Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Side 121

..Hverju reiddust godini
látlausu setningu „Kirkja fyrirfmnst engin“.
Þá er ekki síður lærdómsríkt að kynna sér, hvers konar orðbragð íslenska
þjóðsagan kýs sér frammi fyrir helgidómum trúarbragða sinna. Kellingin með
sálina hans Jóns síns í eltri hlandblöðru leyfir sér ekkert minna í
baráttunni fyrir því að koma karlfuglinum sínum inn í himnaríki en að demba
því beint framan í Maríu mey, þegar hún telur kvensemi Jóns sáluga standa í
vegi fyrir inngöngu hans í himnaríki, að henni farist síst um að tala, þar sem
einn krakkaangann hafi hún átt og aldrei getað feðrað hann. Hún baunar
miskunnarlaust á Pál postula ofsóknum hansgegn kristnum mönnum, og Pétur
postula lætur hún rétt heyra það, að þrisvar sinnum kom hann því i verk að
afneita frelsara sínum, meðan hanaskömmin nuddaðist við að gala einu sinni.
Litum að síðustu á trúarleg viðhorf íslendinga, eins og þau birtast í skáld-
verkum, sem komist hafa næst hjartarótum þjóðarinnar. Eitt frægasta og
mikilúðlegasta skáldverk, sem við eigum, er Sonatorrek Egils Skallagrímssonar.
Þegar Egill telur sig harðast leikinn af guðum sínum, svo að honum verður tregt
tungu að hræra, þá fyrst getur hann aflað sér hugsvölunar, þegar hann herðir sig
upp í að ganga hispurslaust til reikningsskila við guðdóminn og láta hvergi
deigan síga. Það var ekki svo, að Egill vissi ekki upp á sig sakir. Hann hafði látið
primsignast til að þóknast kristnum hundum. En þar fyrir þurfti hann ekki að
þegja um brigð Óðins í hans garð. Þá kemur í hugann sama viðhorf til
máttarvaldanna í einu vinsælasta skáldverki þessarar aldar. Kristrún í Hamravík
gengur hreint ekkert óskörulegar en Egill til reikningsskilanna við sinn guð.
Hún kinokar sér ekkert við að minna máttarvöldin á samninga, sem hún telur
þau hafa við sig gert, og gerir þá kröfu, að við þá sé staðið frá þeirra hendi. Með
djörfung ber hún fram málsvarnir gegn þeim sökum, sem þau kynnu að vilja
bera henni á brýn. Fyrir mitt leyti verð ég að segja það með allri virðingu fyrir
hreysti Egils Skallagrímssonar, að í mínum augum er Kristrún honum miklu
skörulegri fyrir dómstóli drottinvaldanna. — Þó kemst hvorugt þeirra, Kristrún
né Egill, með tærnar, þar sem Bólu-Hjálmar er með hælana, í máldirfsku við
máttarvöldin. Þegar sjálfstæðisglóðin brann heitast í brjóstum íslendinga um
miðja 19. öld og við áttum sjálfstæðishetju, sem hikaði ekki við frammi fyrir
sjálfu umboðsvaldi danakonungs að mótmæla gerðum þess og það í nafni
konungs sjálfs og á þann hátt, að allur þingheimur tók undir, þá ávarpaði
Bólu-Hjálmar drottin allsherjar nokkrum orðum, þar sem hann sameinar bæn
og hótanir, ef ekki er brugðist við: „Legg við, faðir, líknareyra, / leið oss
einhvern hjálparstig; / en viljirðu ekki orð mín heyra, / eilíf náðin guðdómlig,
/ mitt skal hróp af heitum dreyra / himininn rjúfa kringum þig“.
375