Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Blaðsíða 24

Bjami Siguðrsson
fyrir altarinu, en með tímanum breyttist þetta svo, að vagga kom í stað
jötunnar. Og hjá vöggunni voru vitaskuld persónur jólasögunnar, umfram
allt þau María og Jósef.
Nú hófst víxlsöngur milli þeirra, og hafa varðveizt frá þessum tíma
vísur, sem þama vom sungnar. Og fleiri urðu til að taka þátt í söng þeirra
Maríu og Jósefs, því að hér komu einnig fjárhirðar og hersveitir engla við
sögu, heilir kórar. Þessi helgileikur breiddist út frá kirkjunum og út meðal
fólksins. Á heimilunum fóm þeir fram við jólatréð. Og sumar vögguvísur
þessara helgileikja hafa varðveitzt allar götur síðan. Enn varð sú þróun, að
böm og unglingar dönsuðu kringum vögguna eða jólatréð, en foreldrar og
annað fulltíða fólk söng við raust. Og nú fömm við að nálgast örlítið sálm
Lúters, sem hann kallar raunar Bamaljóð um jól. Þannig verður skiljanlegt,
að í 14. erindi talar hann um að hoppa og dansa. Ekki kemur Guðbrandur
þessari merkingu til skila í þýðingu sinni. En við ættum þó að geta sett
okkur fyrir hugskotssjónir, af hve mikilli innlifun bömin syngja og tjá
leikræn viðbrögð versins, um leið og þau syngja það á jólnótt.
Lúter var unnandi helgileikja, sem lengi höfðu tíðkazt í landi hans; það
kom líka iðulega fram í ummælum hans. Og allur þessi sálmur ber því vitni,
hvemig hann setur atburði jólanæturinnar á svið. Jafnvel fyrsta erindið
dregur dám af 1. erindi í þekktu þjóðkvæði.18 — Engillinn boðar fæðingu
frelsarans, hvetur áheyrendur til að fara að jötunni. Hann ávarpar hjarta sitt
og biður jólabamið að dveljast þar. Og án þess að rekja efni sálmsins
framar, þá má svo að orði komast, að hann bergmáli af gömlum
helgileikjum jóla.
En orðalag sálmsins er einnig víða sótt tH þessara fomu jólaljóða, sem
sungin vom við helgileikina, þannig að skírskotun sálmsins til samtímans
hefir verið mjög sterk og fersk í þann tíð. Jafnvel hefir verið bent á, að
Lúter átti 9 og 6 ára bam árið, sem hann gjörði sálminn, svo að geta má því
nærri, að þau hafi af lífi og sál tekið þátt í flutningi hans og tjáningu undir
eins þau jól, sem hann var nýr af nálinni, enda ekki ólfldegt, að hér sé einn
hvati þess, að Lúter kveður hann einmitt um þessar mundir. Lúter var
mikill heimilisfaðir og hefir bömin sín í huga, er hann yrkir sálminn.
En allt þetta var að lflcindum harðla fjarlægt okkur íslendingum, þar
sem þessir helgileikir jóla, sem tíðkuðust úti í Evrópu, höfðu ekki verið
teknir upp hér á landi, svo að sannað verði, enda hefir þessi vísun aldrei
komizt inn í íslenzku þýðinguna að sálminum.
Þótt ekki fari sögum af helgileikjum í kirkjum hér á landi með
áþekkum hætti og tíðkaðist úti í Mið-Evrópu, er aUs ekki loku fyrir það
skotið, að svo hafi verið á einstaka stað. Má með nokkrum rétti skjóta
rökum undir þá skoðun, þó að hér verði ekki farið út í þá sálma. Benda má
samt á viðlagið undurfagra í sálmi Einars prófasts í Heydölum (1538-1626):
18Ich kumm aus fremden landen her
und bring euch vil der newen mar,
der newen mar bring ich so vil,
mer dann ich euch hie sagen wil.
22