Morgunblaðið - 30.10.2002, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 30.10.2002, Blaðsíða 25
LISTIR MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 2002 25 ÞÁ kom að því að Carnegie-verð- launin skyldu afhent á Íslandi, sýn- ingin sjálf um leið á upphafsreit í Reykjavík, nánar tiltekið í húsakynn- um Listasafns Reykjavíkur, Hafnar- húsi. Skeði með pomp og prakt að viðstöddum forsætisráðherra og öðru fyrirfólki, flestum verðlauna- höfum, nokkrum tilnefndum þátttak- endum, formönnum dómnefndar, fleiri nefndarmeðlimum og listsögu- fræðingum. Að viðbættum fjölda boðsgesta og föstu starfsliði er fylgir framkvæmdinni jafnaðarlega um öll Norðurlönd. Hin mikla viðhöfn kom sumum spánskt fyrir sjónir hér á út- skerinu, því tilefni að vísa til og minna á að umfjöllunin um þessi merku verðlaun var jafnvel minni en reglubundin mánudagsumfjöllun um íþróttir í Dagblaðinu og sjónvarps- rásunum, einnig varla meiri en þriðjudagsumfjöllun í þessu blaði, þetta fimmtíu og tvisvar á ári, að við- bættum öðrum dögum vikunnar og rofum á almennri dagskrá. Hins veg- ar getum við einungis vænst endur- tekningar afhendingar Carnegie- verðlaunanna hér á landi á fimm ára fresti! Ríkissjónvarpið var með klukkustundarþátt frá athöfninn í beinni útsendingu, en hún fór illu heilli framhjá mér og fleirum, kannski ráð að endurtaka hana á skaplegri tíma heldur en í önnum vikuloka. Sjálfur hafði ég litið lista- verkin á sérstökum kynningarfundi fyrr á föstudeginum, og þótt við á blaðinu þyrftum að yfirgefa hann í miðjum leik vegna annars fundar hafði ég takmarkaðar taugar til opn- unarinnar, nema þá helst að klappa fyrir Lenu Cronqvist. Á þessum válegu tímum og áður en lengra er haldið, er rétt að víkja að því í framhjáhlaupi, að Dag Hammarskjöld, fyrsti aðalritari Sameinuðu þjóðanna, taldi listir mik- ilvægasta hreyfiaflið ætti heimurinn að lifa af í framtíðinni og er einn af grunnþáttum samtakanna, síður múgæsingar. Hann var annars dálítið sérkenni- legur fundurinn í hádeginu, leit svo út sem útskýrendur verka hvers listamanns fyrir sig væru þá helst á heimavelli er hugmyndafræðin var annars vegar, en hins vegar af- greiddu þeir hreina málverkið á mun skemmri tíma, einkum þau íslenzku. En vel að merkja engan veginn þess- vegna sem við yfirgáfum samkom- una þá kom að Troels Wörsel, aðal- verðlaunahafanum. Formaður dómnefndar Lars Nittve, forstöðumaður Núlistasafns- ins í Stokkhólmi, mun hafa sagt í opnunarræðu, að það væri ágætt og fullgilt að verðlaunin skyldu einangr- uð við málverkið, en minnti um leið á að fleira væri málverk en skilirí inn- römmuð á vegg. Alveg rétt, enda um tugþúsunda ára sannindi að ræða sbr. fyrstu ummerki um sjálfsvitund mannsins, hellaristur mjög fjarlægr- ar fortíðar, tákn og myndverk á innri sem ytri byrði húsa, hofa og hörga fornaldar, loftmálverk í miðalda- kirkjum, að ekki sé minnst á allt sem fylgdi í kjölfar endurfæðingarinnar, frá sixtínsku kapellu Michaelangelos til loftmynda Govanni Battista Tiepolos, meistara síðbarokksins, sem sagður er hafa lokað dyrum stóru gömlu meistaranna á eftir sér þegar hann dó í Madrid 1770. Vissulega ástæða til að heiðra mál- verkið með veglegum verðlaunum á tímum er sótt er að því úr mörgum áttum, og auðvitað á ekki að einangra valið við veggmálverk einvörðungu. En satt að segja hefur stefna dóm- nefndar iðulega þótt orka tvímælis fram til þessa, annað og ríkjandi skoðanamynstur um núlistir þótt ráða meiru um verðlaunaveitingar en grunnatriði málaralistarinnar, hvort sem birtingarmyndirnar eru þvers- um/ á ská eða langsum á vegg /gólfi eða lofti. Einfalt mál að skvetta vatni á einhvern gegnheilan hlut, eins og til að mynda steinvölu og nefna vatnslitamynd, eða klessa olíulit á sama og nefna olíumálverk, en út á það ganga hugtökin síður. Ég get fyllst hrifningu og lotningu á ýmsu sem sett er undir hugtakið myndlist í dag, og viðurkenni það í sumum til- vikum sem mikla list, en álít menn komna langt út fyrir raunhæfan ramma, um leið brýna nauðsyn að marka gjörninga til hliðar með ann- arri nafngift. Annars vitum við ekki fyrr en leikur og hljóð hafa mikið til yfirtekið listasöfnin og sviðið allt. Þá skal þjóðfélagsumræðu svo sem um réttindi innflytjenda litaðs fólks og minnihlutahópa, politisk statement, eins og það nefnist, vísað í réttan bás. Fengum þetta yfir okkur miðstýrt og matreitt fyrir nokkrum áratugum, flest komið í glatkistuna, sömu aðilar og sporgöngumenn þeirra að verki. Einnig hollt að líta til þess, að skyldu þessi sérstöku verðlaun helguð hug- myndafræði og minimalisma, væri málverkið vafalítið fullkomlega úti í kuldanum líkt og á áttunda áratug síðustu aldar. Áttundi áratugurinn ásamt strangflatalist þess sjötta svo tvímælalaust mestu og afdrifarík- ustu harðlífistímabil í sögu myndlist- arinnar, þar sem ekkert annað komst að í augum áhangendanna, lítilsvirt og útskúfað. Báðum lauk eðlilega með uppgjöri sem líkja má við sprengingu. Hlutirnir breytast hratt og ein- hver óskýrð undiralda hefur verið á ferðinni síðasta áratug, þannig ýmsir þeir í sviðsljósinu sem minni gaumur var gefinn lengi vel, til að mynda hinn áttræði þýskættaði Englend- ingur Lucien Freud. Þá hefur marg- ur rýnirinn hnýtt í Dokumenta 10, og hvað þá elleftu snertir nú í sumar hefur undarleg þögn ríkt kringum hana, er líkast sem umræðan svífi í lausu lofti. Á einni yngstu og fram- sæknustu listakaupstefnu heimsins, Art Forum Berlín, nú í haust, sem nýtur vaxandi virðingar og gengis, vakti drjúga athygli að meira bar á myndverkum á vegg en nokkru sinni! Fyrirsögn Berliner Morgen- post var að hún væri betri en Doku- menta 11, samanburður þó mikið til óraunhæfur. Þá hefur fagurfræðin, sem lengi hefur verið útskúfuð úr nú- listum dagsins gengið í endurnýjaða lífdaga og margur nú meðvitaðri varðandi gæði listaverka, að lista- stefnur og aldur listaverka ráði hér minna um en birtingarmynd þeirra sjálfra. Þannig engin stöðnun í sam- ræðunni nú í upphafi nýrrar aldar þótt hún sé ekki í samræmi við ósk- hyggju og stefnumörk sem hafa ver- ið áberandi um skeið með niðurrif málverksins og fyrri gilda í öndvegi. Að þessu vikið hér vegna þess að ekki verður betur séð en nefnd orð- ræða hafi haft áhrif á dómnefnd Carnegie-verðlaunanna að þessu sinni, því hún gengur af meiri víðsýni til verks en í flestum tilvikum áður. Þannig má telja nær óhugsandi að verk Lenu Cronqvist hefðu þótt full- gild til verðlauna hér áður frekar en til að mynda hið athyglisverða fram- lag Ninu Sten-Knudsen árið 2000, en báðar má telja í hópi þeirra sem hafa verið nokkuð til hliðar og utangarðs til þessa og vinna að auki á heima- velli. Einnig má álíta framlag málara eins og Georgs Guðna hafi verið full- snemma á ferðinni, þetta þó í þriða sinn sem hann er tilnefndur af hálfu Íslands. Er í sjálfu sér illskiljanlegt, telst lítilsvirðing og blaut tuska framan í marga framsækna málara í frysti hér á útnáranum, og mikill áfellisdómur á þá sem að baki standa. Með þessu eru ábyrgir nefnilega að ýja að því við útlenda menn að aðrir og frambærilegir finnist ekki á landi hér, því tilneyddir til að velja hinn ágæta málara trekk í trekk í þeirri frómu von að hann komist að lokum á verðlaunapall, sem hann að sjálf- sögðu má hafa verðskuldað. Fram- gangan einsdæmi í sögu fram- kvæmdarinnar þótt sumir hafi verið tilnefndir tvisvar líkt og verðlauna- hafarnir Cronqvist og Tal R, og ber að útiloka með öllu nema mjög rík ástæða sé fyrir hendi. Athygli vekur að fækkað hefur verið í sérfræðinga- vali tilnefninga og kann allt eins að vera til bóta, en ég sakna sem fyrr virkra áhugamanna á samtímalist er skarar málverkið. Eins og hugtakið samtímalist er eða í öllu falli var skil- greint, þ.e. öll framsækin list frá lok- um seinni heimsstyrjaldarinnar. Fækkunin kemur þó ekki einungis af hinu góða, þar sem þeir eru til sem hafa beðist undan öllum afskiptum af tilnefningum í framtíðinni vegna meintrar hlutdrægni. Að ekki sé tek- ið minnsta tillit til ábendinga þeirra falli þær ekki í réttan jarðveg, til þurfi að koma skýrari og gagnsærri reglur. Safnstjórar og svokölluð ráð- andi bendiprik um núlistir í fullstóru hlutverki dómnefndar, mikið til sama fólkið og hefur verið með trompspilin í hendi um áratuga skeið, sumir áður virkir í forvali, eða fara úr dómnefnd í forval. Óneitanlega virðist hringur- inn vera að þéttast og ákvarðanatak- an að komast í færri hendur. Það kristallar að sjálfsögðu rót- gróna aðdáun norræna listsögufræð- inga á útlandinu, að aðalverðlauna- hafi ársins var búsettur í Þýskalandi, en nú á Ítalíu og mun í góðum sam- böndum á meginlandinu. Að sjálf- sögðu skal hann ekki gjalda þess, en framlag hans naumast athyglisverð- ara betra né verra en ýmissa ann- arra, virða ber þó rökstuðning dóm- nefndar. Hátturinn að vinna í röngu málverksins engan veginn nýr og sjálft vinnuferlið leiðir hugan bæði að amerískum abstrakt-expressjón- isma sjöunda áratugarins og popp- listinni. Málverk Lenu Cronqvist sem fékk önnur verðlaun hafa svip af innsæi og upplifðri tjáningu á nor- ræna vísu, spegla mikil sálræn átök, eru þjóðleg og alþjóðleg í senn, bera jafnframt úrskerandi höfundarein- kenni Verk Tal R, handhafa þriðju verðlaunanna, má telja framhald og afsprengi cobramálverksins en í óformlegri og lausari útfærslu hálf- karaðra frásagna í anda seinni tíma. Meðvituð tjáning og formleg mótun þó meiri í þessum þrem málverkum en ég hef séð til hans áður, tel mig þó ekki að fullu dómbæran þar sem mig skortir yfirsýn. Menn eiga þó erfið- ara með að koma auga á málverkið í verkum styrkþegans, David Svens- son, sem ber mun meiri svip af inn- setningu, en hefði trúlega skipað honum á verðlaunapall fyrir tveim árum eða svo. Heill og viðgangur framkvæmdarinnar er hér í aðalhlut- verki, listrýnum eðlilega þröngur stakkurinn skorinn um mat á verk- um jafnlítils úrtaks hvers og eins. Hefði mikið gildi að kynna verð- launahafa betur með yfigripsmeira úrtaki í framtíðinni, einkum þar sem haldið hefur verið fram, að fyrri ferill þeirra eigi oftar en ekki nokkurn hlut að sómanum, jafnvel tengsl við nafn- kennda sýningarsali, og skiljanlega öðrum en innvígðum lokuð bók. Þá væri vel þegið að fá uppgefin nöfn sýningarsalanna sem halda verð- launahöfunum og öðrum þátttakend- um fram ef einhverjir eru. Þessu komið á framfæri hér fyrir þá sök, að mörgum hefur lengstum fundist sem framkvæmdin bera meiri svip af að verið sé að heiðra viðteknar fræði- legar skoðanir á eðli núlista, höfuð- strauma, mainstream, frekar en sjálfstætt og framsækið málverk í sjálfu sér. Frumkvæði að þeirri hlið ætti þá að koma úr annarri átt og með réttum formerkjum, síður í nafni i fyrirtækis eins og Carnegie- stofnunarinnar og þeim stefnumörk- um sem lagt var út af. Að öðrum kosti eru menn komnir í hring og til viðurkenndrar salonlistar, main- stream, 19. aldar. Eins og alltaf eru Carnegie-verð- laununum fylgt úr hlaði með veglegri kynningu í formi ríkulega mynd- skreyttar sýningarskrár/bókar, geisladiski, ásamt almennum og gagnlegum upplýsingum í handhægu formi. Loks skal vísað til myndbands með viðtölum við alla þátttakend- urna og er mikilvæg viðbót til aukins skilnings á vinnuferli og stefnumörk- un hvers og eins. Morgunblaðið/Bragi ÁsgeirssonLena Cronqvist við eitt málverka sinna. Carnegie- verðlaunin 2002 MYNDLIST Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhúsi Opið alla daga frá 11–18. Til 10. nóvember. Aðgangur ókeypis. MÁLVERK CARNEGIE-VERÐLAUNIN Bragi Ásgeirsson BÆKUR að vestan er sam- heiti yfir bækur sem gefnar verða út hjá Vestfirska forlag- inu á Hrafnseyri í haust og er lögð áhersla á að blanda sam- an blíðu og stríðu, gamni og alvöru. En forlagið sérhæfir sig í útgáfu á vestfirsku efni. Eftirtaldar bækur eru vænt- anlegar: Frá Bjargtöngum að Djúpi 5. bindi í ritstjórn Hall- gríms Sveinssonar. Margir landskunnir og minna þekktir höfundar og fróðleiks- menn skrifa um vestfirskt mannlíf fyrr og nú. Árbók Barðastrand- arsýslu 1980– 1990 hefur göngu sín á ný og er það nýstofnað Sögu- félag Barðastrandarsýslu og Vestfirska forlagið sem gefa út í sameiningu. Úr verbúðum í víking – vestan hafs og aust- an nefnast endurminningar Ólafs Guðmundssonar frá Breiðavík, fyrra bindi. 101 ný vestfirsk þjóðsaga 5. bók er eftir Gísla Hjartarson. Með þessari bók eru þær orðnar fimm hundruð og fimm tals- ins. Sögur Gísla eru fyrst og fremst gamanmál. Vestfirð- ingaþættir 1. bók er nýr bóka- flokkur í ritstjórn Hlyns Þórs Magnússonar. Mannlíf og saga fyrir vestan 11. hefti fjallar sem fyrr um vestfirskt mannlíf að fornu og nýju í blíðu og stríðu, gamni og al- vöru. Höfundarsaga mín er eftir Þorstein Antonsson. Í bókinni lýsir hann samferða- fólki á menningarsviðinu með gráglettnum hætti. Þá gefur Vestfirska forlagið út vestfirskar þjóðsögur í gömlum og nýjum stíl, bæði á geisladisk og snældu. Elfar Logi Hannesson, leik- ari og leikstjóri frá Bíldudal, les úrval úr gömlum, klassísk- um þjóðsögum Vestfirðinga og úrval úr þjóðsögum Gísla Hjartarsonar, 101 ný vestfirsk þjóðsaga. Af gam- anmál- um Vest- firðinga lifun tímarit um heimili og lífsstíl númer sex 2002

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.