Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Blaðsíða 50

Einar Sigurbjömsson
í kristinni trúarhugsun eða guðfræði hefur alla tíð verið lögð áhersla
á að tala lun Guð á þessa tvo vegu, á neikvæðan og á göfgandi hátt. Nefnist
önnur leiðin „neikvæð guðfræði“ eða „neikvætt tal um guð“ (theologia
negativa). Hin aðferðin að hefja hugtök í æðstu merkingu, þegar þau voru
látin heyra upp á Guð, nefnist göfgunarleiðin (via eminentiae).
Menn hafa valið að tala þannig um Guð, svo að ljóst megi vera, að
Guð er leyndardómur, en ekki skurðgoð, sem hægt sé að ganga að og nota
að eigin vild. En ef menn ganga of langt í neikvæðu tali um Guð, enda
mexm í afneitun. Því þróaðist auk hinnar neikvæðu leiðar og
göfgimarleiðarinnar þriðja leiðin, sem nefna má „samsvörunarleiðina“
(via analogica). Samkvæmt henni er hægt að nota jákvæð hugtök um Guð,
en með þeim skilningi samt, að hugtakið merki ekki hið sama, þegar það
er notað um Guð og þegar það er notað um eitthvað annað, jafnframt því
sem hugtakið heldur einhveiju af merkingu sinni. Þegar Guð er t.d.
nefndur „faðir“, er ekki átt við, að hann sé faðir eins og feður eru til á
jörðu (via negativa), heldur verður að göfga hugtakið, þegar það er notað
um Guð (via eminentiae). En um leið geymir hugtakið „faðir“, þegar það
er notað um Guð, eitthvað af því, sem liggur í hugtakinu „faðir“ í
mannlífinu, og er þar með samsvarandi eða analogískt. „Samsvörun“ eða
„analogia“ merkir, að hugtak er í senn andstæðrar og sömu merkingar,
þegar það er notað um Guð, svo að menn geta skilið, hvað við er átt, þegar
nefningin á við Guð, og um leið gert sér grein fyrir, að nefningin er
annarrar merkingar. Þetta gildir um öll hugtök, þegar þau eru notuð um
Guð svo sem réttlæti, miskunn, kærleika og mátt. Þau eru samsvaranir eða
analogiur og væri e.t.v. réttast að nota „líkingu“ sem þýðingu á
„analogiu“.
Margir guðfræðingar hafa þó fremur kosið að nota hugtakið „tákn“
(symbol) í stað „líkingar“. Meðal þeirra má nefna Paul Tillich (d. 1966)
og Gustav Aulén (d. 1978). Bók hins síðamefnda, Dramat och
symbolema, er mjög upplýsandi um eðli tungutaks trúarinnar. Ennfremur
má benda rit enska guðfræðingsins John Macquarrie.
„Eining sönn f þrennum greinum"
Kenndin fyrir því, að tilveran sé leyndardómur og verði ekki að fullu
skýrð út frá sjálfri sér og tala verði um í líkingum og jafnvel myndrænu
táknmáli, metaforum, er almenn meðal manna. Táknin, sem menn nota til
að skýra þessa kennd og gera sér grein fyrir henni, em oft svipuð hið ytra,
en sé skyggnst að baki þeim, kemur í ljós vemleiki, sem er ólíkur frá
einum trúarbrögðum til annarra. Lykillinn, sem afhjúpar leyndardóm
Guðs innan kristinnar trúar, er Jesús. Það er Jesús, sem kunngjörir oss,
hver leyndardómurinn að baki tilvemnni er og hvemig hann er. í Jesú
sést, hver Guð er, hvemig hann er og hvað hann hefur gert. Á grundvelli
upprisunnar frá dauðum opinberaðist, hver Jesús er, og þá um leið, hver
Guð er: Jesús er Immanúel: Guð með oss (Mt 1.23), hann er Orð Guðs, hið
eilífa, sem var í upphafi hjá Guði og er Guð og er ljósið, sem er líf
mannanna (Jh 1.1-5), Sonurinn eini (Jh 1.18; 3.16). „Sá sem hefur séð
48