Skírnir - 01.01.1957, Blaðsíða 257

Skírnir
Ritfregnir
253
Sagnfræðingum vorum hefir því ekki þótt árennilegt að skrifa sögu þessa
timabils, en að því hlaut þó að koma, að einhver yrði til þess að ryðja
brautina. Það hefir Björn Þorsteinsson nú gert með riti sinu um tslenzka
skaitlandiS, og það með miklum myndarbrag. Er hann og manna fær-
astur til þessa. Hann hefir m. a. rannsakað gaumgæfilega verzlunarsögu
timabilsins, og einnig hefir hann með höndum útgáfu íslenzks fombréfa-
safns, þar sem fjöldi heimilda um þetta efni úr erlendum söfnum hefir
komið i ljós.
Þess má að sjálfsögðu sjá nokkur merki, að hér er um brautryðjanda-
verk að ræða. Kemur það einkum fram í efnisskipun, kaflar t. d. höggnir
í sundur, sem færi betur á að hafa í óslitnu samhengi. 1 sambandi við
kaflann um húsakynni (bls. 100) hefði verið eðlilegt að ræða um kirkju-
byggingar, sem tekriar eru fyrir síðar, í frásögninni um Árna Helgason
og Auðun rauða (bls. 140). Á eftir kaflanum um íslenzku kirkjuna, þar
sem rakin er saga hennar og biskupanna fram undir 1360 (bls. 140—160),
hefði farið öllu betur, að kaflarnir um Skálholtsbiskupa og Jón skalla (bls.
19J-—195) hefðu komið í beinu framhaldi. Sama máli gegnir einnig um
kaflana um kaupsiglingu til Islands (bls. 163) og Islandsverzlun á síðara
hluta 14. aldar (bls. 200); þeir hefðu átt að vera í samhengi. Auðsætt er,
að höfundur hefir metið það meira, að segja frá atburðum í sem réttastri
tímaröð, en fyrir bragðið verður bókin sundurlausari að byggingu en þurft
hefði að vera. Höfundur fer einnig óþarflega nákvæmlega út í norska
sögu, sbr. kaflana á bls. 14—19, 113—117, 161—163 og 187—191. Að visu
er nauðsynlegt að hafa hliðsjón af sögu nágrannaþjóðanna og einkum
Norðmanna á þessum tíma, en hér virðist fulllangt farið. Noregssögukafl-
arnir hefðu átt að vera samfelldari og um leið styttri.
Þar eð sérrannsóknir vantar á ýmsum þáttum sögunnar á þessu tíma-
bili, er ekki nema vonlegt, að sumum þeirra séu ef til vill ekki gerð þau
skil, sem þyrfti. Staðamál eru rakin á venjubundinn hátt eftir heimildum
og þeim talið lokið með sættargerðinni í ögvaldsnesi 1297. En Árni bisk-
up komst aldrei út til Islands með þá sættargerð, því að hann lézt í Nor-
egi árið eftir. Staðamálum virðist engan veginn lokið þá. Á fyrra hluta
14. aldar blandast þau inn í deilur biskupa og leikmanna, sbr. t. d. kaflann
um Orm biskup Ásláksson o. s. frv., bls. 158, og átök um kirkjustaði hald-
ast allt til siðaskipta. Þyrfti það mól sérstakrar rannsóknar við. Kynnu
kirknamáldagar að veita um það nokkrar upplýsingar, ef vel væri að huge.ð.
Vafasöm er sú skýring höfundar, bls. 106, að Islendingar hafi ekki reist
steinhús til forna, sökum þess að óðalsréttur ríkti ekki í landinu og menn
hafi því síður lagt í kostnaðarsama húsagerð. Má í því sambandi minna á,
að slíkur réttur komst ekki á í Orkneyjum, en samt voru reistar þar kirkj-
ur úr steini og ef til vill fleiri byggingar.
1 kafla, sem nefnist Litið til fornsagna (bls. 77—86), gefur höfundur
ímyndunaraflinu ef til vill helzti lausan tauminn. Hann heldur því þar
fram, að Islendinga sögumar hafi orðið til undir áhrifavaldi Sturlunga