Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 38

FRÆÐIGREINAR / KÖNNUN Á MATARÆÐI
um með í höndunum mæli það sem það á að mæla
(4). Hægt er að meta gildi aðferðar með því að bera
hana saman við aðra aðferð (3), en slíkt kemur þó
ekki í veg fyrir að báðar aðferðir hafi sömu galla.
Þetta hefur leitt til þróunar á betri leiðum til að meta
gildi aðferða við að kanna mataræði (5), það er með
notkun á lífefnafræðilegum breytum („biochemical
markers") sem endurspegla inntökuna (3). í þessari
rannsókn var gildi spurningalista til könnunar á mat-
aræði rannsakað. Spurningalistinn var þróaður af
Manneldisráði íslands og hefur hann verið notaður
um árabil, meðal annars af Hjartavernd (6, 7). Mæl-
ingar á C-vítamíni og beta-karótíni í blóði, auk natrí-
ums, kalíums og köfnunarefnis í þvagi, voru notaðar
til að meta gildi niðurstöðu spurningalistans með til-
liti til þessara efna og neyslu grænmetis, ávaxta og
heildarpróteins.
Efniviður og aðferðir
Pátttakendur
Foreldrar barna í rannsókn á næringu og heilsu sex
ára íslendinga (8, 9) voru beðnir um að taka þátt í
rannsókninni, alls 92 foreldrar (58 mæður og 34 feð-
ur). Úrtak barna í rannsókn á sex ára börnum er
byggt á handahófsúrtaki rannsóknar á mataræði ís-
lenskra ungbarna (2,10,11) og rannsóknar á matar-
æði tveggja ára íslendinga (12). Alls tóku 84 (91%)
foreldrar þátt í öllum hlutum þessarar rannsóknar.
Spurningalisti
Spurningalistinn var þróaður af Manneldisráði Is-
lands til að kanna mataræði einstaklinga og stórra
hópa. Þátttakendur fylltu listann út eftir nákvæmum
leiðbeiningum sem fylgja spurningunum. Spurninga-
listinn inniheldur 130 mismunandi fæðutegundir og
er ætlað að endurspegla mataræði síðastliðna þrjá
mánuði. Magn er metið út frá myndum af fjórum
mismunandi skammtastærðum af sjö almennum
fæðutegundum og út frá algengum mælitækjum í
heimilishaldi. Niðurstöður voru skannaðar inn í
tölvukerfi með Hewlett Packard DeskScanlI.
Blóðmœlingar
Blóðsýni voru tekin að morgni dags og þeir sem tóku
þátt í rannsókninni voru fastandi frá miðnætti. Beta-
karótín var mælt á HPLC súlu eftir útdrátt. C-víta-
mín var mælt með ljósgleypnimælingu. Báðar mæl-
ingarnar voru framkvæmdar á Nova Medical Medi-
Lab í Kaupmannahöfn í Danmörku.
Þvagsöfnun
Þvagi var safnað í 24 tíma. Þvagsöfnun hófst eftir
fyrstu þvaglát á degi eitt og lauk með fyrstu þvaglát-
um á degi tvö, 24 tímum síðar. Til að kanna hvort
þvagsöfnun væri fullnægjandi voru þátttakendur
beðnir um að taka inn 3 x 80 mg af PABA (para-
amino benzoic acid, PABA check, The Royal Veteri-
nary and Agricultural Pharmacy, Copenhagen) sama
dag og þvagsöfnunin fór fram (13). Þvagsöfnun sem
innihélt 85-110% af því PABA sem tekið var inn var
metin fullnægjandi (14). PABA var mælt með lit-
greiningu (15) við „Forskningsinstitut for Human
Ernæring" í Kaupmannahöfn í Danmörku.
Köfnunarefnisvœgi
Köfnunarefnisvægi (N-vægi) endurspeglar breyting-
ar í próteinmassa líkamans (3). Gert er ráð fyrir að
köfnunarefni í líkamanum sé bundið próteinum og
að prótein sé 16% köfnunarefni, og eftirfarandi jafna
gildi því um sambandið milli próteina og köfnunar-
efnis í likamanum:
Köfnunarefni, N (g) = Prótein (g)/ 6,25
N-vægi veltur á próteinneyslu og útskilnaði köfn-
unarefnis úr líkamanum sem er að mestu leyti með
þvagi. Gert er ráð fyrir að útskilnaður köfnunarefnis
um húð og með hægðum sé að jafnaði 2g/dag (16).
Vægið er jákvætt í uppbyggingu, til dæmis við vöxt
eða eftir veikindi, en neikvætt vægi endurspeglar nið-
urbrotsástand (3, 17). Þar sem þátttakendur í rann-
sókninni voru allt heilbrigðir einstaklingar er gert ráð
fyrir N-jafnvægi hjá þeim og því er unnt að meta gildi
með tilliti til próteininntöku með því að mæla köfn-
unarefni í þvagi. Eftir þvagsöfnun var þvagmagn
mælt og sýnin geymd við -20°C þar til þau voru mæld
á ANTEK 7000. Aðferðin byggist á háhitaoxun og
efnaljómun fyrir áhrif hita. Mælingar voru gerðar á
Landspítala. Mælingar á natríum og kalíum fóru
einnig fram á Landspítala, með logaljómun (18).
Siðfræði
Tilkynnt var um rannsóknina til Persónuverndar og
af hálfu hennar voru ekki gerðar neinar athugasemd-
ir við efni tilkynningarinnar. Siðanefnd Landspítala
veitti leyfi fyrir rannsókninni.
Staðtöluleg úrvinnsla gagna
Meðaltal og staðalfrávik auk hundraðshluta voru
notuð til að lýsa gögnunum. C-vítamín styrkur í
blóði, natríum-, kalíum-, köfnunarefnisútskilnaður
og -inntaka voru normaldreifðar breytur, en öðrum
breytum þurfti að umbreyta yfir í náttúrulegan lóga-
ritma þar sem dreifingin var skekkt. „Pearson’s cor-
relation“ var notuð til að kanna fylgni milli blóðgilda
og inntöku á C-vítamíni og beta-karótíni. Neysla
vissra fæðuflokka er ekki normaldreifð og ákveðið
var að nota „Spearman correlation“ til að kanna
fylgni milli C-vítamíns og beta-karótíns í blóði og
neyslu á ávöxtum og grænmeti. Parað T-test var not-
að til að kanna hvort marktækur munur væri á inn-
töku köfnunarefnis og útskilnaði. T-test (óparað) var
notað til að kanna mun milli kynja. Marktækni var
ákvörðuð sem P<0,05.
38 Læknablaðið 2004/90