Fréttablaðið - 07.12.2013, Blaðsíða 50

7. desember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 50
Steinunn Björk Pieper bjó í 19 mánuði í gámi á stríðs-svæði í Afganistan. Þar sinnti hún starfi jafn-réttisfulltrúa á vegum Atlantshafsbandalagsins
(NATO) en slík störf heyra til nýj-
unga hjá þessu gamla hernaðar-
bandalagi. Áður starfaði Steinunn
á Mannréttindaskrifstofu Íslands.
Þegar Steinunn kom til starfa
í Kabúl bjuggu og störfuðu um
tvö þúsund manns í búðunum, en
álíka búðir á vegum Nató eru stað-
settar víðsvegar í Afganistan.
Starfinu sinnti hún í höfuðstöðv-
um ISAF (International Security
Assistance Force) í höfuðborginni
Kabúl. Starfið var á vegum friðar-
gæslu utanríkisráðuneytisins og
verkefnin fólust í að í vinna með
afgönskum og alþjóðlegum stofn-
unum og samtökum, sem og NATO,
að jafnréttismálum innan ISAF og
í afgönsku samfélagi almennt, með
áherslu á stöðu kvenna í afganska
hernum og lögreglunni.
Bjó í gámi
Hvernig voru aðstæðurnar sem
þú bjóst við í búðunum í Kabúl?
„Flestir sem voru á svæðinu
bjuggu í gámum, hvort sem þeir
voru borgaralegir starfsmenn eða
óbreyttir hermenn, og tvær til
þrjár manneskjur í hverjum gámi.
Það var hægt að búa til ágætis
blokkir úr gámunum með því að
stafla þeim upp. Gallinn var að
það var erfitt að þrífa þá. Reyndar
bjuggu þeir sem hærra voru settir
við þann munað að þurfa ekki að
deila gámi,“ segir Steinunn og
bætir við að nú sé reyndar farið
að reisa blokkir á svæðinu eftir
tíu ára veru Nató þar. „Í upphafi
bjóst enginn við að Nató yrði jafn
lengi á svæðinu og raunin varð og
því voru settir upp gámar, sem svo
fjölgaði smám saman.”
Hvernig var lífið í búðunum
og hvernig fólk býr á svona stað?
„Meirihluti starfsfólksins í búð-
unum voru hermenn og þarf ekki
að koma á óvart að karlmenn voru
mun fleiri en konur,“ segir Stein-
unn.
Hún tekur fram að svæðið sé
ekki stórt og því hafi myndast þar
stemning áþekk þeirri sem mynd-
ast í þorpum. „Maður kannaðist
nánast við alla. Það var mikill
samgangur vinnunnar vegna og
þetta var mjög lifandi. Þarna var
mötuneyti, þar sem allir borða
saman en svo voru líka veitinga-
staðir þarna þar sem hægt var að
kaupa góðar pitsur og afganska
rétti. Þarna var hægt að fara í lík-
amsrækt og bíó og sækja bingó- og
salsakvöld. Einnig voru kaffihús
og verslanir, svokallaðar „Px“, þar
sem allar helstu nauðsynjar feng-
ust,“ segir Steinunn og rifjar upp
að úrvalið hafi yfirleitt verið ein-
kennilegt. Eina vikuna hafi versl-
anirnar til að mynda verið fullar
af súkkulaði og rakspíra, en næstu
viku hafi áherslan verið á sjampó
og úrval af hermannaskóm.
„Fólk er samt innilokað. Maður
kemst nánast ekkert út fyrir svæð-
ið nema starfsins vegna, en þá var
farið í fylgd vopnaðra bílstjóra.
Þetta er svolítið eins og að búa í
vinnunni sinni og vera alltaf þar.
Maður hittir alltaf sama fólkið,“
segir Steinunn.
Konurnar komast ekki á klósettið
Spurð um störf jafnréttisfulltrúa
hjá Nató segir Steinunn að starf-
ið sé fremur nýtt. Enginn jafn-
réttisfulltrúi hafi verið á vegum
bandalagsins fyrr en árið 2009,
en bandalagið hefur verið þar frá
árinu 2003. Hún segir enn fremur
að miklar framfarir hafi orðið í
þessum málaflokki innan NATO
sem spennandi hafi verið að taka
þátt í.
Starf jafnréttisfulltrúa gengur
út á að vinna að jafnréttismálum
innan hersins og í afgönsku sam-
félagi, en einnig innan afganska
hersins og lögreglunnar. Í Afgan-
istan fylgdist Steinunn með fram-
vindu mála sem varða konur, frið
og öryggi á þeim sviðum sem
tengjast störfum NATO. „Við
veittum hershöfðingjum Nató og
afgönskum ráðamönnum ráðgjöf
um hvað betur mætti fara, stefnu-
mótun og fleira. Allt var þetta
unnið í samvinnu, til dæmis við
stofnanir Sameinuðu þjóðanna,
aðrar alþjóðastofnanir, sendiráð og
þróunarsamvinnustofnanir hinna
ýmsu þjóða, frjáls félagasamtök og
fleiri,“ útskýrir Steinunn.
Er mikilvægt að vinna að jafn-
réttismálum á svona stöðum?
„Jafnréttismál eru afar mikil-
væg þegar kemur að því að byggja
upp stríðshrjáð samfélög. Það er
ekki hægt að koma á varanlegum
friði án þess að taka jafnrétti með
í reikninginn. Það hefur lítið upp
á sig til lengri tíma að laga vegi,
byggja upp menntastofnanir, reisa
hús og setja reglur til þess að koma
í veg fyrir spillingu ef það gleym-
ist alveg að tala við helming þjóð-
arinnar, konurnar,“ segir Steinunn.
Hún bendir á að karlar og konur
í Afganistan hafi ekki endilega
sömu hugmyndir um hvað þurfi
að gera til stuðla að friði, enda
sé mikill munur á hlutverkum
kynjanna og þau sinni oft ólíkum
störfum. Samfélagshefðir hvetji
ekki til mikils umgangs milli
kynjanna. „Þó að það sé vilji til að
breyta þessu þykir mörgum það
óþægileg tilhugsun og hugmyndin
um að kynin deili til dæmis vinnu-
aðstöðu getur vakið reiði sumra
karla. Þetta getur skapað vand-
ræði. Til dæmis getur það verið
erfiðleikum bundið fyrir konur að
vinna á hefðbundnum karlavinnu-
stöðum, bara vegna þess að enn
hefur ekki verið útbúin sér salern-
isaðstaða fyrir þær. Konurnar
hvorki vilja né geta notað sama
salerni og karlarnir og komast því
kannski ekkert á klósettið allan
daginn,“ segir Steinunn.
Hún tekur fram að konur og
karlar hafi ekki endilega sömu sýn
á hlutina. „Svo dæmi sé tekið utan
af landsbyggðinni, þá er líklegt að
konur og karlar svari ólíkt þegar
fólk er spurt hvar ætti að fjarlægja
jarðsprengjur úr jarðvegi. Það
helgast einmitt af því að algengt er
að kynin verji tíma sínum á mis-
munandi stöðum og forgangsraði
atriðum sem hafa með öryggi að
gera á mismunandi hátt. Þar sem
hefðir eru svona gamlar og rót-
grónar er ekki heillavænlegt að
streitast um of á móti til að byrja
með,“ segir Steinunn og bætir við
að betra sé að haga málum þannig
að bæði karlar og konur geti tjáð
sig og haft áhrif á gang mála.
Alltaf í viðbragðsstöðu
Steinunn segir að búðirnar sem
hún bjó í séu á svokölluðu grænu
svæði, þar sem öryggi er meira
en annars staðar. Til að mynda sé
bandaríska sendiráðið í Afganistan
á græna svæðinu. Þegar hún var
nýkomin til Afganistans hafi verið
gerð árás í nágrenni búðanna. „Þá
var gripið til ráðstafana og öllum
skipað að halda sig inni,“ segir
Steinunn. Engan sakaði á kampin-
um í þessari árás, en sprengju var
kastað yfir vegg við búðir Stein-
unnar. Hún segir að þrátt fyrir
þetta hafi hún upplifað öryggi
innan svæðisins. „Fólkið sem vinn-
ur við þessar aðstæður er ýmsu
vant. Harka færist í átök á sumrin
og haustin. Þá, eins og raunar allt-
af, eru menn í viðbragðsstöðu.“
Steinunn bendir á að fólk sem
býr fyrir utan varnarsvæði búi
sífellt við hættu af árásum talib-
ana. „Þetta er veruleikinn sem
fólk tekur með miklu jafnaðar-
geði, en ég fann ekki eins fyrir
því þar sem ég var varin innan
svæðisins.“
Lengi þráð að kynnast Afganistan
Eftir heimkomuna í mars á þessu
ári sneri Steinunn aftur til fyrri
starfa sinna á Mannréttindaskrif-
stofu Íslands. Hún segir aðspurð
að hún geti vel hugsað sér að halda
aftur til svipaðra starfa og þeirra
í Afganistan. „Þetta var frábær
reynsla, ég hafði lengi þráð að
kynnast Afganistan frá öðrum
sjónarhóli en úr bókum og sam-
tölum við vini. Þó svo að kynni mín
af landinu hafi vissulega verið tak-
mörkunum háð kynntist ég fullt af
Afgönum og öðru fólki víða að úr
heiminum, með sín ólíku áhugamál
og siði og venjur, og slíkt gefur líf-
inu gildi.“
ENGINN
FRIÐUR ÁN
JAFNRÉTTIS
Steinunn Björk Pieper bjó í nítján mánuði í
gámi á stríðssvæði í Afganistan þar sem hún
sinnti starfi jafnréttisfulltrúa á vegum NATO. Hún
segir jafnréttismál afar mikilvæg þegar kemur að
því að byggja upp stríðshrjáð samfélög.
ÞAÐ SNJÓAR
„Veðrið þar er
fullkomið fyrir
fólk sem á góð
hús, góð föt
og vatn.Það
er ískalt yfir
veturinn en allt
að 40 stiga hiti
yfir sumarið,“
segir Steinunn.
KABÚL „Þetta var frábær reynsla,“ segir
Steinunn.
Fólkið sem vinnur
við þessar aðstæður er
ýmsu vant. Harka
færist í átök á sumrin
og haustin. Þá, eins og
raunar alltaf, eru menn
í viðbragðsstöðu.“
Hanna Rún
Sverrisdóttir
hannarun@365.is
AFGANISTAN Steinunn Björk Pieper
ásamt tveimur hermönnum. Þau
bera öll fjólubláan fána 16 daga
átaksins gegn kynbundnu ofbeldi.