátt, að það er stórum mannbætandi
að vera honum samferða, þó að ekki sé nema
stuttan róður.
Fyrir þá, sem málkunnugir eru Pétri Hoff-
mann Salómcnssyni útvegsbónda í Selsvör, er
Þrír á báti hreinasta hunang. Ég held, ef ætti
að fara að gefa Jónasi einkunnir fyrir hina ein-
stöku þætti, setja einn öðrum framar, að ég
myndi telja þennan þátt hið bezta í bókinni.
Þetta er ein meistarakviða mannleika og
kímni.
Eitt megineinkenni þessara þátta er hispurs-
leysi og tilgerðarleysi höfundar. Hvergi
örlar á neinum skcllaleik máls og hugsunar,
heldur streymir frásögnin yljuð djúpum
mannleika og fínlegri kímni.
dagskrá
63