Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1988, Side 81

Er þörf á endurmati ísl. kirkjusögu
undir sig aðrar þjóðir. Heiðnir menn gripu hins vegar ekki til vopna,
heldur létu sér nægja að setja lög á alþingi og dæma kristna menn eftir
þeim lögum til útlegðar.
Og árangur af þessu vopnaða kristniboði á íslandi virðist einstakur,
ef marka má frásögur.
Þorvaldur víðförli og Friðrik biskup vom hér 5 ár og kristnuðu
ýmsa höfðingja, einkum á Norðurlandi vestra, áður en þeir vom reknir úr
landi; þó getur þessara kristnu höfðingja að engu á alþingi við kristnitöku.
Af ferð Stefnis Þorgilssonar varð enginn árangur.
Samkvæmt því ætti kristnitakan á alþingi að vera árangur af tveggja
ára starfí Þangbrands hins þýzka, sem sendur var til íslands í refsiskyni
fyrir ofbeldi og yfirgang við heiðna menn í Noregi; þessi maður á að hafa
farið vítt og breitt um landið og snúið mönnum til kristni með því einu
víðast að gista á bæ þeirra örfáa daga. Ef menn hins vegar létu sér ekki
segjast, greip hann gjama til sverðsins.
Sagan er þó ekki öll sögð með þessu.
Hvaða fréttir segir þessi dugmikli „kristniboði“ frá fslandi, er hann
snýr aftur á konungsfund, eftir að hafa, að því er sagan segir, snúið
allmörgum íslenzkum höfðingjum til kristni, meðal annarra flestum þeim,
sem síðar höfðu forgöngu um kristnitökuna? Ætli hann hafi ekki verið
allánægður með árangurinn og talið herzlumuninn einan eftir?
Hvað segja heimildir?
Þangbrandur bar íslendingum illa söguna og taldi, að þeir mundu
seint snúast til kristni. Konungur virðist hafa lagt trúnað á sögu hans, því
að hann ætlaði að hefna sín á þeim íslendingum, sem staddir vom í
Niðarósi; hann hefur talið þörf á að grípa til róttækra ráðstafana til þess að
koma fram málum sínum og trúarinnar á íslandi.
Um sama leyti komu utan til Niðaróss tveir þeirra manna, er mest
komu við sögu kristnitökunnnar, þeir Gissur hvíti og Hjalti Skeggjason,
tengdasonur hans; gengu þeir þegar á fund konungs, en Gissur taldi til
frændsemi við hann.
Hvaða sögu bám þessir íslenzku höfðingjar konungi af íslandi og
starfi Þangbrands þar? Þeir sögðu einfaldlega, að hann hefði farið
„óskaplega, drepið menn og mönnum þótt hart að taka trú af útlendum
manni“; töldu þeir miklu vænlegra til árangurs, að íslendingar tækju
sjálfir að sér trúboðið, en það buðust þeir til þess að gjöra. Athygli vekur,
hve frásögn þeirra stangast á við frásögn Þangbrands; hitt vekur ekki
síður furðu, hve illa þeir bám honum söguna, ef hann var skímarfaðir
þeirra.
Konungur þáði tilboð þeirra Gissurar og Hjalta; þeir fóm síðan út til
íslands næsta sumar og á því alþingi var kristnitakan lögleidd. Þá vom þó
ekki liðin meir en 3 ár, frá því að það hafði samþykkt, að kristni skyldi
frændskömm, og sumarið áður hafði Hjalti einmitt verið dæmdur útlægur
samkvæmt þeim lögum.
Hvemig er hægt að gjöra skynsamlega grein fyrir þessum
veðrabrigðum á alþingi á svo skömmum tíma?
79