Peningamál - 01.08.2003, Blaðsíða 46

Erfiðara er að gera sér grein fyrir sams konar tölum
fyrir sjávarútveginn, en Þjóðhagsstofnun hélt sig
lengi við skiptinguna u.þ.b. 1/3 í hlut erlendra aðila á
móti u.þ.b. 2/3 í hlut innlendra aðila. Einnig þarf að
leggja mat á það hvaða atriði í rekstrarreikningi þess-
ara atvinnugreina eru háð afurðaverði. Þegar álfyrir-
tækin eru skoðuð er það orka og opinber gjöld sem
breytast í takt við afurðaverð og afkomu álfyrirtækj-
anna. Í sjávarútvegi eru það rekstrarafgangur, hluti
launa og opinber gjöld sem eru háð afurðaverði og
afkomu greinarinnar. Vægi atvinnugreinanna í út-
flutningsverðmæti árið 2002 er leiðrétt þannig að
mið er tekið af þessum atriðum.
Svo lengi sem verð áls og sjávarafurða sveiflast
með nægjanlega ólíkum hætti, mun vera hægt að
vega atvinnugreinarnar saman þannig að heildar-
sveiflur í útflutningstekjum verði minni en saman-
lagðar sveiflur beggja atvinnugreina. Eftir að hafa
notað tvær aðferðir4 til að meta samdreifni tíma-
raðanna kom í ljós að í hagkerfi þar sem einungis er
stundaður útflutningur sjávarafurða, mun útflutningur
áls hafa dempandi áhrif á sveiflur í útflutningstekjum,
fyrst í stað, en þegar hlutdeild áls hefur náð ákveðnu
marki munu sveiflurnar aukast á ný. Með því að bera
saman verðraðir sjávarútvegs og áls eru Íslendingar
þegar komnir fram úr því magni að útflutningur á áli
hafi dempandi áhrif á sveiflur í útflutningstekjum. Ef
gert er ráð fyrir að fylgni álverðs og sjávarafurða
muni haldast óbreytt og að magnbreytingar muni
verða óverulegar, mun aukning álframleiðslu leiða til
aukinna verðsveiflna í útflutningstekjum. Álfram-
leiðsla er þegar orðin það mikil að hún er komin fram
úr þeim mörkum að aukin álframleiðsla hafi sveiflu-
jafnandi áhrif á útflutningstekjur. Gera má ráð fyrir að
sveiflur í útflutningstekjum muni aukast um u.þ.b.
10%-20% ef álframleiðsla verður aukin í 737.000
tonn á ári, að öðru óbreyttu.
Ekki hefur hér verið lagt mat á það hver ávinn-
ingurinn af aukinni álframleiðslu muni verða. Um-
ræðan hefur hins vegar oft verið á þann veg að aukin
álframleiðsla muni draga úr sveiflum í íslensku efna-
hagslífi. Vissulega mun fjölbreytni íslensks atvinnu-
lífs aukast og mun eflaust styrkja íslenskt efnahags-
líf. Á móti kemur að sveiflurnar í útflutningstekjum
munu aukast, þvert á það sem stundum hefur verið
haldið fram.
Samband áls og sjávarafurða við alþjóðahagsveiflu
Efnahagslíf á Íslandi hefur fremur verið háð afkomu
sjávarútvegs en því sem er að gerast á alþjóðavett-
vangi. Á þessu hefur þó orðið breyting á síðustu ár-
um og má meðal annars nefna tilkomu fjármagns-
markaðar á Íslandi. Það er hins vegar áhugavert að
kanna hvort aukin álframleiðsla muni hafa þau áhrif
að við færumst enn nær alþjóðasamfélaginu og hag-
sveifla á Íslandi verði nær því sem gerist í kringum
okkur.
Á mynd 3 eru bornar saman verðvísitölur áls og
sjávarafurða, á ársgrunni, við vísitölu iðnframleiðslu
helstu iðnríkja.5 Iðnframleiðsla helstu iðnríkja er
notuð hér til að vísa til alþjóðahagsveiflu. Með því að
bera saman samtímafylgni verðvísitalna áls og
sjávarafurða við breytingar í iðnframleiðslu helstu
iðnríkja kemur í ljós að mun meiri fylgni er á milli
alþjóðahagsveiflunnar og breytinga í verðvísitölu áls
en sjávarafurða. Þetta ætti ekki beint að koma á óvart
þar sem stærstu kaupendur áls eru framleiðendur
neytendavara og því hefur samdráttur í alþjóðahag-
PENINGAMÁL 2003/3 45
1975 1980 1985 1990 1995 2000
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
-0,2
-0,4
-0,6
Breyting milli ára í %
Heimildir: Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Seðlabanki Íslands.
Verð sjávarafurða og áls í samanburði við
iðnframleiðslu iðnríkja 1974-2001
Mynd 3
Verðvísitala áls
Verðvísitala
sjávarafurða
Iðnframleiðsla
5. Þegar talað er um helstu iðnríki er hér átt við: Bandaríkin, Kanada,
Ástralíu, Japan, Nýja-Sjáland, ríkin sem mynda evrusvæðið, Dan-
mörku, Ísland, Noreg, Svíþjóð, Sviss og Bretland.
4. Staðalfrávik tímaraðar má meta annað hvort sem frávik frá leitni eða
sem ávöxtun. Ókosturinn við að meta frávik frá leitni er að enn mælist
einingarót í gögnunum. Ef reiknuð er ávöxtun mælist ekki einingarót í
gögnunum, en hins vegar gætu mögulega tapast upplýsingar. Notast
var við báðar aðferðirnar til að gæta hlutleysis.