Peningamál - 01.11.2007, Blaðsíða 22

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
7
•
3
22
Hnattvæðingu má skilgreina sem aukið frelsi til viðskipta með vörur,
þjónustu og fjármagn milli landa svo og frelsi fólks til að fl ytja milli
landa í atvinnuskyni.1 Síðustu tvo áratugi hafa ýmsar hömlur á þess-
um sviðum vikið og tækniframfarir í samskiptum og miðlun upplýs-
inga verið miklar. Allt hefur þetta valdið mikilli aukningu viðskipta
milli landa. Áhrifi n á lítil opin hagkerfi eins og það íslenska geta verið
sérstaklega mikil. Hnattvæðingin hefur opnað nýja markaði fyrir út-
fl utning íslenskra fyrirtækja og gefi ð þeim vaxtartækifæri á alþjóða-
vettvangi, en hún hefur líka aukið samkeppni á innlendum vöru- og
þjónustumarkaði. Opnun vinnumarkaðar er sérlega mikilvæg fyrir
hagkerfi sem einkennast af miklum sveifl um í fjárfestingu.
Með því að gera hagkerfi heimsins háðari hvert öðru kann
hnattvæðing að hafa aukið alþjóðleg áhrif á virkni innlendrar pen-
ingastefnu. Umræðan um áhrif hnattvæðingar á peningastefnu er
tvíþætt: Annars vegar snýst hún um áhrif hennar á verðbólgu en
hins vegar um afl eiðingar síaukinnar samþættingar fjármálamark-
aða (e. fi nancial globalisation) fyrir miðlunarferli peningastefnu og
þar með getu seðlabanka til að sporna gegn verðbólgu. Síðarnefndi
þátturinn er líklega sú hlið hnattvæðingar sem hefur skipt íslenska
þjóðarbúskapinn mestu síðustu árin. Hnattvæðingin á þátt í myndun
gífurlegs viðskiptahalla á Íslandi og í mörgum öðrum löndum en við-
skiptaafgangs annarra landa. Erlendar eignir og skuldir hafa einnig
margfaldast við afnám hafta á fjármagnsfl utningi. Hins vegar ber að
gera greinarmun á hnattvæðingu sem langtímaferli og þeim kring-
umstæðum sem nýlega hafa leitt til lausafjárgnóttar á heimsvísu og
endurspegla að hluta áhrif og afl eiðingar peningastefnu t.d. í Banda-
ríkjunum og Kína og eru því væntanlega tímabundnar.
Hnattvæðing og verðbólguþróun
Þótt tvímælalaust megi færa bæði fræðileg og hagrannsóknarleg
rök fyrir því að hnattvæðingin hafi dregið úr virkni miðlunarferlis
peningastefnu á Íslandi og gert það ófyrirsjáanlegra þegar til lengri
tíma er litið, verður ekki ályktað að peningastefnan sé bitlaus og
verði ekki bætt. Innlendir þættir, eins og áhrif rýmri lánareglna Íbúða-
lánasjóðs og einkavæðing bankanna ásamt ódýru erlendu lánsfé,
hafa stóraukið samkeppni á íbúðalánamarkaði og leitt til vaxtalækk-
ana á fasteignaveðlánum þrátt fyrir aðhaldssama peningastefnu. Á
sama tíma hefur þjóðarbúskapurinn orðið fyrir fjölda eftirspurnarbú-
hnykkja. Hnattvæðingin hefur stuðlað að ýmsum vandamálum en
létt á öðrum. Aukin umsvif íslenskra fyrirtækja á alþjóðamarkaði og
erlend fjárfesting á Íslandi hafa orsakað vinnuafl sskort og kynt undir
óhófl ega hækkun launa. Á sama tíma hefur innfl utningur vinnuafl s
dregið úr þrýstingi til launahækkana án þess þó að koma í veg fyrir
samspil hækkandi launa og verðlags.
Innlend fjármálaleg skilyrði
Hnattvæðingin ætti fræðilega séð að leiða til jöfnunar langtímaraun-
vaxta ef engin gjaldmiðlaáhætta væri til staðar. Reyndin hefur orðið
önnur bæði vegna gengisáhættu og áhættu tengdrar efnahagslífi
hvers lands. Reyndar er það svo að þegar fjármagn er mjög hreyfan-
legt á milli landa hafa breytingar á vaxtamun veruleg áhrif á gengi
gjaldmiðla (aukinn vaxtamunur hækkar venjulega gengi þess gjald-
miðils sem hefur hærri vexti). Þetta kann að auka virkni peninga-
stefnu að ákveðnu marki. Fylgni vaxtamunar og gengis er hins vegar
lítt fyrirsjáanleg. Breytilegt áhættumat og aðrir huglægir þættir geta
Rammagrein III-1
Hnattvæðingin
og framkvæmd
peningastefnu á Íslandi
1. Sjá t.d. ræður Charles Bean (2006), „Globalisation and inflation”, Ben S. Bernanke
(2007), „Globalization and monetary policy” og Svein Gjedrem (2006), „Globalisation
and monetary policy in Norway” og greinar eftir Kenneth S. Rogoff (2006), „Impact
of globalisation on monetary policy” og Michael Woodford (2007), „Globalisation and
monetary control”.
%
Mynd 1
Hnattvæðing viðskipta með
vöru og þjónustu 1950-2006
Hlutfall af heimsútflutningi
Heimild: Alþjóðaviðskiptastofnunin (WTO).
Kína
Þýskaland
Indland
Japan
Bandaríkin
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
‘05‘00‘95‘90‘85‘80‘75‘70‘65‘60‘55‘50
% af VLF
Mynd 2
Hnattvæðing fjármuna
Eignir og skuldir þjóðarbúsins 1. ársfj. 1990 - 2. ársfj. 2007
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Eignir
Skuldir
0
100
200
300
400
500
600
‘06‘04‘02‘00‘98‘96‘94‘92‘90