Þjóðlíf - 01.10.1987, Blaðsíða 19

ERLENT
voru í minnihluta. í raun hefur umbótastefn-
an aðeins náð að festa rætur á toppi pýra-
mídans.
Ymislegt bendir til að óánægja verkafólks
muni magnast innan tíðar og það gæti veikt
valdastöðu umbótasinna. Ástæðan er sú að
kaupmáttur Iauna kann að minnka þrátt fyrir
aukna framleiðni og aukinn vinnuaga, ef
verölag verður gefið frjálsara og verðbólga
magnast af þeim sökum. Tækniþróunin skil-
ar sér að öllu jöfnu ekki í framleiðniaukn-
'ngu fyrr en að nokkrum árum liðnum og því
gætu aukið vinnuálag og atvinnuleysi, ef
fyrirtæki verða gjaldþrota í markaðssam-
^eppninni, enn aukið andstöðu verkafólks.
Aukið atvinnuleysi og aukinn launamun-
Ur milli hópa innan fyrirtækja og á milli
Þeirra eykur stéttamuninn í sovésku sam-
félagi og þar við bætist að ójöfn þróun sem
fylgir markaðsbúskapnum mun auka mun-
•nn á milli landsvæða og þar gæti hlaupið
neisti í púðurtunnu, því í Sovétríkjunum búa
yfir 100 mismunandi þjóðemisminnihlutar
sem nú þegar búa við æði misjöfn kjör. Loks
má nefna að andstaða embættismanna kann
3ð veikja stöðu þeirra fyrirtækja sem fram-
leiða fyrir opinn markað, því hráefni og að-
ðfættir til þeirra eru í fyrstu a.m.k. á hendi
skrifræðisins.
GJALDÞROT sovéska skrifræðisins. Að
fiaki stefnubreytingunni í Ráðstjórnarríkj-
Unum nú liggur djúptæk kreppa áætlanabú-
skapar. Kreppa sem rekja má til hins stein-
runna, leníníska einflokkskerfis, íhaldsemi
stofnana og síðast en ekki síst hernaðar-
maskínunnar.
Áætlað hefur verið að Sovétmenn verji
um 14% ríkisútgjalda til hernaðarmaskínu
sirinar. Færa má rök fyrir því að mikil hern-
aðarútgjöld hafi neikvæð áhrif á hagkerfið,
enda eru mikil útgjöld Bandaríkjamanna til
sinnar hernaðarmaskínu talin meginorsök
Pess að Bandaríkin hafa á síðari árum dregist
afturúr fremstu auðvaldsríkjum hvað fram-
eiðniaukningu varðar. Sérfræðingar austan
nafs og vestan hafa flestir horfið frá þeirri
skoðun að rannsóknir og þróunarstarfsemi á
uernaðarsviðinu muni skila sér í nægjanlega
r'kum mæli í framleiðniaukningu í iðnaðin-
Um (sbr. spin-off kenninguna). R.Rothwell
Ja Rannsóknarstofnun í vísinda- og tækni-
stefnu (SPRU) í Sussex hefur t.a .m. nýlega
fynt fram a hverfandi „spin-off áhrif“
stjörnustríðsáætlunar Reagans Bandaríkja-
orseta. Kverkatak vígbúnaðarkapphlaups-
Jus á hagkerfinu lýsir sér í langtíma hningnun
agvaxtar í Sovétríkjunum frá sjötta ára-
gnum og fram á þennan áratug (iðnaðar-
famleiðslan jókst t.d. um 7.1% að meðaltali
‘966-70 en aðeins 3.1% 1981-85.(Sjá J.K.
^edersen: USSR midt i et sporskifte). Lang-
. arandi kreppa í landbúnaðinum hefureinn-
§ dregiö úr langtíma hagvexti.
firátt fyrir að 70 ár séu nú liðin frá sovésku
y fingunni hefur KS með áætlanabúskap
• Heimspressan
fylgist náið með;
dæmi frá bandarísku
og spænsku tímariti.
sínum enn ekki tekist að skapa hærri lífs-
standard í Ráðstjórnarríkjunum en í fremstu
auðvaldsríkjunum. í dag standa Sovétmenn
frammi fyrir þeirri staðreynd að tæknibylt-
ingin, sem nú er í fæðingu á Vesturlöndum,
mun breikka þetta bil enn meira um leið og
tæknibilið eykst. Slík þróun myndi auka
spennu á alþjóðavettvangi í framtíðinni.
Markmið Sovétmanna með því að opna
hagkerfið fyrir erlendu fjármagni er vafa-
laust að auka innstreymi vestrænnar há-
tækni. Svo virðist sem sú stefna muni skila
litlum árangri, því bæði er andstaða Banda-
ríkjamanna innan NATO mikil og fjár-
festingastefna vestrænna auðhringa hefur á
síðustu árum breyst þannig að þeir fjárfesta í
auknum mæli á eða nálægt markaði, þ.e.
fjárfestingar í þriðja heiminum hafa minnk-
að og fjárfest er í æ ríkara mæli á ríkum
mörkuðum Vesturlanda þar sem hin nýja
tækni nýtur sín vel. Tryggt er að eftirspurn á
mörkuðunum er svarað mun fyrr en áður
með þessum hætti.
Stjórnkerfíð sem byggir á hinu leníníska
einsflokkskerfi hefur reynst ófært um að
bregðast við vandanum. Þess vegna hafa um-
bótasinnar reynt að sniðganga stjórnkerfið
og lagt mikla áherslu á aukið lýðræði. En
spyrja má hversu langt verður gengið í lýð-
ræðisátt og hvernig beri að meta þróunina út
frá sjónarhóli félagshyggjunnar sem bolsé-
vikkar kenna sig jú við?
RÚSSNESKA BYLTINGIN. Það hefur
reynst ógerlegt að framkvæma draumsýn
bolsévikka um að miðstýra hagkerfinu í
jafnmiklum smáatriðum og þeir vildu. Jafn-
vel einsflokkskerfið ræður ekki við verkefn-
ið; vandamálið er að upplýsingar eru of
ófullkomnar og ónógar til að samræmi náist
milli aðfanga og afurða í hagkerfinu í heild.
Ákvarðanirnar sem kerfið þarf að taka, ef
koma á á slíku samræmi, eru óendanlega
margar. Umfang vandamálsins sést best á
því, eins og Alec Nove greinir frá í The
Economics of Feasible Socialism, að í dag
eru framleiddar í Sovétríkjunum um 12 mil-
jónir aðgreinanlegra afurða og þó er vöru-
úrval mun minna en í neysluæðinu á Vestur-
löndum. Iðnfyrirtækin eru nálægt 50 þúsund
og þar að auki eru þúsundir samsetninga-
fyrirtækja, flutningafýrirtækja, landbúnaðar-
fyrirtækja og heild- og smásölufyrirtækja,
sem taka þarf tillit til í áætlanagerðinni.
Margir munu e.t.v. fullyrða að áætlana-
gerð af þessari stærðargráðu eigi nú bjartari
framtíð fyrir sér en nokkru sinni áður vegna
hinnar nýju upplýsingatækni, en þá verða
menn að hafa í huga að tæknibyltingin er enn
rétt á byrjunarstigunum.
Lausn umbótasinna nú, að auka sjálfræði
fyrirtækja og lýðræði innan þeirra, er vissu-
lega framför, en hún stendur langt að baki
þeirri anarkísku, sjálfsprottnu skipulagningu
sem verkafólk kom á í sjálfri öreigabylting-
unni 1917 og bolsévikkar drápu niður í
blóði. Eins og Daniel Guérin greinir frá í
L'anarchisme, þurftu leiðtogar byltingarinn-
ar ekki að finna neitt upp sjálfir; verkafólkið
lagði sjálft undir sig verksmiðjumar og það
var verkafólkið sem kom verkalýðsráðunum á.
Eftir að bolsévikkar höfðu bannað alla
aðra flokka, ýmist vegna meintrar ósósíal-
ískrar hugmyndafræði eða landráða í stríðs-
kommúnismanum, deytt verkalýðsráðin og
tekið fyrirtækin úr höndum verkafólksins
voru allar forsendur sósíalísks lýðræðis
horfnar. í þessu ljósi má skoða lýðræðisum-
bætur umbótasinnanna í Sovétríkjunum í
dag. Umbæturnar beinast ekki að afnámi
einsflokkskerfisins og að því að fleiri flokkar
sem kenna sig við félagshyggju verði leyfðir -
þær beinast aðeins að meira umburðarlyndi
fyrir fleiri röddum innan flokksins. Þessi
þróun gæti gengið lengst innan ramma eins-
flokkskerfisins í þá átt að sjálfstæðir hópar
innan KS verði leyfðir, eða svo tungutak
lenínista sé notað, að stalínískur skilningur á
„lýðræðislegu miðstjórnarvaldi" víki fyrir
trotskýískum. Þetta eru stutt skref í átt til
lýðræðislegs stjómmálakerfis.
Sovétmenn eiga enn langt í land að tryggja
meginmarkmið félagshyggjunnar sem þeir
kenna þó kerfi sitt við, þ.e. að skapa raun-
verulegt lýðræði sem skapar almenningi
möguleika á virkri þátttöku í ákvarðanatöku
samfélagsins og efnalegan jöfnuð til að
hámarka og jafna möguleika einstakling-
anna til lífshamingju.
• ívarJónsson
17