Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 53

Jónas Hallgrímsson
Landið hló við día dans,
döfnuðu frjóar náðir.
Fjölnir dó og faðir hans
fari þeir óvel báðir.
Fátt held eg að geti betur lýst sársauka alþýðuskáldanna og hversu mjög
þeim þótti að sér vegið.
Nú trúi eg ekki öðru en að Hjálmar og Gísli og sálufélagar þeirra hafi
fundið að Jónas var stórskáld, og einmitt þessvegna hafi þeir tekið sér
ádrepu hans svona nærri. Þeir hafa skynjað yfirburði hans, lærdóm og
víðsýni og ef til vill einnig það, að raunar hafði hann að mörgu leyti rétt að
mæla, en það var of sárt til þess að hægt væri að viðurkenna það. Að vísu var
Jónas fátækur Islendingur eins og þeir, umkomulítið einmana sveitabarn og
hamingjan honum á ýmsa lund næsta fráhverf. En hann hafði brotist til
mennta, numið framandi tungumál, dvalið í erlendri stórborg og kynnst við
stefnur og strauma, í skáldskap og listum, sem þeir voru að mestu útilokaðir
frá, nema þá í einhverjum brotum. Og þó að þeir hafi kostað kapps um „að
láta ekki baslið smækka sig“, eins og Stephan G. segir, þá hlutu aðstæðurnar
að hafa áhrif á listiðkun þeirra.
Þegar eg var unglingur heyrði eg eitt sinn merkan skólamann kveða svo
að orði að Jónas hefði gerst banamaður rímnanna. Ekki er eg fær um að
rökræða það mál, en eg hygg þó, að um þessar mundir hafi rímnakveð-
skapur á íslandi hvort sem var verið farinn að nálgast sitt lokaskeið. Auk
þess verður aldrei vitað með vissu hversu víðtæk áhrif ritgerðin hefur haft,
þó beinskeytt væri. „Jónas dæmdi aðeins frá fagurfræðilegu sjónarmiði,"
heyrði eg sagt í útvarpi ekki alls fyrir löngu. Og meira að segja, getur hjá því
farið að Jónas hafi sjálfur fundið að Sigurður Breiðfjörð átti til hrein
listatök, þó að hann fengi of sjaldan notið sín til fulls? Og hvað sem líður
öllu þessu mun það vera staðreynd að þrátt fyrir alla sína galla, sem Jónasi
uxu svo mjög í augum, áttu rímurnar öldum saman miklu hlutverki að
gegna á íslandi eins og þá hagaði hér til. í hinum fjarlæga, óraunverulega
ævintýraheimi þeirra mátti fá einskonar mótvægi gegn örbirgð og mæðu
hversdagslífsins og lengi mátti una við furðulegar rímþrautir og hina
kliðmjúku hrynjandi stuðla og ríms. Lengi hef eg dáðst að því hvað
Þorsteinn Erlingsson fer fallega að því að sætta þá Jónas og Sigurð í kvæði
sínu Eden:
Eg sagði við Jónas, þig fala eg fyrst,
því Frón er þín grátandi að leita,
og náðugri ritstjórn, því næst sem í vist
í nafni þíns lands má eg heita.
179