Þjóðmál - 01.09.2014, Blaðsíða 21

20 Þjóðmál haust 2014
verkum ef svo bar við og réð eiginlega öllu
sem hann vildi .
Boð og bönn
Lögin um ófriðarráðstafanir, sem alþingi samþykkti í júlílok 1914, veittu lands-
stjórninni heimild til birgja landið upp
af nauðsynjum frá útlöndum, banna út-
flutning á erlendri og innlendri vöru og
taka matvæli eignarnámi ef í nauðir ræki .
Lögin kváðu einnig á um skipun nefndar
sem yrði stjórnvöldum til halds og trausts .5
„Velferðarnefndin“ var hún jafnan kölluð,
stundum líka „matarnefndin“ .6
Í nefndinni sátu fimm þingmenn, þeirra
á meðal Hannes Hafstein og Sveinn Björns-
son síðar sendiherra og forseti Íslands .
Verkefni þeirra var að tryggja aðflutninga
til landsins, ráðstafa vörum og fylgjast með
verðlagi . Auk þess lögðu þeir hönd á plóg
við ýmsar ráðstafanir aðrar .7 Mikið mæddi á
velferðarnefndinni og hún var raunveru lega
ígildi ríkisstjórnar allt til ársloka 1916 þegar
ákveðið var að fjölga ráðherrum úr einum
í þrjá . Töldu menn þá ástæðulaust að láta
nefndina starfa áfram .
Eitt fyrsta verk velferðarnefndarinnar var
að semja lagafrumvarp um að leysa Ís lands-
banka undan innleysingarskyldu í gull .
Frum varpið var lagt fyrir alþingi sunnu-
dags kvöldið 2 . ágúst . Tók einungis sjö
mín útur að koma því í gegnum þrjár um-
ræður í efri deild — „og mun rösklegust
löggjöf í sögu landsins,“ sagði í Ísafold .8
Óttast var að fólk tæki bankainnstæður
sínar út í gulli en nokkuð hafði borið á
því síðustu dagana í júlí . Var Íslandsbanki
lokaður á mánudeginum 3 . ágúst eða þar til
staðfesting konungs á „gull-lögunum“ hafði
borist til landsins .
Landsstjórnin lét ekki þar við sitja .9 Hún
fól sýslumönnum að semja skýrslu um
vörubirgðir kaupmanna um land allt og
setti á fót verðlagsnefnd, svo eitthvað sé
nefnt . Einnig birti hún „fyrirskipanir“ „til
tryggingar hlutleysisstöðunni“ . Samkvæmt
þeim máttu landsmenn hvorki ganga í her
stríðsþjóðanna né „styðja á nokkurn hátt
ófriðarríkin í hernaði þeirra, svo sem með
því að flytja herlið þeirra, vopn eða vistir,
eða selja þeim skip á leigu til afnota meðan
á stríðinu stendur“ .10
Í ágústlok 1914 leigðu stjórnvöld norskt
skip, Hermod, til að sækja nauðsynjavörur
vestur um haf . Sú ferð var söguleg og markaði
upphaf viðskipta við Bandaríkin sem áttu
eftir að reynast Íslendingum lífsnauðsynleg
á stríðsárunum . Heimkomu Hermods úr
Ameríkuförinni var svo lýst að steinbryggjan
við Reykjavíkurhöfn hafi verið „svört af fólki“
og eftirvænting skinið úr hverju andliti:
„Hermod kemur, landssjóðsskipið kem-
ur!“ Hrópin gullu við víðsvegar um bæ inn .
Með óþreyju höfðu menn beðið komu
skipsins undanfarna daga og erind rek ar
stjórnarinnar, þeir Sveinn Björnsson og
Ólafur Johnson, voru á hvers manns vör-
um . Menn biðu með óþreyju fregna —
ekki um það hver hafi sigrað í orrustunni
miklu í Norður-Frakklandi, Þjóðverjar
eða bandamenn — heldur árangurs af
send ingu Hermods til Vesturheims til inn-
kaupa á matvöru fyrir landsmenn . Hvar
sem maður hitti tvo menn eða fleiri sam-
an komna var Hermodsförin á dagskrá .
Verð ur kornið dýrt? Ætli þeir hafi fengið
nokkuð að mun? Hver spurningin rak
aðra, en þeim var öllum ósvarað .11
Þegar á leið hlutuðust yfirvöld æ meir til um
innflutning og viðskipti . Starfs menn stjórn-
arráðsins stóðu í ströngu uns Lands v erslun
var gerð að sjálfstæðu ríkis fyrirtæki vorið
1917 . Bar hún um tíma höfuð og herðar yfir
önnur verslunar fyrir tæki .12 Líkt og í öðrum
Evrópu löndum stór jukust ríkis afskipti hér-