Skírnir - 01.01.1957, Blaðsíða 19
Skírnir
Skáldið, sem sá hina hreinu fegurð
17
Yfir sumum þessara kvæða er svo mikill þokki, að önnur
kvæði Jónasar standa þar ekki framar, allt virðist svo létt, að
mönnum yfirsést oft dýpt margra þessara kvæða.
Þetta eru eins konar ferðavísur eða vísur um staði, sem
hann hafði séð marga hverja, flesta á ferðunum 1839—42,
en um suma hafði hann aðeins sögusagnir eða hafði lesið um
þá, en um þá alla var hann nú að hugsa í sambandi við Is-
landslýsinguna. Stundum eru við staðina tengdar minningar
hans sjálfs, stundum eru minni við þá tengd, sem hann þekk-
ir úr öðrum áttum. Það er nauðsynlegt að kunna skil á þess-
um minnum til að njóta kvæðanna. Ég nefni sem dæmi kvæð-
ið um Skrúðinn, sem Jónas mun aðeins hafa séð úr fjarska.
Hann byrjar á skáldlegri lýsingu á þessari grænu fjalleyju
„austast fyrir öllu landi“, en brátt slær út í fyrir honum,
hann hefur heyrt svo margt kynlegt og kátlegt sagt frá Skrúðn-
um, um Skrúðsbóndann og hrútana, sem hann tekur í haga-
toll, og um pækilinn: salta uppsprettu í hellinum. Hann get-
ur um allt þetta í þætti um eyjar og sker, sem átti að vera í
íslandslýsingunni, en þar er ekki getið þeirra félaganna Gísla
og séra Ólafs, þ. e. Gísla læknis Hjálmarssonar og séra Ólafs
á Kolfreyjustað, sem án efa hafa glensað margt við Jónas um
furður Skrúðsins — og hann við þá. En því miður er ekki til
frá Jónasar hendi mikið af sams konar skýringum. I hinu
fagra kvæði um Hornbjarg hefur hann sett skýringar neðan-
máls með kvæðinu: um hinn undarlega hvíta örn, sem verpir
þar, sem er úr einu riti Jóns lærða Guðmundssonar; orðin
„horfir í himinljómann" eru sótt til þess, sem letrað er yfir
erni Hafnarháskóla: Cœlestem adspicit lucem. En hvaðan er
hafskipið? Skýring á því kemur fram í frásögn séra Jóns
Eyjólfssonar í lýsingu Staðarsóknar í Aðalvík 1847. Hann
segir frá svelg, sem Kringla heitir, í röstinni út frá Horn-
bjargi, og „það segja menn, að hún hafi sézt soga ofan í sig
fiskiduggu". Svipaðar sagnir ganga um svelg í Látraröst.
(Sögn próf. Ólafs Lárussonar.) Þannig er þá vitað, hvert sótt
eru efnisatriði eða minni þessa kvæðis, nema Kópatjörn; ég
veit ekki, hvaðan Jónas hefur hana né hvar hún er. — Önnur
2