Málfríður - 15.10.2010, Blaðsíða 29

Atviks­ eða virknilýsingar eru reyndar ævafornar en 
hafa  fallið  í  skuggann  af  þeirri  ofuráherslu  sem  lögð 
hefur verið á próf (Ingvar Sigurgeirsson, 1998). Þær fara 
þannig fram að kennarinn gengur um stofuna, fylgist 
með nemendum vinna og skráir svo hjá sér virkni ein­
stakra  nemenda  á  sérstakt  eyðublað  eða  gátlista  sem 
einfalt er að fylla út. Þessar virknilýsingar geta í bland 
við annað mat aukið á fjölbreytni og sanngirni matsins.
Gátlistar sem notaðir hafa verið í FSu eru af tvennum 
toga. Annars vegar hafa þeir verið samdir sérstaklega 
af viðkomandi kennurum út frá færnimarkmiðum sem 
nemendur eiga að ná á kaflaprófum eða öðrum verk­
efnum,  t.d.  þemaverkefnum.  Hins  vegar  hafa  sjálfs­
matslistar  í  Evrópsku  tungumálamöppunni  (ETM) 
verið notaðir óbreyttir (sjá nánar um Námsmöppur).
Með því að nota gátlista í tengslum við verkefni og 
próf er hægt að  tryggja að nemendur viti  til hvers er 
ætlast  af  þeim  og  hvaða  námsmarkmiðum  þeim  er 
ætlað að ná með viðkomandi verkefni eða prófi. Þá er 
minni hætta á að nemendum sé ekki ljóst hvaða kröfur 
eru  gerðar  til  þeirra  í  viðkomandi  verkefni  eða  prófi 
(sjá heimasíðu FDK).
Ígrundun er  hluti  sjálfsmats  og  felur  í  sér  hugleið­
ingar nemenda um nám sitt og markmið, stöðu sínaog 
viðhorf  til  námsins.  Ígrundun  hefur  verið  skilgreind 
þannig (í þýðingu greinarhöfundar): að hugsa um eitt­
hvað  á  meðvitaðan  og  einbeittan  hátt.  Í  tungumála­
námi er hægt að  ígrunda staðreyndir varðandi mark­
málið,  ferlið  sem  við  fylgjum  þegar  við  leitumst  við 
að læra það og ferlið sem tengist því að nota það. Við 
það bætist að við getum ígrundað áður en við tökumst 
á við viðfangsefnið eða tjáskiptaverkefnið, á meðan við 
vinnum viðfangsefnið eða verkefnið (fylgst með ferlinu) 
og eftir að við höfum lokið við það (mat lagt á árangur). 
Ígrundun  er  talið  öflugt  tæki  til  þess  að  auka  náms­
vitund nemenda (Little, D. og Perclová, R., 2001).
Það er reynsla okkar kennaranna í FSu að ígrundun 
nemenda  þarf  að  vera  stýrð  í  upphafi,  hún  má  ekki 
eiga sér stað of oft og ekki of sjaldan. Með því að fylgja 
ábendingum Little og Perclová sem tíundaðar eru hér 
að  ofan,  verður  ástæða  ígrundunar  skiljanlegri  fyrir 
nemendur  og  þá  er  líklegra  að  þeir  sinni  henni  vel. 
Sem dæmi má nefna að nemendur eru gjarnan beðnir 
um að skrifa ígrundun fyrir próf, eftir próf eða í sam­
bandi við annars konar námsmat. Þeir eru beðnir um 
að segja frá því hvernig þeim gekk og hver skýringin 
gæti verið á því, ásamt því að setja sér næstu markmið 
sín og hvernig þeir ætli sér að ná þeim.
Ígrundun er mjög upplýsandi fyrir kennara því hægt 
er að lesa út úr ígrundun hvernig viðhorf nemandans 
er til námsins og svo hvernig honum vegnar og hvers 
vegna og kennarinn getur þá brugðist við eftir þörfum.
Besta leiðin til þess að nemendur haldi vel utan um 
ígrundun sína er skv. reynslu okkar í FSu að þeir skrifi 
hana í leiðarbók (sjá heimasíðu FDK).
sem þeir mættu gera betur. Ég tel nauðsynlegt að nem­
endur  læri  að  þeim  ber  að  forðast  allar  fordæmingar 
og sleggjudóma.
Leiðsagnarmat:  Þessi  tegund  endurgjafar  leiðbeinir 
nemendum á meðan á námi þeirra stendur. Það gefur 
nemendum mikilvægar upplýsingar sem þeir geta nýtt 
sér til að bæta nám sitt jafnóðum. Það miðast við hvern 
einstakling og hans þarfir. Megintilgangur þess er að 
gefa upplýsingar sem hægt er að nota til að leiðbeina 
okkur  í  kennslunni  og  um  leið  bæta  nám  nemenda. 
Leiðsagnarmat  verður  að  vera  í  samræmi  við  náms­
markmiðin. Skýr námsmarkmið og matsviðmið ásamt 
gegnsæjum  matskvörðum  (sjá  síðar)  geta  stuðlað  að 
bættu námi með því að auðvelda nemendum við sjálfs­
mat í þeim tilgangi að þeir hafi áhrif á eigin framfarir 
(Gronlund et al., 2009, 21–23). Leiðsagnarmat er gefið 
hverjum  einstaklingi  og  miðast  við  hans  þarfir.  Ein 
hentug  aðferð  við  að  gefa  leiðsagnarmat  er  *„tvær 
stjörnur og ein ósk“ sem felst í að nefna eitthvað tvennt 
í verkefni nemandans sem hægt er að hrósa fyrir og í 
lokin eitt atriði sem nemandinn gæti gert betur.
Það er athyglivert að mati Black og Wiliam (2001), að 
leiðsagnarmat gagnast mest slakari nemendum og þar 
með  hækkar  meðaltal  einkunna  í  bekknum.  Þetta  er 
mjög áhugavert  fyrir okkur  sem kennum nemendum 
í hægferða­ og undirbúningsáföngum. Nemendur sem 
eru vanir að fá  lágar einkunnir hafa tilheigingu til að 
fá það álit á sjálfum sér að þeir geti ekki lært. En það 
þýðir óhjákvæmilega að þeir reyna það ekki einu sinni, 
hanga kannski í tímunum iðjulausir eða truflandi aðra, 
en  það  er  alger  tímasóun.  Framtíðarvandi  þessara 
nemenda er oft sá að þeir ljúka engu námi og geta átt í 
samfélagslegum vandamálum allt sitt líf. 
Matstæki sem nota má við óhefðbundið námsmat:
Hér á eftir fer lýsing á nokkrum þeirra matstækja sem 
til  boða  standa  við  óhefðbundið  námsmat.  Því  fleiri 
tæki  sem  kennarinn  notar  þeim  mun  fjölbreyttara 
verður námsmatið. Þannig eru meiri líkur á að kennara 
takist að meta sem flesta þætti í málanáminu.
Atvikslýsingar/skráningar um virkni geta  verið 
heppilegar  þegar  kennarar  vilja  skrá  virkni  nemenda 
sem eiga erfitt með að koma kunnáttu sinni og  færni 
til skila á prófum. Flestir kennarar þekkja líklega slíka 
nemendur  sem  oft  eru  virkir  og  vinnusamir  í  tímun­
um,  en  af  einhverjum  ástæðum  ná  ekki  að  sýna  það 
á  prófum  að  þeir  hafi  náð  námsmarkmiðunum.  Þar 
getur komið til prófkvíði, gölluð námstækni eða aðrar 
þær  aðstæður  sem  kennarinn  þekkir  ekki  til.  Það  er 
ekki eðlilegt að slíkir nemendur fái eingöngu lága ein­
kunn sem byggir á frammistöðu á prófum þegar þeir 
geta verið virkir og vel með á nótunum í tímunum og 
jafnvel iðnir við heimanámið. Öll slík vinna hlýtur að 
skila  einhverju  þó  erfitt  geti  verið  að  mæla  það  með 
skriflegu prófi.
MÁLFRÍÐUR 29