Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
Hvert ferðu, sagði ég.
Sömu leið og blómin, sagði hann.
Og blómin, sagði ég. Hver hugsar um þau?
Blóm eru ódauðleg, sagði hann og hló. Þú klippir þau í haust og þau vaxa
aftur í vor, — einhversstaðar. (273)
Eg hef á öðrum stað sett fram þá tilgátu að þessi kveðjustund hafi tekið lit
af annarri svipaðri í lífi Halldórs sjálfs. I kaflanum „Trú“ í Alþýdubókinni
segir hann frá síðustu heimsókn sinni í klaustrið St. Maurice de Clervaux
haustið 1925, eftir að hann hafði skrifað Vefarann mikla á Sikiley. Leið
hans hafði um skeið legið brott frá munkunum, og honum fannst hann nú
standa við klausturportin „eins og sturluð kona, sem leitar uppi leiði
barnsins síns“. En vinarfaðmur Beda gamla skriftaföður hans stóð honum
opinn sem endranær. Þessi hári öldungur, „þessi sannheilagi maður“, skildi
unga manninn og var honum „sannkallaður faðir“. Síðustu orð hans við
skriftabarn sitt voru: „Wir sehen uns spáter, anderswo, wenn nicht hier —
við sjáumst seinna annarsstaðar, ef ekki hér.“ Kveðjuorð Beda munks
minna mjög á kveðjuorð organistans, einkum eins og þau eru í annarri
handritsgerð Atómstöðvarinnar: „Blóm eru ódauðleg, sagði hann og hló. Þú
klippir þau í haust og þau vaxa aftur í vor — ef ekki hér þá annarsstaðar." I
bæði skiptin er kveðjustundin ógleymanlegur atburður í lífi yngra aðiljans.
En blómin, hin ófeigu blóm, eiga enga beina samsvörun í Alþýdubókinni.
Þau eru raunveruleg blóm úr stofu organistans. En þau eru einnig táknræn.
I höndum Uglu og augum bera þau vitni um nærgætni og mannkærleika
organistans, sem mætti kalla skriftaföður hennar, í víðum skilningi orðsins.
Og í tákni þessarar blómagjafar getur hún haldið trú sinni á lífið, þrátt fyrir
allt. Handan við deilur, óhreinlyndi og svik á opinberum vettvangi er til
sjálfsagður trúnaður og drengskapur manna á milli. Það er eftir allt saman
reynsla og sannleikur norðanstúlkunnar í þeirri sögu sem er tileinkuð minn-
ingu Erlends í Unuhúsi, fyrirmyndar organistans.
„Nú kem eg ekki leingur fyrir mig því kvœbi“
Gerpla (1952) er í búningi nýrrar Islendingasögu skelegg ádeila á stríðshug-
myndir allra tíma, ekki síst okkar tíma, og vörn fyrir hugsjón friðarins.
Þrenningin kóngur-hetja-skáld verður þar friðsamlegum almenningi böl og
óþolandi ok. Að því leyti er Gerpla dæmigerð þjóðfélagsádeila.
En þegar til lengdar lætur eru það örlög skáldsins sem einstaklings sem
verða að brennidepli sögunnar. Þormóður hefur unglingur gengið í form-
legt fóstbræðralag við garpinn Þorgeir Hávarsson, með blóðböndum undir
freðinni torfu. Þeir eru báðir gegnsýrðir af fornri hugsjón garpskapar og
140