Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Blaðsíða 101

100 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Rannsóknir á stöðum þar sem vísbendingar eru um kirkjur og
kirkjugarða hafa farið þannig fram að fyrst er farið á vettvang til að leita
að og mæla upp grafreiti sem heimildir eru um en auk þess eru kannaðar
aðrar minjar sem kunna að varpa ljósi á staðarval þessara grafreita. Má
þar nefna túngarða, bæjarstæði, fornar leiðir og önnur elstu byggðamerki
á jörðum. Þar sem nokkur vissa er fyrir því að grafreitur sé fundinn eru
gerðir smærri könnunarskurðir. Þeir eru teknir í kirkjugarðsveggi þar sem
þeir eru og inn í garðinn til að kanna hvort útlínur grafa komi fram. Ef
ekki koma fram grafir við kirkjugarðsveggi er tekinn skurður innan garðs
eða á svæði sem áætlað er að liggi innan garðs. Tilgangurinn er einungis
að staðfesta hvort um grafreiti sé að ræða og hver aldur þeirra er og því er
forðast að grafa í kirkjubyggingar eða f lóknari mannvirkjaleifar. Þar sem
slíkar minjar koma í ljós er hætt við gröft og skurður tekinn annarsstaðar.
Þar sem grafir finnast er grafið niður í eina grafanna til að kanna hvort
þar finnist bein og hver varðveisla þeirra sé.
Garður í Hegranesi
Austanvert á norðurhluta Hegraness er býlið Garður. Nafn þess kemur
fyrst fyrir í rekaskrá Hólastaðar 13745, og var jörðin metin 40 hundruð
til forna en 20 hundruð við ritun jarðabókarinnar 1713.6 Í landi Garðs
er víðfeðmt minjasvæði, rústir og garðlög sem talin eru leifar hins forna
Hegranesþings. Rannsókn fór fram þar 2003 en þá gerði Fornleifastofnun
Íslands fornleifakönnun á staðnum í tengslum við rannsóknir á íslenskum
þingstöðum.7 Grafið var í meinta búðartóft og kom í ljós að hún var
reist stuttu eftir að gjóska úr Heklu féll árið 1104.8 Þá var einnig grafið í
svokallaðan dómhring eða lögréttu9, hringlaga garðlag syðst á tóftasvæðinu.
Í könnunarskurði innan hringsins komu fram niðurgreftir sem líktust
einna helst gröfum og komust rannsakendur að þeirri niðurstöðu að þarna
væri líklega um fornan kirkjugarð að ræða10 en þeim gafst ekki tími til
að staðfesta það með frekari uppgreftri.11 Áður en rannsóknin fór fram
2003 var engin vitneskja eða grunur um tilvist kirkju eða kirkjugarðs í
Garði né heldur í tengslum við þingstaðinn. Staðurinn var því mikilvægur
fyrir skagfirsku kirkjurannsóknina, bæði bætir hann við þekkingu á
staðsetningu og fjölda elstu kirkna og kirkjugarða en einnig við sögu
þingstaðarins og túlkun þeirra minja sem þar er að finna.12
Rannsókn Fornleifadeildar Byggðasafns Skagfirðinga fór fram í júlí
2009. Til að valda sem minnstu raski voru skurðirnir sem Fornleifastofnun