Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Blaðsíða 38

Bjöm Bjömsson
Sem kunnugt er á óvígð sambúð sér langa sögu hér á landi, og tala
bama fæddra utan hjónabands hefur verið hærri hér en í nokkru öðm
Evrópulandi um áratugaskeið.7
Eins og sjá má á töflu 4 hér að framan em Danir og þó einkum Svíar
mjög að nálgast okkur að þessu leyti. Pví veldur ugglaust, að óvígð
sambúð nýtur í þeim löndum samfélagslegrar viðurkenningar í mjög
auknum mæli. Sú viðurkenning hefur verið ríkjandi hér á landi um langan
aldur.
Sænski félagsfræðingurinn Bo Lewin setur fram þá kenningu í
doktorsritgerð sinni Om ogift samboende í Sverige, að rekja megi
uppgang óvígðrar sambúðar þar í landi til þess, hversu mikil óvissa sé
rOcjandi um siðgæðisreglur á sviði kynlífs og sambúðar. Hann gengur svo
langt að neíha anomi í því sambandi, nánast upplausn siðakerfisins sbr.
kenningar E. Durkheim. Ungu fólki, sem hyggur á samlíf og sambúð,
mæti ekki lengur skýr siðgæðisleg fyrirmæli um, að slíkum málum beri að
skipa með lögformlegum hætti með því að ganga í hjónaband. Hér sé ekki
svo mjög um það að ræða, að fólk sniðgangi hjónabandið af ásettu ráði,
heldur sé skýringanna frekar að leita í því, að þrýstingur utan frá um að
„festa ráð sitt“ sé lítill og fari minnkandi.
En sé skýringa leitað á vaxandi gengi óvígðrar sambúðar, þá má samt
gjaman hafa í huga, að til em þeir, sem einmitt „af ásettu ráði“ taka óvígða
sambúð fram yfir hjónaband. Par liggja að baki hugmynda-fræðileg
viðhorf, andóf gegn „kerfinu“, þar sem hjónabandið er talið vera ein af
grundvallarstofnunum þess. Slíkra hugmyndafræðilegra viðhorfa til
hjúskapar og óvígðrar sambúðar hefur talsvert gætt á Vesturlöndum á
undanfömum árum.
Pá hefur það vafalítið áhrif á aukna tíðni óvígðrar sambúðar, að
miklu fremur en áður fyrr er nú litið á kynlíf og sambýlishætti fólks sem
einkamál þess. Sjálfdæmishyggja segir til sín á þessu sviði eins og á svo
mörgum öðrum nú á dögum. Menn una því illa að fara eftir forskriftum
utan frá í málum, sem þeir telja sig einfæra um að ráða fram úr sjálfir.
Hitt er svo annað mál, að löggjafarvaldið lætur menn ekki einráða um
máleíhi, þar sem mikilvægir hagsmimir annarra en þeirra sjálfra eru í
húfi, t.d. sambýlismanns/konu eða bama, og varðar óvígða sambúð lögum
og reglugerðarákvæðum í síauknum mæli.
Viðhorf til óvígðrar sambúðar
í könnun Hagvangs á gildismati og mannlegum viðhorfum íslendinga
er ekki spurt beint um afstöðu manna til óvígðrar sambúðar. En þar er þó
að finna nokkrar spumingar, sem varpa ljósi á viðhorf til kynlífs og
siðgæðisreglna á því sviði.
Eina spumingu meira almenns eðlis er ástæða til að skoða fyrst. Um
það er spurt, hvort til séu einhlítar skilgreiningar á bví hvað sé gott og illt
eða hvort gott og illt sé algjörlega háð aðstæðum hverju sinni. Svörin
leiða í ljós, að íslendingar em allra þjóða í Evrópu mestir
afstæðishyggjumenn um þessi efni. Allt að 85% svarenda völdu síðari
36