¦$• X 16 * menning MÁNUDAGUR 10. MARS 1997 Ráðgátur málverksins Monory: Ráögáta nr. 17. A yfírgrips- mikilli sýningu franska málar- ans Jacques Monory á Kjar- valsstöðum sjá- um við olíumál- verk máluð í köldum bláum tónaskala þar sem ólíkum að- fóngum er stefnt saman í eina heild án þess aö samhengið sé okkur að fullu skiljanlegt. Heimurinn, sem Monory birtir, er eins og séður í gegnum bláa filmu eða skjá. Þetta er mynd- mál ljósmyndar- innar og sjón- varpsins, yfir- fært í efni og langa hefð olíu- málverksins. Heimur Monorys er þannig tilbúinn í tvennum skilningi: sem máluð olíumynd af sýndarveru- leika h'ósmyndarinnar og sjónvarpsskjásins. Fyr- irbærin í þessum myndheimi eru tiltölulega fá og hafa gegnumgangandi skirskotun í goðsagnaheim nútímafjölmiðlunar þar sem ofbeldið birtist okk- ur í dulargervi byssunnar, tæknibúnaðarins, gullsins, tækniumhverfisins og hins kynferðis- lega valds sem þessi bunaður færir karlímynd- inni á bak við dökk sólgleraugu undir barðastór- um og skuggsælum hatti. Myndir sínar kallar Monory ráðgátur en sýn- ingin hefur yfirskriftina Kuldi og má hvort tveggja til sanns vegar færa: málverkin eru ráð- gátur sem hafa enga augh'ósa merkingu og lita- skalinn er kaldur, eins og andrúmsloftið sem málverkin miðla. Það er haft eftir málaranum í inngangsorðum i sýningarskrá að merking þess- ara mynda sé honum sjálfum ráðgáta ekki síður en okkur sem á horfum og vili greinarhöfundur meina að áhugi málarans beinist einkum að alls- herjarmerkingarkreppu í samtimanum og við- leitni hans sé meðal annars að losa málverkiö við ákveðna merkingu og breyta þessari tilraun í grunnmerkingu listar sinnar. Þessi þversögn skilar okkur reyndar skammt í að nálgast þessar myndir en væntanlega er tilgangurinn með því að rjúfa það rökrétta orsakasamhengi í mynd- Myndlist Ólafur Gíslason rænni framsetningu, sem h'ósmyndin býður til dæmis upp á, sá aö leiða í h'ós annað samhengi sem kannski er mikilvægara. Samhengiö, sem kemur í hós þegar búið er að tæma málverkið af augh'ósri merkingu, hefur meðal annars með sálræna virkni myndmiðilsins .að gera og samspilið á milli myndmáls og tungu- máls. Þegar við mætum fyrirbærum eins og byssu, hátæknibúnaði, tækniandrúmslofti og kaldri birtu neonhosanna sem umgjörð um glæp- inn, morðið og hetjukossinn frá Hollywood, þá erum við öll á heimavelli: allt þetta þekkjum við úr fjölmiðlaheimi og umhverfi samtímans. Þetta er heimur sem við getum líka kennt við vih'ann til valds, eins og Nietzsche orðaði það, þar sem sagan er túlkuð út frá frumspekilegri kennisetn- sam- felld martröð sem manninum beri nauðsyn til að frelsa sig und- an. En mynd- heimur Monor- ys er ekki heim- ur beinnar eft- irlíkingar held- ur heimur lik- inga í öðru veldi og sem slíkur er hann viðfangsefni til túlkunar. Af honum verður ekki dregin nein ályktun um söguspeki eða aðra frumspeki, þvert á móti getum við lesið út úr þessari notkun táknmálsins ákveðna losun þess við frumspekilega lík- ingu við algildan sannleika eða al- gilt sjónarhorn. Með því að losa myndmáliö undan hinu beina og augljósa orsakasamhengi og hinu eina og algilda sjónarhorni sem hefð- bundin fjarvíddarframsetning rýmis- ins byggir á, getur myndheimur Monor ys orðið tilefni til að koma auga á dulið samhengi, til dæmis á milli ofbeldis og vissrar notkunar myndmáls í víðasta skilningi þess orðs. Eða á milli ofbeldis og tækni- hyggju, ofbeldis og vissrar tegundar iönhönnunar og umhverfismótunar. Þessi myndheimur er eins og ráðgátur sem hafa í sér innbyggðar mótsagnir þar sem orsakalögmál, tungumál og myndmál rekast á. Ráðgátur Monorys á Kjarvalsstöðum eru verð- ugt umhugsunarefni þeirra sem hafa áhuga á að kryfja það sjónræna áreiti sem umlykur okkur alls staðar og getur hæglega gert okkur blind ef ekkert er að gert Sýning Monorys stendur til 31. mars á Kjarvals- stöðum. Smásagnameistarinn Um helgina var á íslandi góður gestur sem áður hefur heimsótt okkur: norski rithöfundurinn Kjell Askildsen. Hann hefur verið kallað- ur meistari smásögunnar, og margt ósannara hefur verið sagt eins og þeir vita sem hafa lesiö hann á norsku eða þýðingu Hannesar Sig- fússonar á nokkrum smásögum hans í bókinni Síðustu minnisblöð Tómasar F. fyrir almennings sjónir (Mál og menning 1995). Hann þykir einstaklega sparsamur á orð, segir sjálfur að gagnrýnendur saki hann um orðafátækt. En texti sem segir allt segir of mikið, segir hann, „og það er líka hægt að orða það svo að texti sem segir allt segi of lítið." í ritdómi í Information um nýj- ustu bók Kjells Askildsens, Hund- arnir í Þessaloníku, segir Erik Sky- um- Nielsen að nýtt hugtak hafi orð- ið til í bókmenntaumræðu haustsins í Noregi: Askildsen-syndrómið. Það var rithöfundurinn Jan Kjærstad sem bjó það til í tilefni af deilum um nýjustu bók Peters Haegs, Konan og apinn. „Hann var síður en svo að tala niðrandi um stórmeistara smá- sögunnar, Kjell Askildsen, heldur fór það í skapið á honum hvað norskir gagnrýnendur eru fljótir aö klappa saman litlu lófunum sínum í hvert sinn sem prósahöfundur skrif- ar „knappt" og „málefnalega" og beitir „stilltum", „hófsömum" stíl sem „gefur meira í skyn" en sagt er fullum fetum." Erik Skyum-Nielsen minnir kurt- eislega á að tímamótaverk skáldsög- unnar hafi oftar en ekki verið skrif- uð af höfundum sem hneigðust til að ýkja og nefnir Rabelais og Cervantes sem dæmi. En þaö komi ekki mál Kjell Askildsen - segir frekar minna en meira. við sögur Askildsens sem ráði fjarskalega vel við sinn knappa stíl. „Hin ögrandi þversögn í smásögum hans er fólgin í því að þrátt fyrir - eða ef til vill vegna þess hvað hann er knappur þá tekst honum að segja svo ótrúlega mikið. Minimalisminn, hreinræktaður af snillingi, rúmar sálfræðilegan hita og kraft." Kjell Askildsen skrifar um afar einmana manneskjur sem ekki geta orðað hugsanir sínar og náð sam- bandi við aðra. Heimili lítur hann á eins og fangelsi og um leið verða þau smækkaðar myndir af samfélag- inu í sögum hans. Hann lítur ekki á það sem sitt verk að fegra veruleik- ann heldur sé skylda listarinnar að vekja óróa. „Ég geng inn í^—' aðstæöur þar sem ástin 1 hefur búið en er farin. En það er ekki það sama og að segja að ástin sé ekki til," segir hann í viðtali við Linn Ullmann í Dagblaðinu norska í nóvember. Þar segist hann heldur aldrei segja meira en nauðsyn krefur í sögum sínum heldur reyni hann í staðinn að búa til ríkulegan undirtexta: „Ég reyni að gera lesandann órólegan og óöruggan, láta hann hætta að lesa og fara að hugsa. ... Auðvitað verður maður að hafa eitthvað að segja, en ég er að skrifa um efni sem hefur verið skrifað um frá upphafi bók- menntanna. Fingraförin eru í form- inu." Þessi undirtexti kom fjarskalega vel fram í upplestri höfundar á laugardaginn í Norræna húsinu; húmorinn naut sín til fullnustu en örvæntingin kom líka skýrt fram í frábærri tulkun hans. Nýja smásagnasafniö hans Kjells Askildsens er væntanlegt á ís- lensku snemma á næsta ári. Þjóðlegur fróðleikur Mannlíf og saga í Þingeyrar- og Auðkuluhreppum hinum fornu er komið út í annað sinn hjá Vest- firska forlaginu. Fjölmargar grein- ar eftir marga höfunda eru í heft- inu. Þær helstu eru Minnispunkt- ar úr mannlífi í Hokinsdal í Arn- arfirði og nágrannabæjum, eftir Þorleif Kr. Guðlaugsson, og Hvenær voru elstu húsin byggð og af hverjum, þáttur ur húsasögu Þingeyrar, eftir Gunnar HvammdaL Nokkur kveðskapur er lika í ritinu, meðal annars vísa sem Elí- as M. V. Þórarinsson frá Hrauni orti þegar hann kom að luktum dyrum í Höfn eftir að Kristján Jakobsson og fjölskylda fluttu þaðan 1943: Öi-Iögin spá engn góöu andinn stendur kyrr. Áöur fyrr mér ávallt stóðu opnar þessar dyr. Skríkjur Unnur Halldórsdðttir, kennari og formaður Landssamtaka foreldra, Heimili og skóh, hefur árum saman tekið að sér að semja gamanvísur og annað skemmtiemi fyrir fðlk. Nú hefur hún gefið út á bók úrval gam- anvísna um sitthvað í þjoðlífinu, bændur og buskaparbasl, hesta- mennsku, börn og uppeldi, fram- sóknarmenn, ráðherra, snyrti- fræðinga, úrsmiði og ýmsar fleiri manntegundir. Bókin heitir Skríkjur og hefur að einkunnarorðum ummæU Ijóskunnar Mae West JÞað er skemmtilegra að vera glaður!" Þessar hæfilega ábyrgu gamanvísur eru geysihag- lega ortar og kimnigáfa höfundar er í góðu lagi. Því miður eru bragjrnir of langir til að birta hér, en ein staka er í bókinni um kvennaskokk (með sínu lagj!): Sérhver kona eldri og yngri út fer skokkandi. Er þaö ekki, ekki, ekki, ekki lokkandl? Tírnaritið um myndlist í nýju hefti Timarits Máls og menningar (11997) eru birt þrjú er- indi sem haldin voru á ráðstefhu um myndlistargagnrýni í Norræna hús- inu í haust sem leið, hvert öðru merkilegra og skemmtilegra. Gunnar J. Amason heimspekingur rekur þróun myndlistargagnrýni á íslandi á þessari öld í greininni „Á báðum áttum. Um aðstöðu gagnrýnenda á jaöarsvæðum", og má heimfæra margt sem hann segir upp á gagn- rýni um aðrar listgreinar. Hann skýrir óvissu gagnrýnenda og grein- ir hlutverkið sem þeir tóku sér: „Annars vegar ... að kynna almenn- ingi hina ungu listgrein og yfirvinna fáfræði og fordóma hinna óupplýstu ... Hins vegar ... að greina verðuga frá óverðugum, góða list frá lélegri, standa á varðbergi gagnvart óeðlileg- um erlendum áhrifum, gegn loddur- um og falsspámönnum, sem voru heilaþvegnir fylgis- menn erlendrar hugmynda- fræði og ttsku." En gátu þeir treyst dómgreind sinni - og hvernig gátu þeir breitt yfir vanþekk- ingu á liststraumum er- lendis? Það gerðu þeir með því að rækta hina „persónulegu sýn" sem er svo algeng í listrýni á jaðarsvæðum og full- komlega eðlileg - hún dugar bara ekki ein og sér. í „Einu letters bréfi til úfkjálkak- rítikers" sýnir Aðalsteinn Ingólfsson svo ástandið núna frá kómísku sjón- arhorni, en grein Jóns Proppé, „Frummyndin sem hvarf', tekur út- gangspunktinn í merkri grein Walt- ers Benjamins um listaverkið á tím- um fjöldaframleiðslu sinnar. Merk framlög sem gott er aö fá á prent Meðal annars efnis í TMM er | grein Dagnýjar Kristjánsdóttur um skáldsögur Jakobínu Sigurðardóttur, hoð eftir Sigurð Pálsson og fleiri, minningarorð Þorsteins frá Hamri um Sigfús Daðason, ritdómar og margt fleira. P&H
Beinir tenglar
