Peningamál - 01.11.2004, Blaðsíða 27

½% samdrátt á þessu ári vegna verkfalls kennara.
Boðaðar hækkanir gjalda og hækkun fasteignamats
um áramótin munu bæta afkomu sveitarfélaganna
miðað við þessar áætlanir, en á móti kemur aukinn
kostnaður vegna samninga við kennara.
Þrátt fyrir forsendur um meiri samneyslu eru
horfur á að afkoma sveitarfélaganna næstu tvö árin
verði heldur betri en gert er ráð fyrir í fjárlagafrum-
varpinu, ef gengið er út frá þjóðhagsspá Seðlabankans.
Afgangur verður þó vel innan við ½% af landsfram-
leiðslu bæði árin, enda skatttekjur sveitarfélaga ekki
eins næmar fyrir hagsveiflunni og tekjur ríkissjóðs.
Með afgangi á rekstri og fjárfestingu má gera ráð fyrir
að skuldir sveitarfélaga lækki heldur. Þær voru taldar
nema tæplega 7½% af landsframleiðslu í árslok 2003.
... en hagsveifluleiðrétt afkoma hins opinbera er
töluvert slakari en á síðasta þensluskeiði
Réttur mælikvarði á framlag ríkisfjármála til inn-
lendrar hagstjórnar er ekki mæld afkoma heldur af-
koma að teknu tilliti til stöðu hagsveiflunnar. Í upp-
sveiflu aukast tekjur hins opinbera sjálfkrafa eins og
áður hefur komið fram. Þessi leiðrétta afkoma ríkis-
ins og hins opinbera í heild er verri í spá Seðlabank-
ans en gert er ráð fyrir í fjárlagafrumvarpinu, þrátt
fyrir að mæld afkoma sé betri í spá bankans.
Á meðfylgjandi mynd er sýnd afkoma ríkissjóðs
ásamt sveifluleiðréttri afkomu fyrir ríkið og hið opin-
bera alls. Er gert ráð fyrir að tekjur ríkissjóðs hækki
um 1,1% fyrir hverja 1% hækkun landsframleiðslu.
Ennfremur er tekið tillit til þess að minna er greitt í at-
vinnuleysisbætur þegar vel árar. Afkoma sveitarfélaga
er hins vegar síður háð hagsveiflunni. Á þennan mæli-
kvarða virðist afkoma ríkissjóðs réttast af á árinu 2005
eftir mikil útgjöld árið 2003. Sveifluleiðréttur afgangur
verður um 0,8% af landsframleiðslu, talsvert minni en
áætlaður 1,6% afgangur á þjóðhagsreikningagrunni
samkvæmt fjárlagafrumvarpinu eða 2,2% afgangur
sem samsvarar þjóðhagsspá Seðlabankans. Samsvar-
andi sveifluleiðrétt afkoma fyrir árið 2006 verður 0,4%
af landsframleiðslu, samanborið við 2,3% mældan af-
gang. Afkomuþróun hins opinbera er nokkuð áþekk.
Hagsveifluleiðrétt afkoma er því töluvert lakari
en á þensluárunum 1999 og 2000, þegar hún var á bil-
inu 1½-2% af landsframleiðslu hjá ríkissjóði og
1-1½% hjá hinu opinbera. Það er áhyggjuefni í ljósi
þess að þá reyndist aðhald í rekstri hins opinbera ekki
nógu mikið.
VI Vinnumarkaður og launaþróun
Áfram dró úr atvinnu á þriðja fjórðungi ársins
Samkvæmt vinnumarkaðskönnun Hagstofu Íslands
minnkaði atvinnuþátttaka fyrstu þrjá fjórðunga ársins
um 1,6 prósentur miðað við sama tíma í fyrra, fyrst
og fremst vegna fækkunar starfandi fólks. Mest dró
úr atvinnuþátttöku á þriðja ársfjórðungi um 3 pró-
sentur miðað við sama fjórðung 2003. Lengri meðal-
vinnutími, fyrst og fremst meðal karla, hafði hins
vegar í för með sér að heildarvinnutími (margfeldi
meðaltals unninna stunda og fjölda við vinnu) dróst
einungis saman um 1,1%.
Fækkun starfandi má fyrst og fremst rekja til þess
að margt ungt fólk (16-24 ára) hefur yfirgefið vinnu-
markaðinn. Tæplega tveir þriðju hlutar fækkunar
starfandi fólks skýrist af fækkun í þeim aldurshópi.
Einnig hefur starfandi konum á öllum aldri fækkað,
aðallega á landsbyggðinni. Áhugavert er að skoða
breytingar á samsetningu þess hóps sem stendur utan
vinnumarkaðar, sem gefur til kynna hvað þeir hafast
að sem horfið hafa af vinnumarkaðnum. Samkvæmt
Vinnumarkaðskönnun Hagstofunnar fjölgaði fólki
sem stendur utan vinnumarkaðar um 9.700 á fyrstu
þremur fjórðungum ársins. Námsmenn eru þar
fjölmennastir, eða 45%. Hefur þeim fjölgað um 15%
sem skýrir minni atvinnuþátttöku í yngsta aldurs-
hópnum. Tæplega 40% þeirra sem standa utan vinnu-
markaðar eru öryrkjar eða veikir og hefur þeim
fjölgað um tæp 17%. Mest hefur þeim fjölgað sem
Mynd 31
Afkoma ríkissjóðs og hins opinbera
1990-20061
1. Áætlanir Seðlabanka Íslands fyrir árin 2004-2006.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
0
2
4
-2
-4
-6
% af VLF
Ríkissjóður,
tekjuafgangur
Ríkissjóður,
sveifluleiðrétt
afkoma
Hið opinbera,
sveifluleiðrétt
afkoma
Hið opinbera,
tekjuafgangur
26 PENINGAMÁL 2004/4