Jökull - 01.12.1980, Qupperneq 66

ÁGRIP
SPRUNGUÞYRPINGIN VIÐ VOGA
A REYKJANESSKAGA
I þessari grein er lýst sprungusvæðinu við
Voga á Reykjanesskaga og raett um niyndun
sprungnanna. Af ýmsum ástæðum er þessi
sprunguþyrping sú hentugasta á skaganum til
nákvæmra mælinga. I fyrsta lagi liggur hún
nær öll í sama 10000 ára gamla hraunlaginu,
sem er eitt elsta nútímahraunið á Reykjanes-
skaga. í öðru lagi er þetta stærsta sprungu-
þyrping skagans, sem ekki er hulin yngri
hraunum. I þriðja lagi hefur Eysteinn
Tryggvason gert nákvæmar mælingar á lóð-
réttri hreyfingu á svæðinu, mörg undanfarin
ár. Þannig gefst nú tækifæri til að bera saman
lárétta og lóðrétta hreyfingu á þessu svæði. I
fjórða lagi er hrauriið, sem þyrpingin liggur í,
það gamalt, og tekur yfir svö stórt svæði, að
mæld gliðnun á þessu svæði ætti að vera góður
mælikvarði á heildargliðnun Reykjanesskag-
ans síðustu 10000 árin.
Megin niðurstöður mælinganna á
sprunguþyrpingunni eru eftirfarandi: Á kort-
lagða svæðinu, sem tekur yfir um 80 km2, er
141 sprunga, og af þessum liggja 120 alveg
innan kortsins. Auk ofangreindra er fjöldi
smásprungna á svæðinu (Mynd 10), en þær
eru svo litlar, að þær skipta ekki máli við mat á
gliðnun svæðisins, og er því sleppt. Aðeins um
fjórðungur sprungnanna er misgengi, og
misgengin virðast öll vera s. k. siggengi.
Þrátt fyrir það eru þau flest lóðrétt, og jafn-
vel hallar sumum nokkrar gráður í öfuga
átt við halla venjulegra siggengja (Mynd
12). Að auki er meirihluti misgengjanna lok-
aður við yfirborðið (Mynd 11). Lóðrétta
færslan á öllurn misgengjunum er að meðaltali
2.3 m, en mesta færslan á einrii sprungu er 20
m. Meðalstefnan á öllum sprungum þyrping-
arinnar er 54°, og þá miðað við áttarhorn.
Stefnudreifingin fylgir vel normalkúrfunni, og
staðalfrávikið er aðeins 17°. Engin marktæk
breyting í stefnu sprungnanna eftir sprungu-
svæðinu á sér stað. Meðallengd sprungnanna
120, sem liggja alveg innán kortlagða svæðis-
ins, er 611 m. Nokkur fylgni er milli lengdar og
mestu gliðnunar á sprungu: þar er línulegi
fylgnistuðullinn r = Ö.65. Þetta þýðir, að um
40% af mestu gliðnun á sprungu er unnt að
skýra með lengd hennar. Einnig er nokkur
fylgni milli lengdar og mestu lóðréttrar færslu
(r=0.64), en að öðru leyti eru lítil tengsl milli
lengdar óg anriarra mælistærða. Alls voru
mældir 1076 punktar á sprungum þyrpingar-
innar. Meðalbreiddin í öllum mælipunktun-
um reyndist vera 0.6 m, en mesta breidd í
einum punkti — þ. e. mesta gliðnun á einni
sprungu — er 7.5 m (Mynd 8). Mesta vídd
sprungu hefur nokkra fylgni við mestu lóð-
rétta færslu (r = 0.62). Heildargliðnunin á
sprungusvæðinu mældist mest í sniði 4 og
sniði 6 (Mýnd 3) 15 m. Heildargliðnun í öðr-
um sniðum er gefiri í Töflu 3. Eins og þar sést,
er gliðnuriin mest nálægt miðri spruriguþyrp-
ingunni og minnkar til beggja enda. Allar
sprurigurnar enda í smásprungum, sem deyja
út við bláendana.
Ýmsar tilgátur hafa verið settar fram til að
skýra sprungúþyrpingarnar á Reykjaries-
skaga, Sem þá eiga að sjálfsögðu einnig við
spruriguþyrpinguna við Voga. Eg hef prófað
þessar tilgátur í ljósi gagna frá Vogasvæðinu,
og komist að þeirri niðurstöðu, að á þeim séu
verulegir annmarkar. Því hef ég sett fram nýja
skýringu: kvikuinnskot, eitt eða fleiri. Tvö
líkön eru könnuð allrækilega: (1) Lóðréttur
gangur eða gangar, og (2) lárétt silla (lag-
garigur) eða sillur. Hváð fyrra líkanið varðar,
þá virðist gangaþyrping líklegasta skýringin.
Þó virðist halli misgengjanna mæla gegn
þessari skýringu, en þau rök eru þó ekki nægi-
lega sterk til að fella hana. I síðara tilfellinu er
sú tilgáta, að eiri silla hafi valdið sprungu-
mynduninni á Vogasvæðinu, könnuð ræki-
lega. Komist er að þeifri niðurstöðu, að silla
með mestu þykkt 9.5 m, og á 2ja km dýpi, gæti
skýrt gliðnunina á svæðinu. Engu að síður er
hér, eins og í fyrra tilfellinu, erfitt að skýra
halla misgengjarina með þessu líkani. Loka-
riiðurstaðan er sú, að mörg innskot, af breyti-
legri gerð, sé líkleg skýring á Sprunguþyrping-
unni við Voga á Reykjanesskaga.
64 JÖKULL 30. ÁR