Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1984, Blaðsíða 11

Fyrri hluti
í Fréttabréfi Háskóla ís-
lands hóf ritstjóri þess,
Sigurður Steinþórsson,
umræðu um „vísindi og
gervivísindi“ í júníheftinu
1983. í desemberheftinu
sama ár birtist önnur
grein um sama efni eftir
Arnór Hannibalsson, síð-
an af sama tilefni grein
eftir Erlend Haraldsson í
janúarheftinu 1984 og í
marzheftinu eftir Þorstein
Sæmundsson. Síðastur
hefur tekið til máls um
þetta efni í Fréttabréfinu
Reynir Axelsson og var
það í maíheftinu 1984.
Sigurður Steinþórsson
prófessor dr.
Úr hörðustu átt
Fyrir skemmstu var fjallað um
„vísindi og gervivísindi" á fundi
Félags áhugamanna um heim-
speki,. og hafði Guðmundur Magn-
ússon, BA í sögu og heimspeki héðan og
MSc í vísindaheimspeki frá London, fram-
sögu. í umræðum á eftir tóku a.m.k. fjórir
háskólakennarar til máls og voru allir á
öndverðum meiði við Guðmund, sem hafði
gert allharða hríð að hjáfræðum. Báru
tveir blak af rannsóknum í dularsálfræði,
og töldu hana vera engu verri vísindi en
ýmsar aðrar viðurkenndar greinar hefð-
arvísinda, en hinir tveir sögðust ekki skilja
hneykslun framsögumanns á gervivísind-
um. Lét annar þeirra meira að segja að því
liggja, að gervivísindi nútímans kynnu að
reynast hefðarvísindi framtíðarinnar,
a.m.k. í sumum tilfellum.
Þetta þykir mér koma úr allra hörðustu
átt. Markmið háskóla hafa verið skilgreind
þau að varðveita þekkingu, miðla henni og
auka við hana, og innifalið í þessum
markmiðum hlýtur að vera það að greina á
milli þess sem talizt getur „rétt“ þekking
og „röng“, sannleikur eða lygi. Gervivís-
indi starfa að því að rugla almenning,
slæva dómgreind manna og forheimska þá
— ekki viljandi, heldur óbeinlínis.
Skiptir það engu máli þegar ráðamenn
og jafnvel verkfræðingar telja jafnmikið
mark takandi á skoðunum „konu með
svartan kassa“ á því hvað sé að gerast í
Kröflu og á skoðunum jarðvísindamanna,
sem þarna hafa stundað rannsóknir og
mælingar um árabil?
Skiptir það engu fyrir sagnfræðirann-
Sigurður Steinþórsson, doklor í jarðfræði.
„Mér virðist að það sé
nokkurt einkenni á hjá-
fræðum, að þau skila aldrei
neinum árangri þrátt fyrir
mikið starf — þar hjakkar
allt í sama farinu. Eru Ní-
alssinnar eitthvað nær
sannleikanum um eðli
drauma eftir 50 ára rann-
sóknir?“
Miðilsfundur. Hrað er sönnun um
framlíf, og hrerju eru menn nær
eftir hálfrar aldar sálarrannsókn-
ir?
sóknir við háskólann ef almennt er talið að
kenningar Einars Pálssonar um „rætur ís-
lenzkrar menningar" séu réttar en starf
háskólamanna kák eitt? Hvers vegna
skyldu skattgreiðendur styrkja slíkt? Hins
vegar má segja að það verði nokkur próf-
steinn á það hvort sagnfræði sé „vísindi" í
popperskum skilningi hvort gerlegt reyn-
ist að ákvarða hvort niðurstöður Einars
Pálssonar eigi við einhver rök að styðjast
eða ekki.
Mér virðist annars að það sé nokkurt
einkenni á hjáfræðum, að þau skila aldrei
neinum árangri þrátt fyrir mikið starf —
þar hjakkar allt í sama farinu. Eru Ný-
alssinnar eitthvað nær sannleikanum um
eðli drauma eftir 50 ára rannsóknir? Eru
spíritistar nær sannleikanum um fyrir-
bæri á miðilsfundum en þeir voru fyrir 100
árum? Eru dularsálfræðingar búnir að
komast að því svo óyggjandi sé hvort „hug-
arafl“ er raunverulegt eða ekki? Sú saga,
sem nú er sögð af sprelli James Randi og
manna hans með „rannsóknastofnun
McDonell í dularsálfræði" bendir ekki til
þess að rannsóknir heiðarlegra og grand-
varra manna við Háskóla íslands verði lík-
legar til að greina sauðina frá höfrunum í
þessum fræðum-------er Sai Baba guð eða
sjónhverfingamaður? Var Hafsteinn mið-
ill í sambandi við annan heim?
Því hefur verið haldið fram, að ekki sé
til svo vitlaus kenning í heiminum að hún
eignist ekki áhangendahóp hér á landi. En
þá kastar fyrst tólfunum þegar háskóla-
kennarar halda því fram að „gervivísindi
dagsins í dag séu hefðarvísindi morgun-
dagsins".
Arnór Hannibalsson dr.
Um mörkin
milli vísinda og
ekki vísinda
14. tbl. 5. árg. Fréttabréfs ræðir rit-
stjórinn um vísindi og gervivísindi.
Hann segir að þá kasti fyrst tólfun-
um, þegar háskólakennarar álíta að
gervivísindi dagsins í dag séu hefðarvís-
indi morgundagsins. (Ég hef orð ritstjór-
ans fyrir því, að hann hafði þetta ekki eftir
undirrituðum.) Ritstjórinn kveður fræði
einkennast af því að þau skila árangri, en
hjáfræði „skila aldrei neinum árangri
þrátt fyrir mikið starf — þar hjakkar allt
í sama farinu". Ritstjórinn nefnir spírit-
isma sem dæmi um hjáfræði.
Þess er þá fyrst að geta um spíritisma,
að hann er skilgetið afkvæmi vísinda-
hyggju og pósitívisma 19. aldar. Setjum
sem svo að spíritismi sé tilgáta eitthvað á
þessa leið: „Maðurinn er gæddur eilífri sál.
Hún lifir af líkamsdauðann. Með sérstakri
tilraunaaðferð er hægt að fá fréttir af líf-
inu fyrir handan. Sú aðferð er miðils-
starfsemi. Þegar vitneskju sem með henni
fæst er safnað saman, myndar hún með
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 1. DESEMBER 1984