Morgunblaðið - 31.10.2012, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 2012
Vilja bankar og
önnur fjármálafyr-
irtæki (bankar)
reikna áður geng-
istryggð lán rétt út, í
eitt skipti fyrir öll?
Og fá um leið bæði
frið og greitt af lán-
unum skilvíslega út
lánstímann?
Kæru bankar,
reiknið þá lánin í
þetta skiptið miðað
við umsamda vexti, í fortíð og
framtíð.
Eina réttláta breyting þessara
lána er að gengistryggingin var
ólögleg og féll út.
Annað stendur óbreytt, þar á
meðal skýrt umsamdir vextirnir í
hverjum lánasamningi. Ekki skipt-
ir máli hvernig vaxtaákvæði voru,
því vaxtafrelsi er í landinu. Það
var og er heimilt að semja um
hvers konar vexti og vaxtaviðmið,
svo sem liborvexti (með álagi)
miðað við tiltekna erlenda gjald-
miðla og tiltekin hlutföll af þeim,
eins og algengt var á þessum lán-
um.
Þetta fær stuðning í 36. grein
samningalaga, miðað við að samn-
ingur geti staðið áfram án ósann-
gjarns samnings-
ákvæðis sem fellur út.
Og einnig í nýlegum
dómi Evrópudóm-
stólsins, sjá neðar.
Stjórnendur bank-
anna eru augsýnilega
leiðir á að end-
urreikna lán. Það er
þeirra vandamál,
bankarnir tóku
áhættu gegn betri vit-
und og buðu ólöglega
vöru, þeirra er því
fyrirhöfnin og „tjón-
ið“. Hæpnar for-
sendur endurútreikninganna á
vormánuðum 2011 hafa misst
grundvöll sinn, meðal annars eftir
dóma Hæstaréttar í febrúar og
október 2012. Eftir febrúardóminn
brugðust bankarnir við svipað og
unglingar í fýlukasti sem ekki
nenna að laga til eftir sig. Og
sögðu efnislega: „Við end-
urreiknum ekkert aftur fyrr en
öllum spurningum er svarað – við
veljum 11 mál til að senda inn í
dómskerfið og fá allt okkar á
hreint, á meðan borgið þið bara
eins og ekkert hafi breyst.“
Síðan hefur meðal annars
tvennt gerst. Dómur Hæstaréttar
nú í október, sem svaraði og leysti
úr flestum óvissuatriðum. Meira
að segja svo að nú eru bankarnir
flestir að fara í gang með end-
urútreikninga. En, á hvaða for-
sendum?
Til að tryggja að þetta verði
endanlegir útreikningar og spara
sér fleiri endurtekningar, ættu
bankarnir að taka líka inn í
myndina hitt stóra atriðið, sem er
dómur Evrópudómstólsins 15.
mars 2012, á grundvelli Evrópu-
tilskipunar nr. 93/13/EEB sem
hefur gildi á Íslandi, dómur um
að ekki megi breyta umsömdum
(ólöglegum) þætti í lánasamningi
yfir í eitthvað annað. Íslensk túlk-
un á dóminum er að annað hvort
falla vextir þessara lána al-
gjörlega út (fáir ætlast til þess)
eða standa áfram óbreyttir allt til
enda, eins og skýrt var samið um
í upphaflegum lánasamningum.
Og það á ekki að skipta neinu
hver lántakinn var, gengistrygg-
ingin var einfaldlega ólögleg.
Ekki heldur hvort fólk greiddi all-
an tímann eða ekki, því bankar
gerðu mörgum greiðendum
ómögulegt að standa í skilum,
fyrst með ólöglegri beitingu geng-
istryggingar og síðar end-
urútreikningum á röngum for-
sendum sem þýddi allt of háa
greiðslubyrði. Og sumir bankanna
hlustuðu ekki á tilboð eða óskir
lántaka um lægri og mögulega
greiðslubyrði, eða minni greiðslur
tímabundið. Sem sagt, samnings-
vextir allan lánstímann, ekki
breytt yfir í aðra vexti sem lán-
takar sömdu ekki um.
Þess vegna þarf nú að reikna
lánin öll út, miðað við þau vaxta-
ákvæði og viðmið sem eru í upp-
haflegum lánasamningum. Og að
frádregnum öllum greiðslum af
hverju láni er staða og fjárhæð
þess komin á hreint. Vegna þeirra
lána sem eru að fullu greidd og
ofgreitt hefur verið af, er lántök-
um strax endurgreitt með vöxt-
um. Og vegna hinna lánanna eru
sendir út greiðsluseðlar, með af-
borgunum miðað við rétta fjár-
hæð höfuðstóls og lengd lánstíma
(fjölda ógreiddra gjalddaga) og
með vöxtum af höfuðstólnum
hverju sinni, samkvæmt upphaf-
legum samningsvaxtaákvæðum.
Með þessu móti verður loksins
friður um þessi lán. Lánasöfn
bankanna komast á hreint og lán-
in komast almennt í skil. Fólk
veit hvar það stendur eigna- og
skuldalega, getur farið að selja og
skipta um eignir og taka þátt í
efnahagslífinu að nýju, loksins
fjárhagslegt sjálfstæði þessara
tugþúsunda íslensku lántaka, eftir
meira en fjögur ár í óvissu og
skuldaánauð.
Niðurstaðan er að lánin verða í
íslenskum krónum, óverðtryggð,
með kurteislegum breytilegum
vöxtum. Vaxtabreytingarnar
verða að litlu leyti háðar íslensk-
um ákvörðunum.
Þegar þetta verður komið –
loksins langþráð réttlæti – er
tímabært að halda áfram
greiðslum af þessum áður geng-
istryggðu lánum, svo sem hjá
„Frjálsa fjárfestingarbankanum“,
fyrr ekki.
Upphaflegir samningsvextir
– allan lánstímann
Eftir Arinbjörn
Sigurgeirsson »Eina réttláta breyt-
ing þessara lána er
að gengistryggingin
var ólögleg og féll út.
Annað stendur
óbreytt, þar á meðal
skýrt umsamdir vext-
irnir í hverjum lána-
samningi.
Arinbjörn
Sigurgeirsson
Höfundur er réttlætissinni og mála-
fylgjumaður – frá Bjargi (slóðum
Grettissögu.)
Að undanförnu hefur
málefni N1 og móð-
urfélags þess, BNT,
borið á góma í op-
inberri umræðu. Fyrst
eru gefnar forsendur
sem enga skoðun
standast og svo dregn-
ar af þeim glórulausar
ályktanir. Þegar vel er
að gáð býr ávallt að
baki einhver hvati, nú
síðast að slá pólitískar keilur. Allt er
þetta frekar ósmekklegt.
Þar sem ég var forstjóri þeirra fé-
laga sem um ræðir er mér bæði ljúft
og skylt að benda á nokkrar stað-
reyndir varðandi kaup Olíufélagsins
(nú N1) og fjárhagslega end-
urskipulagningu þess eftir efnahags-
hrunið.
1. Þeir hluthafar sem keyptu Olíu-
félagið (N1) reiddu fram 10,2 millj-
arða í hlutafé. Allt tal um að félagið
hafi alfarið verið keypt á grundvelli
forréttindaaðgangs að lánsfé er út í
hött.
2. Á árinu 2007 færði félagið stóran
hluta lánsviðskipta frá Glitni til
Kaupþings eftir að hagstæðara tilboð
um fjármögnun barst. Hugmyndir
um forréttindakjör hjá Glitni eru því
algjörlega úr lausu lofti gripnar.
3. Fjölmargir aðilar tóku þátt í 5
milljarða skuldabréfaútboði til fjár-
mögnunar á félaginu eftir kaupin sem
sýnir að forsendur kaupanna og efna-
hagslegur styrkur frá byrjun þótti
ágætur. N1 tók engin önnur lang-
tímalán fram að fjárhagslegri end-
urskipulagningu.
4. Hluthafar greiddu sér aldrei arð.
5. Skuldir félagsins jukust mest á
árinu 2008 þegar olíuverð sló öll met
og fjármagna þurfti með skamm-
tímalánum aukna fjárbindingu.
6. Frá kaupum félagsins fram að
endurskipulagningu skulda varð
gengisfall íslensku krónunnar um
60% og verðbólga rúmlega 30%.
Vextir fóru hæst yfir 20% á sama
tíma.
7. Félögin stóðu í skil-
um við alla lánardrottna
þar til að samningar hóf-
ust um fjárhagslega
endurskipulagningu.
Frá hruninu árið 2008
og til 2011 greiddi félag-
ið 6 milljarða í vexti og
afborganir.
8. Við fjárhagslega
endurskipulagningu
töpuðu hluthafar öllu
hlutafé sínu, 10,2 millj-
örðum.
9. Kröfuhafar eign-
uðust fyrirtækið að fullu.
10. Eftir fjárhagslega end-
urskipulagningu var eigið fé N1 um
14 milljarðar og má áætla að heild-
arvirði félagsins sé rúmir 20 millj-
arðar. Tíminn mun leiða það betur í
ljós.
Þær aðstæður sem urðu á Íslandi
eru nú kennsluefni í háskólum víða
um heim þar sem slíkar hamfarir
hafa tæpast sést áður. Að kalla þá
braskara sem hættu eigin fé til kaupa
á traustum rekstrarfyrirtækjum með
verulegu eiginfjárframlagi en lentu
síðar í fellibyl hamfaranna dæmir sig
sjálft.
Við þessar aðstæður lentu flest ís-
lensk fyrirtæki í miklum vanda og
það eru viðbrögðin við þeim, þ.m.t.
samskiptin við kröfuhafa, sem að
mínu áliti munu á endanum ráða
mestu um trúverðugleika fyrri hlut-
hafa, stjórnarmanna og stjórnenda.
Dómi sögunnar í þeim efnum þarf
enginn sem tengdist stjórn eða
rekstri N1 á umræddu tímabili að
kvíða.
Að gefnu tilefni
um N1
Eftir Hermann
Guðmundsson
Hermann Guðmundsson
» Þegar vel er að gáð
býr ávallt að baki
einhver hvati, nú síðast
að slá pólitískar keilur.
Allt er þetta frekar
ósmekklegt.
Höfundur er fyrrv. forstjóri N1.
I.
Það var kl. 13.00 á
höfuðdaginn 29. ágúst
2012, að við þremenn-
ingarnir, ég, Lilja dótt-
ir mín og Jens Ágúst
Jónsson, tengdasonur
minn, héldum af stað
frá Litlu-Grund og var
ferðinni heitið að Borg
á Mýrum, þar sem Þor-
björn Hlynur prófast-
ur hafði lofað að taka á móti okkur.
Erindi okkar var fyrst og fremst að
skoða altaristöflu William Gershom
Collingwood, sem við höfðum séð
mynd af í Morgunblaðinu.
Taflan á sér ákaflega sérstæða
sögu. Þeir félagarnir Jón Stefánsson
og Collingwood höfðu fengið rangar
upplýsingar um ferðir flóabátsins
1897, þannig að þeir misstu af skip-
inu og urðu strandaglópar í viku hjá
prestinum á Borg, Einari Friðgeirs-
syni. Tímann notaði Collingwood til
þess að gera frumdrög að altaristöfl-
unni, sem nú prýðir kirkjuna á Borg.
Þegar heim til Englands kom 1898
fullgerði hann töfluna og hafði sem
fyrirmyndir börn sín og skyldulið.
II.
Langafi minn séra Sigurður
Gunnarsson (1848-1936) var prófast-
ur í Stykkishólmi árið 1897, þegar
þeir félagar Jón Stefánsson og Coll-
ingwood heimsóttu prófastshjónin
og þáðu þar veitingar. Í þakklæt-
isskyni sendi Collingwood langafa
vatnslitamynd frá Sels-
vör í Reykjavík með út-
sýni til Snæfellsjökuls.
Þegar ég erfði þessa
mynd eftir ömmusyst-
ur mína Sigríði Maríu
árið 1970, mat Sig-
urður Benediktsson
uppboðshaldari hana
sem „hálfur Ásgrím-
ur“. Nú gæti ég trúað
að mat hans hefði snú-
ist við, Ásgrímur væri
metinn sem „hálfur
Collingwood“.
III.
Hörður Bjarnason teiknaði kirkj-
una á Borg og prestsbústaðinn og er
honum til mikils sóma. Sömuleiðis er
Garðar Halldórsson höfundur að
Reykholtskirkju og staðarhúsum
þar, en frá Borg var haldið að Reyk-
holti. Vænt þótti mér sem fyrrver-
andi sóknarnefndarformanni í Dóm-
kirkjunni um að sjá gamla orgelið úr
Dómkirkjunni endurhæft í Reyk-
holtskirkju. Við hittum séra Geir
Borgarfjarðarbréf
Eftir Leif
Sveinsson
» Jón Stefánsson og
Collingwood urðu
strandaglópar í viku hjá
prestinum á Borg. Tím-
ann notaði Collingwood
til þess að gera frum-
drög að altaristöflunni,
sem nú prýðir kirkjuna
á Borg.
Leifur Sveinsson
Rauðagerði 25  108 Reykjavík  Sími 440 1800  kaelitaekni.is
Okkar þekking nýtist þéri i
Alvöru blandarar
fyrir veitingastaðinn
kaffihúsið, ísbúðina
& booztbarinn
Ýmsir ánægðir viðskiptavinir
World Class & flestir líkamsræktarstaðir íslands
Kaffi Tár
Te & Kaffi
Ýmsir veitingastaðir s.s. Vox, Perlan, Ruby Tuesday ofl.
•
•
•
•