Skírnir - 01.01.1957, Blaðsíða 148
146
Hermann Pálsson
Skírnir
kirkjuna voru mikils ráðandi. Auk þess má þykja líklegra, að
Játmundar saga hefði varðveitzt, ef hiin hefði verið samin
seint. Af efni drápunnar má ráða, að fyrirmynd hennar hef-
ur verið „saga“ af Játmundi, því að þar er sagt af ævi hans.
Ilér hlýtur því enn sú spurning að vakna, hvort heimild dráp-
unnar hafi ekki verið sú Játmundar saga, sem Ari fróði þekkti
og notaði í íslendingabók.
IV
Eins og áður var drepið á, hefur helgisögn af Játmundi
borizt inn í íslenzkar bókmenntir. Hún kemur fyrir í Heims-
kringlu (og Knýtlinga sögu) og hljóðar á þessa leið: „Þetta
sama haust [þ. e. árið 1014], er Ölafr konungr kom til Eng-
lands, urðu þau tíðendi þar, at Sveinn konungr Haraldsson
varð bráðdauðr um nátt í rekkju sinni, ok er þat sögn enskra
manna, at Eaðmundr hinn helgi hafi drepit hann með þeima
hætti, sem inn helgi Merkúríús drap Júlíánúm níðing.“ Svip-
uð helgisögn hefur verið sögð um ýmsa menn, en hér er óþarfi
að rekja það nánar. Um þá Játmund og Svein kemur hún
fyrst fyrir í ritinu De Miraculis Sancti Eadmundi eftir Her-
mannus, sem getið var hér að framan.10) Hún kemur síðar
fram i öðrum ritum, sem samin voru á Englandi um Ját-
mund, en þau munu fara eftir þessari heimild. Þess má geta
hér, að í enskum sagnaritum fyrir daga Hermannusar, þar
sem vikið er að dauða Sveins, er ekki minnzt á, að hann hafi
borið undarlega að höndum.
En eftir hverjum leiðum barst þessi helgisögn til Islands?
Einfaldasta skýringin er sú, að sögnin hafi verið í Játmund-
ar sögu, sem þegið hafi þessa frásögn úr jarteiknariti Her-
mannusar eða öðru ensku riti. Tímans vegna er ekkert því til
fyrirstöðu. Hermannus lýkur riti sínu fyrir 1100, og Ari vís-
ar til Játmundar sögu í Islendingabók, sem samin var ein-
hvern tíma á árunum 1122—1133. Játmundar saga hefur því
vel getað verið samin á fyrstu áratugum 11. aldar og Snorri
tekið helgisögnina úr henni síðar. Ummæli Snorra „sögn
enskra manna“ benda vitanlega ekki til munnlegrar fremur