Læknablaðið - 15.01.2004, Blaðsíða 57

UMRÆÐA & FRÉTTIR / H Æ S TA R ÉTTA R D Ó M U R UM GAGNAGRUNN
heilsufarsupplýsinga og veitir hverjum manni
(einnig látnum) friðhelgi um einkalíf sitt
Mannvernd og þeir fjölmörgu læknar sem studdu
málsóknina fagna dómi hæstaréttar í gagnagrunns-
málinu (Ragnhildur Guðmundsdóttir (RG) gegn
íslenska ríkinu). Hæstiréttur byggir dóminn einkum á
fyrstu málsgrein 71. greinar stjórnarskrárinnar sem
segir stutt og snjallt: „AUir skulu njóta friðhelgi
einkalífs, heimilis og fjölskyldu.“ Dómurinn sýnir
næman skilning hæstaréttar á friðhelgi einkalífs sem
þannig er varið af stjórnarskránni og mannréttinda-
sáttmálum Sameinuðu þjóðanna og Evrópu. Dómur-
inn er til marks um sjálfstæði dómsvaldsins gegn
framkvæmda- og löggjafarvaldinu.
I dómnum er að finna átta afar mikilvæg atriði.
Bersýnilegt er af þeim og öðrum atriðum dómsins að
í dómnum er tekið undir sjónarmið þeirra sem gagn-
rýnt hafa frumvarpið og lögin um gagnagrunn á heil-
brigðissviði. Lögin standast ekki stjórnarskrána og
gagnagrunninn er ekki hægt að byggja og reka að
óbreyttum lögum.
Persónulegir hagsmunir skyldmennis
í fyrsta lagi viðurkennir hæstiréttur að RG hafi vegna
friðhelgi einkalífs síns persónulega hagsmuni af því
að koma í veg fyrir að upplýsingar úr sjúkraskrám
látins föður hennar verði fluttar í gagnagrunninn.
Löggjöf og friðhelgisákvæði stjórnarskrár
Þá er tekið fram að yfirgripsmiklar upplýsingar um
heilsufar manna, læknismeðferð sem þeir sæta, lifn-
aðarhætti, félagslegar aðstæður, atvinnu og fjöl-
skylduhagi séu færðar í sjúkraskrá. Upplýsingar þess-
ar geta varðað einhver brýnustu einkamálefni þess
sem í hlut á, án tillits til þess hvort þær geti talist hon-
um til hnjóðs. Friðhelgisákvæði stjórnarskrárinnar
tekur til slíkra upplýsinga og veitir hverjum manni
friðhelgi um einkalíf sitt að þessu leyti. Ennfremur
segir rétturinn að til að tryggja þá friðhelgi verði lög-
gjafinn meðal annars að gæta að því að lög leiði ekki
af sér raunhæfa hættu á að slíkar upplýsingar um
einkahagi tiltekins manns komist í hendur annarra,
sem eiga ekki réttmætt tilkall til aðgangs að þeim,
hvort sem um er að ræða aðra einstaklinga eða hand-
hafa ríkisvalds.
Þetta merkir að hvorki má veita einkaaðilum né
ríkisvaldi aðgang að upplýsingum um einkahagi til-
tekins manns nema um réttmæta og lögmæta ástæðu
sé að ræða.
Ekki samþykkt berum orðum - krafan um
upplýst samþykki
I dóminum segir að með 7. gr. gagnagrunnslaganna sé
gefinn kostur á að einkaaðili utan heilbrigðiskerfisins
geti fengið uppplýsingar úr sjúkraskrám án þess að
hinn skráði hafi berum orðum samþykkt það. Þó það
eitt út af fyrir sig þurfi ekki að vera andstætt frið-
helgisákvæði stjórnarskrárinnar verður löggjafinn
með hliðsjón af framansögðu að stuðla að því við
setningu reglu sem þessarar að tryggt sé eins og frek-
ast er kostur að upplýsingarnar verði ekki raktar til
ákveðinna manna.
Þegar sagt er að hinn skráði hafi ekki berum orð-
um samþykkt aðgang utanaðkomandi aðila að sjúkra-
skýrslum sínum er hæstiréttur beinlínis að vísa í kröf-
una um upplýst samþykki. Það að ekki er farið eftir
upplýstu samþykki var og er einn helsti ásteytingar-
steinninn í umræðunni um gagnagrunninn.
Pétur Hauksson
Dulkóðun gerir ekki útslag
I dóminum segir ennfremur að ekki verði ráðið af
gagnagrunnslögunum, reglugerð um gagnagrunninn
eða starfsleyfi hvaða upplýsingar úr sjúkraskrá verði
að dulkóða fyrir flutning í grunninn. Af viðauka við
rekstrarleyfi virðist ekki annað verða ráðið en gengið
sé út frá því að eingöngu kennitala sjúklings verði
dulkóðuð í gagnagrunninum, en nöfnum og nákvæm-
lega tilgreindu heimilisfangi verði sleppt. En þrátt
fyrir alla dulkóðun sem hæstiréttur segir að „geti ver-
ið framkvæmd með slíku öryggi að nánast niegi telja
útilokað að lesa dulritaðar upplýsingar,“ eru upp-
lýsingar þessar ekki þær einu sem geta tekið „af tví-
mæli í einstaka tilvikum um hvaða maður eigi í hlut.“
Nægt geti upplýsingar um aldur manns, sveitarfélag,
hjúskaparstöðu, menntun og starfsheiti ásamt til-
greiningu á ákveðnum sjúkdómi, hvort heldur allt
þetta til samans eða einstök þessi atriði. Ekki er girt
fyrir það með lögum að nákvæmar upplýsingar um
þessi atriði verði fluttar í gagnagrunninn. Höfundur er geðiæknir og
Með þessu er hæstiréttur að segja að allt tal um dul- formaður Mannverndar.
Læknablaðið 2004/90 57