Tímarit Máls og menningar - 01.05.2002, Blaðsíða 26

um sem komíð var á fyrir tilstilli Evu Perón, fyrri
konu Juans Peróns.
Þeir eru líka til sem segja að það hafi einfald-
lega verið tilkoma grammófónsins sem ruddi
vinsældum tangósins veg. Árið 1917 söng Car-
los Gardel inn á sína fyrstu tangóplötu og er
óhætt að fullyrða að enginn einn hafi átt jafn-
mikinn þátt í vinsældum tangósins og hann.
Hann mun hafa sungið hátt í þúsund lög á
hljómplötu og leikið í sjö kvikmyndum áður en
hann fórst í flugslysi árið 1935, 45 ára gamall.
Dauði hans olli þjóðarsorg í Argentínu. Allnokkr-
ir aðdáendur frömdu sjálfsmorð og enn í dag
heimsækir mikill fjöldi manns gröf hans árlega.
Fleiri tónlistarmenn og söngvarar hafa lagt sitt
af mörkum til velgengni og áframhaldandi þró-
unar tangósins, svo sem fiðluleikarinn Julio De
Caro (1899-1980), bandóneónleikarinn Os-
valdo Fresedo (1897-1984), píanistinn Osvaldo
Pugliese (1905-95) og söngvararnir Mercedes
Simone (1904-90), Susana Rinaldi, Julio Sosa
(1926-64) og Roberto Goyeneche (1926-94).
Með tímanum hefur þróast bæði sérstakur
hljómsveitar- og söngstíll sem sækir sér áhrif í
ítalska „bel canto" stílinn.
Ekki verður heldur komist hjá því að nefna
aftur nafn tónskáldsins og bandóneónleikarans
Astors Piazolla (1921-1992) sem upp úr 1950
olli byltingu í þróun tangótónlistar með því sem
hann kallaði „Nuevo Tango" eða nýja tangóinn
og var undir miklum áhrifum frá bandarískum
djassi. Enda Piazolla að hluta til alinn upp í New
York.
Tangóinn er enn að þróast og áhrif hans ná
með margvíslegum hætti inn í nær allar list-
greinar.
Þegarfarið var í vaxandi mæli að syngja texta
við tangólög varð það mörgum skáldum að in-
spírasjón, bæði til að yrkja tangótexta en einnig
í víðtækari skilningi.
Jafnvel tónskáld utan Argentínu hafa sótt
efnivið í smiðju tangósins. Bandaríski hljóm-
sveitarstjórinn og tónskáldið Leonard Bern-
stein (1918-90) lék sér meðal annars með
tangó í söngleiknum Candide (1956) sem
byggður var á hinu klassíska verki Voltaires.
Og eitt af merkari tónskáldum póstmódern-
ismans, Rússinn Alfred Schnittke (1934-98),
hefur einnig fléttað tangó inn í eitt verka sinna,
3. strengjakvartettinn.
Rétt eins og djassinn hefur tangóinn ratað
inn í nútíma listdans. Meðal athyglisverðari at-
burða á Listahátíð er t.d. heimsókn argentínska
danshópsins El Escote undir stjórn danshöf-
undarins Roxönu Grinsteins, sem er í hópi
helstu danshöfunda Argentinu um þessar
mundir.
Hópurinn mun sýna tvo dansa, „Cenizas de
tango" (aska tangósins) og siðan verðlauna-
dansinn „El Escote" sem hópurinn dregur
nafn sitt af og líkt hefur verið við súrrealiskt
skúlptúrverk eftir Max Ernst.
Væntanlega fá áhorfendur að kynnast þarna
öllum tilbrigðum tangósins, frá frumtangónum
til listdansformsins. Þeir munu eflaust einnig
fá að kynnast þeim spéskap sem svo mjög
einkennir argentínskar bókmenntir og listir, en
jafnvel líka pólitískri gagnrýni.
Ertu horfin út í bláinn ...
Það eru eflaust til milljón skilgreiningar á
tangó. Hann er að sjálfsögðu dans, músík og
Ijóðlist. Einn af þekktari tangósöngvurum og
textahöfundum 4. áratugarins, Enrique Santos
Discepolo, sagði einfaldlega að tangóinn væri
„tregablandin hugsun sem hægt væri að
dansa".
Hér að framan hefur verið vikið að því að
tangóinn túlki tilfinningar hins rótlausa manns
sem hvergi á heima. Þessi tilfinning birtist Ijós-
lega í eftirfarandi línum úr söngnum „Manana
zarpa un barco":
Á morgun siglir skipið mitt
og kemur aldrei aftur.
Ég skal hvísla nafnið þitt
úti við sjónarrönd,
og segja svölum öldunum
frá minningunni um þig.
Við skulum stíga þennan tangó,
því ekki vil ég gráta þig.
Á morgun siglir skipið mitt.
En það má allt eins skilgreina tangóinn sem
verslunarvöru, eða þá sem pólitíska heimspeki
og sögu eins og hér hefur verið gert að fram-
an.
I þessum anda hefur fræðikonan Marta E.
Savigliano skrifað heila bók sem heitir Tango
and the Political Economy of Passion: From
Exotism to Decolonization. Þar fjallar hún
meðal annars um tengslin milli karlrembu og
nýlendustefnu.
Niðurstaða hennar er sú að ætli maður að
losna undan oki vestrænnar heimsvaldastefnu
verður maður að „afskóla" sig á vitrænan hátt,
með öðrum orðum gleyma öllum þeim for-
dómum sem vestrænum þjóðum hafa verið
innrættir síðustu aldirnar.
Þeir eða þau sem sköpuðu tangóinn á 19.
öld og dönsuðu í vændishúsum Buenos Aires-
borgar voru auðvitað hvorki að velta fyrir sér
heimspeki eða djúpstæðri greiningu á því sem
lá að baki atferli þeirra í dansinum.
Þau stjórnuðust fyrst og fremst af holdleg-
um fýsnum. ( því samhengi er tangó eins og
fleiri dansar ekkert annað en ritúal - karl eða
jafnvel karlar að gera sig til fyrir konu.
Elstu útgáfur tangós sýndu jafnvel tvo
„hana" berjast á táknrænan hátt um „hænuna"
en einnig samband dólgsins við melluna, það
er að segja sambandið milli kúgarans og hinnar
undirokuðu, dans kattarins við músina.
í víðara samhengi má segja að þetta sé
einmitt sá tangó sem nýlenduherrarnir döns-
uðu fyrr á öldum við indjánana, þrælana og fá-
tæka innflytjendur frá Evrópu. Og dansa enn!
Það er eins og þetta forna ákall höfðingja
Powhatan indjána geti eins verið ákall þriðja
heimsins í dag:
Ég hef séð tvær kynslóðir þjóðar minnar
deyja ... Ég þekki muninn á stríði og friði betur
en nokkur annar í landi mínu. Af hverju verðið
þið að taka með valdi það sem þið getið svo
hæglega fengið með vinsemd. Af hverju viljið
þið tortíma okkur sem sjáum ykkur fyrir fæði?
Hvað vinnið þið með stríði? Hvers vegna hatið
þið okkur? Við erum óvopnaðir og tilbúnir að
gefa ykkur það sem þið óskið, bara ef þið kom-
ið sem vinir ...4
Varla er frekar hlustað nú en þá. Því skal
minnt á orð Stephans G. Stephanssonar:
„...valdið fellur æ á sínum eigin sigrum samt að
lokum".
Tilvísanir
1 Vitnað í Howard Zinn, A People's History of the
United States, (The New Press, New York
1997) s. 3.
2 Tilvitnun sótt í James Wilson, The Earth Shall
Weep: A History of Native America, (Grove
Press, New York 1998) s. 36.
3 „Brot úr ferðasögu Þórðar Diðrikssonar frá ís-
landitil Utah 1855-56" í Almanak fyrirárið 1920,
(Ólafur S. Thorgeirsson, Winnipeg 1919) s. 66
4 Tilvitnun sótt í Howard Zinn, The Peopie's Hi-
story of the United States, s. 13.
Að auki er stuðst við:
David Rock, Argentina, 1516 -1987: From Span-
ish Coionization to Alfonsin, (University of Cali-
fornia Press, Berkley 1989).
Marta E. Savigliano, Tango and the Political
Economy of Passion: From Exotism to Decolon-
ization, (Westview Press 1994).
Vigfús Geirdal (f. 1948) er sagnfræðingur og sjálfstætt starfandi
fræðimaður f ReykjavíkurAkademfunni.