Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 15

Lilja Hjartardóttir: Deilur Israelsríkis og Palestínumanna tmm bls. 13
L
Bandaríska þjóðin lætur
rúmlega sex mílljónum
Israela í té 3 milljarða
dollara á ári hverju.
ísraelar eru með tæpa hálfa
milljón manna undir vopnum
eða um 10% gyðinga í landinu.
ísrael er hervæddasta ríkið í Mið-Aust-
urlöndum og þó víðar væri leitað.
Palestínu, eins og ákveðið hafði verið á San
Remo ráðstefnunni árið 1920. Balfour-yfirlýs-
ingin frá 1917 var hluti samningsins og skyldu
Bretar aðstoða gyðinga við að byggja upp
„þjóðarheimili".
Þjóðernishyggja araba í Palestínu verður til á
stjórnunartíma Breta en þeir töldu að Bretar
styddu stefnu síonista um stofnun sjálfstæðs
ríkis gyðinga. Palestínumenn urðu þ.a.l. að berj-
ast á tvennum vígstöðvum, gegn nýlendustjórn
Breta og áætlunum síonista um uppbyggingu
sjálfstæðs ríkis. Árið 1914 voru um 700.000
arabar í Palestínu og 85.000 gyðingar. Á þeim
tíma var óvinurinn nýlendustjórnin en ekki að-
fluttir gyðingar. Eftir 1930 komu um 100.000
gyðingar frá Evrópu enda höfðu Bandaríkin og
Evrópa lokað landamærum sínum fyrir gyðing-
um. Evrópumennirnir komu með framandi
stjórnunarhætti, fjármuni og hálf-opinberar
stofnanir, sem urðu ríki í ríkinu. Margar þeirra
starfa ennþá. Valdamestu ættirnar í Palestínu,
Husseini og Nashashibi, náðu samkomulagi
um andstöðuna gegn yfirráðum Breta og
nokkrar stofnanir voru settar á laggirnar, svo
sem Æðstaráð araba. Ágreiningur fjölskyldn-
anna var þó of mikill og slitnaði upp úr sam-
starfinu árið 1934.
Trúarlegur og seinna meir pólitískur leiðtogi
araba í Palestínu var Haj Amin Husseini, múft-
inn yfir Jerúsalem. Á fjórða áratugnum fjölgaði
innflytjendum til mikilla muna, 1936 bjuggu
400.000 gyðingar í Palestínu. Hvatti múftinn til
uppreisnar gegn Bretum sem hófst 7. maí
1936 og stóð yfir í þrjú ár. Uppreisnin mistókst
hrapallega. Að henni lokinni höfðu 50.000
manns verið fangelsaðir, 146 hengdir og 1.500
hús eyðilögð. Samfélag araba var lamað, efna-
hagurinn í rúst og leiðtogar reknir úr landi eða
flúnir. Síonistar tilheyrðu hinu vestræna stjórn-
málakerfi og þekktu leikreglur þess vel.
Árið 1939 ákváðu Bretar að draga mjög úr
fjölda innflytjenda í svokallaðri hvítbók (e.
white paper) þar sem stefna þeirra í Palestfnu
kom loks opinberlega fram. Þar segir að Bret-
ar hafi ekki lofað gyðingum sjálfstæðu ríki, að
lögum verði að koma yfir landakaup gyðinga
og að lokum að Palestína verði sjálfstæð eftir
tíu ár með því skilyrði að arabar og gyðingar
sameinist um stjórnina, sem þeir neituðu al-
farið. Þar með var hvítbókin úr sögunni. Á ár-
unum 1944-46 börðust síonistar hatramm-
lega gegn stjórn Breta, m.a. í skæru-
liða/hryðjuverkahópunum Stern, þarsem Yits-
hak Shamir barðist, og Irgun, þar sem
Menachem Begin barðist. Stjórn Breta lauk í
febrúar 1947 eftir að síonistar sprengdu upp
höfuðstöðvar þeirra og 91 maður lét lífið.
Niðurlag
Mikilvægt er að hafa í huga að ísrael er fullvalda
ríki í samfélagi þjóðanna og ber ábyrgð á þjóð-
réttarlegum skuldbindingum sínum, meðal
annars við Genfarsamningana. Rituð stjórnar-
skrá er ekki til í ísrael og mismunun er ekki
bönnuð með lögum. Ríkisborgararéttur byggist
á trú borgaranna og jafnrétti manna fyrir lögum
er þar af leiðandi óhugsandi. Andstaða og
gagnrýni á stjórnvöld í ísrael jafngildir ekki
andúð á gyðingum eins og oft er haldið fram.
Hætta er á að afleiðingar síðustu vikna verði
ekki síður alvarlegar fyrir gyðinga en araba og
nú þegar berast fréttir af aukinni andúð og jafn-
vel gyðingahatri.
Vonlaust er að skapa skilyrði fyrir búsetu
beggja þjóðanna nema að dregið verði úr óheft-
um innflutningi fólks til ísraels með breytingu á
lögunum um endurkomu frá 1950, hernáminu
Ijúki og að nýjar byggðir innflytjenda verði fjar-
lægðar frá Vesturbakkanum og Gaza. Þrátt fyr-
ir harðræði þróast hið borgaralega samfélag og
mörg frjáls félagasamtök hafa verið stofnuð,
m.a. mörg samtök til að styrkja stöðu kvenna.
Bandaríkjastjórn verður að endurskoða
stefnu sína á svæðínu öllu. Hagsmunir innan-
lands krefjast stuðnings við málstað gyðinga,
en utanríkisstefnan krefst stuðnings við mál-
stað araba.
Með órofa stuðningi Bandaríkjamanna trúa
stjórnvöld í ísrael því enn að hervæðing ríkisins
og hernám milljóna Palestínumanna muni færa
fólki þeirra öryggi og frið. Bandaríska þjóðin
lætur rúmlega sex milljónum ísraela í té 3 millj-
arða dollara á ári hverju. Israelar eru með tæpa
hálfa milljón manna undir vopnum eða um
10% gyðinga í landinu. Ein milljón araba eru rík-
isborgarar í ísrael, en njóta ekki réttinda sem
minnihluti, og eru útilokaðir frá þátttöku í vöm-
um landsins. ísrael er hervæddasta ríkið í Mið-
Austurlöndum og þótt víðar væri leitað.
Bandaríkjamenn hafa reynst óhæfir til að
leiða þessa deilu til lykta. Leiðtogar Evrópu-
sambandsins hafa loks látið málið til sín taka og
hafa kanslari og utanríkisráðherra Þýskalands
komið fram með skýrar tillögur. Þeir telja brýna
þörf fyrir friðargæslulið frá Sameinuðu þjóðun-
um og Evrópusambandinu. Mál er að linni eftir
fjögur stríð, sem hafa ógnað friði og öryggi i
heimsbyggðinni allri.
Lilja Hjartardóttir (f. 1960) er MA (stjórnmálafræði frá Háskól-
anum í Cincinnati. Hún er verkefnisstjóri í félagsráðgjöf við Há-
skóla íslands.
Mynd og kort eru úr bókinni Arafat (Fjölvi, 1997).