Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 90

nýjan meið hennar: Goðsögulegu skáldsöguna, skáldsögu sem byggir á
blöndu af nýjum og gömlum goðsögum. Hann tengir samtíma og hefð í
skáldskap sínum, í kjölfar T.S. Eliots og annarra samtíðarmanna sinna en á
sérstakan hátt. Um leið skapar hann nýjan heim umhverfis forn minni. Hann
grefur djúpt eftir rótum skáldskaparins og finnur þær í orðunum, tungu-
málinu. Tolkien trúði því að í upphafi væri orðið — tungumálið, uppspretta
skáldskapar. Tungumál og skáldskapur yrðu því ekki skilin að eins og því
miður er gert í háskólum nútímans. Hvorugt yrði skilið til fulls án hins. Bak
við málið lægi svo goðsagan.2 Sá veruleiki sem Tolkien lét heillast af var
veruleiki hins óþekkta, hinn endurgerði, stjörnumerkti (*) veruleiki saman-
burðarmálfræðinnar. Eyður í handritum, sagan á bak við hvert óskiljanlegt
orð, leifar hins forna, myrkrið sem freistar hvers vísindamanns.3 Það er
einmitt í þessum veruleika sem töfrar Hringadróttinssögu felast — í hinum
goðsagnakennda veruleika bak við söguna sem lesandinn finnur fyrir en
getur ekki snert.
Sá goðsagnakenndi veruleiki sem myndar grunn sögunnar er að stofni
germanskur. Þaðan fær Tolkien efni til að smíða úr goðsögurnar á bak við
söguna og fylla í eyður hins forna menningarheims. Sagan vísar því öðrum
þræði til horfins heims, heims sem var á undan okkar veröld en orðið veröld
merkir eiginlega öld mannsins (ver-öld) og samsvarar fiórðu öld Miðgarðs.
Þannig eru nöfn dverganna sem fylgja Bilbó Bagga til Erebor úr dvergatali
Völuspár en skapferli þeirra mun innblásið af ffásögn Snorra-Eddu af
Hjaðningavígum.4 Samtal Bilbós og drekans Smaug á sér greinilega fyrir-
mynd í Fáfnismálum. Aukapersóna í Hringadróttinssögu fær viðurnefni ffá
Gunnlaugi ormstungu sem öðlast þá skýrari merkingu. Nafn Gandálfs
kemur hins vegar fyrir í Hálfdanar sögu svarta og dvergatali Völuspár auk
þess sem persóna hans fær suma drætti frá Óðni — þó að hann sé ekki síður
líkur málfræðingum nútímans. En umfram allt sækir Tolkien í norræn
fornrit ákveðna lífsafstöðu, hugrekki andspænis myrkri og hættum og tryggð
við félaga sem nær yfir gröf og dauða. En þessi lífssýn á sér einnig rót í fyrri
heimsstyrjöldinni þar sem hann missti alla bestu vini sína nema einn.5
Tolkien er ekki aumur afritari. Endurgerð goðsagna blandast sköpun í
sögum hans en um hvorttveggja á latínan orðið inventio sem dregið er af
sögninni invenire, að finna, og lýsir öðrum betur starfi fræðimannsins.6
Tolkien skýrir og túlkar goðsögurnar og hnýtir við, býr til ný tilbrigði við
eldforn stef. í höndum hans lifna jafnt álfar, dvergar, entar og drekar við og
öðlast eigið líf, handan við þær heimildir sem notaðar eru við endurgerðina.
Þannig er drekinn Smaug mun skýrari skepna en Fáfnir. Hann er í senn
fulltrúi fyrir kurteisi og siðfágun og dýrslegt ofbeldi,7 rétt eins og hið
aðalborna tígrisdýr Shere Khan í Disneymyndinni Skógarlíf.
88 TMM 1994:3