Málfríður - 15.10.2010, Blaðsíða 30

hann vill meta (t.d. framburður, orðaforði, flæði, málfar, 
innihald o.s.frv. í munnlegu mati) og hvernig innbyrðis 
vægi þáttanna verður. Síðan skrifar hann sundurliðaða 
lýsingu á hverju stigi fyrir sig. Lýsingin verður að vera 
í  samræmi  við  þær  kennslu­  eða  námsaðferðir  sem 
nemendum hefur staðið til boða.
Það krefst þjálfunar að búa matskvarðana til, en fyr­
irhöfnin er þess virði því öll yfirferð tekur miklu minni 
tíma en þegar huglægu mati er beitt. Námsmatið verð­
ur nákvæmara og hlutlægara auk þess sem önnur end­
urgjöf kennara, t.d. umsögn, verður minni að umfangi. 
Matskvarðar eru þess vegna kærkomið tæki til að létta 
kennurum vinnuna auk þess sem gæði matsins aukast 
margfalt (sjá heimasíðu FDK).
Námsmöppur hafa  verið  notaðar  í  hartnær  tíu  ár 
í  FSu,  en  kennarar  hafa  látið  nemendur  sína  safna 
verkum  sínum  og  öðrum  gögnum  í  möppur.  Í  upp­
hafi  var  markmiðið  einfaldlega  að  nemendur  héldu 
utan um gögnin sín og gætu gengið að þeim vísum á 
einum stað. Síðan hafa markmiðin breyst og má segja 
að  fyrirmynd  möppunnar  í  dag  sé  Evrópska  tungu­
málamappan (ETM). Það er reyndar mismunandi í hve 
miklum mæli kennarar hafa nálgast ETM. Í möppuna 
eru sett alls konar ritunarverkefni, en einnig hlustunar­
verkefni,  textar  og  diskur  með  upptökum  af  samtali 
eða frásögn til að sýna kunnáttu og færni viðkomandi.
Menntamálaráðuneytið  gaf  út,  árið  2006,  íslenska 
útgáfu  af  ETM  og  þar  kemur  m.a.  fram  að  hún  er 
þrískipt og  inniheldur:  „Tungumálapassa með stuttri 
samantekt  um  móðurmál  eigandans  og  yfirliti  yfir 
tungumálanám  hans  og  tungumálakunnáttu  sem 
er  auðskiljanlegt  á  alþjóðavísu,  Námsferilsskrá  þar 
sem eigandi getur  skráð námsmarkmið sín, kunnáttu 
og  reynslu  af  menningu  annarra  þjóða  og  lagt  mat  á 
framfarir sínar með skipulögðum hætti og Safnmöppu 
þar  sem  eigandinn  varðveitir  sýnishorn  (þ.e.  sönn­
unargögn,  innskot  EV)  af  verkum  sínum  á  tungu­
máli/málum  sem  hann  hefur  lært  eða  stundar  nám 
í.“ (Evrópuráðið, 2006). Nokkrar greinar sem fjalla um 
ETM hafa birst í Málfríði og eru lesendir hvattir til að 
kynna sér nánar ETM í þeim (sjá heimildalista) svo og 
í grein Auðar Torfadóttur, „Er námsmat í tungumálum
í takt við tímann?“
Notkun á námsmöppum (portfolio) er ekki bundin 
við  ETM  eingöngu  enda  á  notkun  möppu  sér  miklu 
eldri sögu en svo. Hins vegar er ETM mjög öflugt tæki 
sem  auðveldar  nemendum  að  meta  eigin  framfarir, 
enda  byggir  hún  á  áratugalöngum  rannsóknum  og 
þróunarvinnu.  Þar  sem  allir  gátlistar  í  ETM  tíunda 
matsviðmið sem lýsa því hverju nemandinn hefur náð 
valdi á, en ekki því sem hann er ófær um, getur hún 
átt þátt í að efla trú nemenda á eigin getu í stað þess að 
auka vanmátt þeirra.
Tilgangur  með  notkun  námsmöppu  getur  verið 
annar  en  sá  að  þróa  sjálfsmat  í  tengslum  við  notkun 
gátlistanna í ETM. Annar tilgangur getur verið að sýna 
Leiðarbók (e. logbook) hefur verið nýtt sem námstæki 
í  mörgum  tungumálaáföngum  í  FSu  á  síðustu  árum. 
Leiðarbók hefur hingað  til verið hluti  af námsmöppu 
(e. portfolio, sjá síðar) og dregur nafn sitt af því að nem­
andi  skráir á einn stað  lýsingu á þeirri  leið  sem hann 
er að fara í tungumálanámi sínu. Hann getur á einum 
stað  skráð  næstu  markmið  sín,  heimanám,  yfirlit  yfir 
allar einkunnir sínar, skrifað glósur úr kennslustundum 
og alla ígrundun. Hver nemandi setur sitt persónulega 
mark á leiðarbókina og gerir hana að sinni. Leiðarbókin 
verður einnig persónuleg orðabók hvers og eins.
Matsfundur er umræðuvettvangur þar sem nemendur 
setjast  í hring með kennara eða utanaðkomandi aðila 
og orðið er  látið ganga  tvo  til þrjá hringi. Nemendur 
nefna 1–3 jákvæð atriði varðandi kennsluna, kennslu­
efni, kennsluaðferðir o.fl. í fyrri hring en í síðari hring 
nefna þeir það sem betur mætti fara. Öll atriði eru skráð 
(t.d.  af  kennara)  og  ekki  er  gert  ráð  fyrir  umræðum 
fyrr en eftir á, við samantekt efnisins. Mælt er með að 
utanaðkomandi  aðili  stjórni  matsfundi  þegar  rætt  er 
um nám og kennslu. Sumir mæla með því að kennari 
sé viðstaddur en aðrir ekki.
Tilgangur með matsfundi er að kennarinn  fái upp­
lýsingar  um  viðhorf  nemenda  til  kennslunnar,  hvort 
eitthvað hafi farið úrskeiðis sem kennarinn getur haft 
svigrúm til að  laga áður en of  langt er  liðið  í náminu 
(Ingvar Sigurgeirsson, 2008–2009). 
Matskvarðar hafa verið notaðir af tungumálakennurum 
í FSu allt  frá því að kennararnir sóttu vettvangsnám á 
vegum Endurmenntunar veturinn 2007–2008. Fram að 
þeim  tíma höfðu  sumir kennaranna notað  frekar  ein­
falda gátlista við yfirferð á ritunarverkefnum nemenda 
sinna á meðan aðrir notuðu „tilfinninguna og  reynsl­
una“. Með mats kvörð un um fengum við loksins í hend­
urnar öflugt  tæki  sem auðveldaði allt mat á  flókninni 
færni,  þ.e.  munnlegri  og  skriflegri  tjáningu  (frammi­
stöðumat). Matskvarðar auka réttmæti og áreiðanleika 
matsins vegna þess að það byggir ekki eins mikið á hug­
lægu mati kennarans. Huglægt mat getur jú verið mis­
munandi eftir því  í hvaða dagsformi kennarinn er eða 
jafnvel litast óvart af viðhorfi kennarans til nemandans.
Matskvarðar innihalda þrepaskiptar lýsingar á stig­
vaxandi færni í ýmsum þáttum og gera því alla endur­
gjöf skiljanlegri  fyrir nemendur. Nemendur geta  lesið 
út úr þeim lýsingu á eigin færni sem getur verið á mis­
munandi stigi eftir því hvaða atriði á í hlut. Sem dæmi 
má  nefna  að  nemendur  geta  skorað  hátt  í  t.d.  flæði 
og orðaforða þó svo að  framburður geti verið harður 
og  með  röngum  áherslum.  Það  er  ekki  sanngjarnt  að 
einkunnin  endurspegli  mestmegnis  slakan  framburð 
ef önnur atriði eru í góðu lagi. Það getur verið erfitt í 
munnlegu prófi að meta marga þætti í einu en með til­
komu matskvarðans er það leikur einn að hlusta eftir 
einstökum atriðum eins og þeim er lýst í kvarðanum.
Hver kennari verður að ákveða sjálfur hvaða þætti 
30 MÁLFRÍÐUR