Morgunblaðið - 20.09.2004, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 20. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
N
ú stendur yfir evrópsk sam-
gönguvika þar sem kast-
ljósinu er beint sérstaklega
að öryggi barna í umferð.
Á sama tíma hefur mikið
verið rætt um ný samgöngumannvirki í
Reykjavík, meðal annars gatnamót Miklu-
brautar og Kringlumýrarbrautar, vænt-
anlega Sundabraut og fleira. Nauðsynlegt
er að ræða samgöngumál á málefnalegan
hátt en það verður varla gert án þess að
ræða samgöngur í samhengi við skipulag
og umhverfi.
Sitt hefur sýnst hverjum um skipulag
Reykjavíkurborgar. Borgin er mjög dreifð
og ber sterk merki módernisma í skipu-
lagi. Það er einungis í elstu hverfum
Reykjavíkurborgar sem hús standa við
götur. Hugmyndin um hús við götur vék
síðan fyrir hugmyndinni um fjölbýlishús í
görðum sem hefur verið ríkjandi síðan.
Nægir að minna á fjölbýlishús í Heima-
hverfi, Háaleitishverfi og Melahverfi þar
sem gaflarnir snúa að götunni en ekki
framhliðin eins og áður hafði tíðkast. Á
sama tíma var farið að byggja hverfi þar
sem einbýlishúsum og raðhúsum var rað-
að við einstefnugötur eða botnlanga sem
gengu út frá aðalgötum.
Með þessu verður byggðin óneitanlega
dreifðari en ella og þessi dreifða byggð
skapar ýmis vandamál. Í fyrsta lagi gerir
hún það að verkum að nýtt byggingaland
er af skornum skammti nema í fjarlægum
úthverfum. Í öðru lagi er teygt óþarflega
mikið úr samgönguneti borgarinnar.
Kostnaði við þetta er að mestu leyti velt
yfir á einstaklinga sem þurfa að eyða
verulegum hluta af tekjum sínum í rekst-
ur einkabíls. Dreifð byggð skapar hins
vegar líka vandamál fyrir almennings-
samgöngur í höfuðborginni. Vegalengdin
sem fólk þarf að ganga til að komast í
strætó hlýtur að verða lengri í dreifðri
byggð en þéttri þar sem strætisvagnar
geta ekki keyrt allar götur, og alls ekki
botnlanga eða blindgötur.
Reykjavíkurlistinn hefur einsett sér að
þétta byggð í Reykjavík. Þetta er lang-
tímaverkefni sem ekki klárast á einu eða
tveimur kjörtímabilum og snýst ekki um
hvort byggja eigi á þessum tiltekna reit
eða einhverjum öðrum. Hér er um stefnu-
breytingu til framtíðar að ræða sem nauð-
synlegt er að fylgja eftir á heildrænan
hátt. Ýmsir erfiðleikar geta líka fylgt því
að þétta byggð, sérstaklega í eldri hverf-
um þar sem byggð er orðin gróin fyrir.
Ljóst er hins vegar að víða í höfuðborginni
eru miklir möguleikar til að þétta byggð
og mun Reykjavíkurlistinn halda áfram að
vinna að því í samráði við íbúa.
Í því sambandi má velta því upp hvort
hugmyndir módernistanna um fjölbýlis-
hús í görðum, umkringd af bílastæðum, og
einbýlishús og raðhús við botnlanga séu
ekki orðnar gamaldags og hvort rétt sé að
hverfa aftur til götunnar; að fara að nýju
að byggja hús með framhliðar að götum
og bakgarða eða port á milli. Þannig stytt-
ist vegalengd fólks út á götu og gangstétt
til að komast leiðar sinnar og ýtt er undir
annan ferðamáta en einkabílinn.
Æ fleiri ferðir á einkabílnum
Einkabíllinn er óneitanlega þarfaþing
og ekki geri ég lítið úr því að gott er að
eiga bíl til að komast hitt og þetta. Einka-
bílaeign Reykvíkinga er hins vegar ótrú-
lega mikil. Hér
hverja 1000 íbú
300 bíla á hverj
staðar á Norður
kílómetrar hlut
ars staðar á No
segja um bensín
Íslendingar van
óþarflega mikið
vegalengdir sem
að fara gangand
margir sem kjó
vinnu þar sem þ
allan daginn og
þess að taka str
sömu leið.
Í nýrri skýrs
isstofu Reykjav
ökutækjum hef
Reykjavík, eða
1996 og 2003. Þ
á hvern íbúa fjö
Tilhneiging höf
ljós, æ fleiri fer
á sama tíma eru
með almenning
fjölgandi sem kj
Því þarf ekki
oft orðið þung u
borgarinnar, t.d
mýrarbraut. Nú
urlistans í samg
Aftur til
götunnar?
Eftir Katrínu Jakobsdóttur ’Í því sambandi mávelta því upp hvort hug-
myndir módernistanna
um fjölbýlishús í görð-
um, umkringd af bíla-
stæðum, og einbýlishús
og raðhús við botnlanga
séu ekki orðnar gam-
aldags og hvort rétt sé
að hverfa aftur til göt-
unnar. ‘ Reykjavík á áf
Á
undanförnum misserum hafa
endurtekið borist fréttir af
átökum í Tétsníu. Í héraðinu
sem er sjálfsstjórnarlýðveldi
innan Rússlands hefur verið
barist linnulítið allt frá því að Sovétríkin
liðu undir lok árið 1991. Átök hafa þó stað-
ið þar mun lengur. Héraðið liggur í norð-
urhluta Kákasus og íbúarnir sem eru
múslimar eru rúm milljón. Á keisaratím-
anum í Rússlandi börðust Tétsenar um
árabil gegn yfirráðum keisarans en voru
brotnir á bak aftur á 19. öld og Tétsnía
varð hluti af Rússlandi.
Aldrei sáttir innan Rússlands
Tétsenar voru þó aldrei sáttir við að
vera hluti af Rússlandi og þegar Þjóð-
verjar hernámu svæðið í seinni heims-
styrjöldinni var þeim tekið fagnandi í
Tétsníu því talið var að allt hlyti að vera
betra en að vera undir stjórn Rússa. Eftir
lok stríðsins var þetta ekki gleymt. Stalín
leiðtogi Sovétríkjanna brást við með því að
flytja mestalla þjóðina til Síberíu. Hún
fékk ekki að snúa aftur á heimaslóðir fyrr
en á valdatíma eftirmanns Stalíns, Krúsj-
efss, rúmum áratug síðar.
Stríð Jeltsíns 1994
Síðan þegar Sovétríkin liðu undir lok
1991 þá lýstu Tétsenar þegar yfir sjálf-
stæði. Þeir nutu í raun sjálfstæðis um
þriggja ára skeið, án þess að nokkur önnur
þjóð viðurkenndi það. Árið 1994 sendi Bor-
is Jeltsín þáverandi forseti Rússlands her-
lið inn í landið í því skyni að ná þar aftur
völdum. Grimmilegt stríð geisaði næstu
tvö árin þar sem höfuðborg Tétsníu,
Grozny, var nánast jöfnuð við jörðu í loft-
árásum. Rússneski herinn fór mjög hall-
oka í bardögum á landi og var hrakinn á
brott í ágúst 1996.
Áframhaldandi stjórnleysi fylgdi í kjöl-
farið. Árið 1999 fóru tétsenskar hersveitir
yfir landamærin að næsta sjálfsstjórn-
arlýðveldi, Dagestan, í því skyni að hvetja
til uppreisnar þar. Í framhaldi af því sendi
Pútín forseti hersveitir á ný til Tétsníu þar
sem þær eru enn. Haldnar hafa verið
kosningar í landinu sem þykja þó ekki
hafa farið fram með lýðræðislegum hætti í
öllum tilvikum og margir landsmenn líta á
stjórnvöld í lýðveldinu sem leppstjórn
Rússa. Stjórnin hefur enda reynst hliðholl
rússneskum stjórnvöldum í flestum mál-
um en það er ekki hættulaust að vera í
stjórnmálum í Tétsníu. Fjórir af síðustu
fimm forsetum hafa verið myrtir auk
fjölda lægra settari embættismanna.
Grimmdarverk á báða bóga
Sjálfstæðissinnar í landinu halda uppi
linnulitlum skæruhernaði gegn rússneska
hernum og grimmdarverk hafa verið
framin á báða bóga. Talsvert mannfall hef-
ur orðið á báða
sinni sannast a
aðarstyrkur du
skæruliða eins
ríkjamenn hafa
neski herinn er
um og í Afganis
þrátt fyrir að þ
formerkjum. R
sakaðar um að
unum og tilvilja
dóms og laga. Þ
rúst þar sem ta
skjól og þúsund
fallið.
Skæruliðar s
skárri. Þeir haf
hryðjuverkum
í Rússlandi. Me
heilt sjúkrahús
enn þegar leikh
gíslingu fyrir e
með því að hun
einnig beitt aftö
þeim sem þeir t
stjórnvöldum. N
barnaskóla í Be
skelfilegum afl
að gíslatöku á s
nokkrum misse
Shamils Basaje
ábyrgð á gíslat
þeim sem hafa
tétsenskra sjál
hægt er að tala
hafið eitthvert
ekki tíðkast að
staklega gegn b
Þeir sem það g
skilið að kallast
Allir vita hve
hundrað manns
Rússland og Tétsnía
Eftir Sigurð Eyþórsson
’Pútin á þó enga góðakosti. Það er ekki hægt
að ætlast til þess að
nokkur forseti með
sjálfsvirðingu setjist að
samningaborði með
hryðjuverkamönnum
sem eru nýbúnir að
myrða fjöldann allan af
börnum.‘
ÍSLENZKIR HAGSMUNIR
Valur Ingimundarson sagn-fræðingur flutti athyglisverterindi á ráðstefnu um smá-
ríki sl. laugardag, þar sem hann
fjallaði um samskipti Íslands og
Bandaríkjanna vegna varnarstöðv-
arinnar í Keflavík.
Þær fróðlegu upplýsingar komu
fram í erindi hans, að lögfræðingar
Pentagon hefðu komizt að þeirri
niðurstöðu á sjöunda áratugnum, að
það væri brot á varnarsamningnum
að kalla herþotur heim frá Íslandi
án samþykkis íslenzkra stjórnvalda
og þar með gæti slík aðgerð gefið
íslenzkum stjórnvöldum tilefni til
að ógilda varnarsamninginn. Þessar
sögulegu upplýsingar hafa þýðingu
í samskiptum okkar við Bandaríkin
nú.
Valur Ingimundarson telur, að
ákveðin kreppa sé í samskiptum
okkar og Bandaríkjamanna og að
hið upprunalega markmið Banda-
ríkjamanna sé óbreytt, að draga úr
umsvifum á Keflavíkurflugvelli,
enda sé hernaðarlegt mikilvægi Ís-
lands horfið frá sjónarhóli Banda-
ríkjanna.
Sagnfræðingurinn telur ennfrem-
ur, að stuðningur Íslendinga við
innrás Bandaríkjamanna og Breta í
Írak hafi engin áhrif haft á ákvörð-
un Bandaríkjamanna á síðasta ári
að kalla herþoturnar heim. Þurft
hafi íhlutun þáverandi fram-
kvæmdastjóra Atlantshafsbanda-
lagsins og harðort bréf frá Davíð
Oddssyni til Bush til þess að breyta
þeirri ákvörðun.
Samskipti Íslands og Bandaríkj-
anna um varnarstöðina á Keflavík-
urflugvelli hafa alltaf verið flókin
m.a. vegna þess, að oftast hafa ver-
ið uppi mjög mismunandi viðhorf
innan einstakra ráðuneyta í Wash-
ington um umsvif varnarstöðvar-
innar. Yfirlýsingar háttsettra
starfsmanna í Pentagon á fyrri
hluta síðasta árs voru t.d. ekki í
nokkru samræmi við afstöðu Bush
síðla sumars 2003. Telja verður
víst, að niðurstaðan af viðræðum
Davíðs Oddssonar og Bush í byrjun
júlí á þessu ári hafi orðið sú, að þot-
urnar yrðu hér áfram og að Íslend-
ingar mundu greiða hluta þess
kostnaðar sem Bandaríkjamenn
hafa greitt hingað til vegna rekst-
urs Keflavíkurflugvallar. Í því sam-
bandi er ljóst að Bandaríkjamenn
hafa hingað til greitt meiri kostnað
en þann einan, sem snúið hefur að
hernaðarflugi þeirra sjálfra um
flugvöllinn.
Hvað felst í þessu? Er hægt að
fullyrða, að langtímamarkmið
Bandaríkjanna séu óbreytt í ljósi
ákvörðunar forsetans? Jafnvel þótt
embættismenn í Washington segi
að svo sé? Það er erfitt að fá skýra
mynd af því, sem fyrir Bandaríkja-
mönnum vakir.
Afstaða Bush og þar með afstaða
bandarískra stjórnvalda er hins
vegar orðin skýr: þoturnar verða
áfram á Keflavíkurflugvelli en við
Íslendingar tökum á okkur aukinn
kostnað, sem Morgunblaðið hefur
raunar sagt árum saman, að væri
bæði eðlilegt og sjálfsagt.
Kjarni málsins er þó sá, að hvað
sem líður mismunandi viðhorfum í
Washington höfum við Íslendingar
líka sjónarmið í þessu máli, sem
mótast af okkar hagsmunum. Við
hljótum að haga samskiptum okkar
við Bandaríkin í samræmi við þá
hagsmuni.
Í hverju eru þeir hagsmunir
fólgnir? Að tryggja sjálfstæði lýð-
veldisins og öryggi þjóðarinnar.
Fyrsta val okkar í þeim efnum hef-
ur verið að tryggja áframhaldandi
varnarsamstarf við Bandaríkin með
þeim hætti, að hér væru að okkar
mati trúverðugar varnir. Telja
verður, þótt það sé ekki orðin op-
inber og formleg niðurstaða, að það
hafi tekizt í viðræðum Bush og Dav-
íðs Oddssonar í júlí.
Það er auðvitað rétt hjá Vali Ingi-
mundarsyni, að hernaðarlegt mik-
ilvægi Íslands hefur minnkað, þótt
deila megi um, hvort það sé horfið.
Það hafa hins vegar áður orðið
snögg veðrabrigði á meginlandi
Evrópu, sem hafa valdið því, að það
hefur verið úrslitaatriði fyrir
Bandaríkjamenn að hafa aðstöðu á
Íslandi.
Bandaríkjamenn hafa sjálfir lagt
áherzlu á, að þeir vildu halda varn-
arsamstarfinu við Ísland áfram.
Ágreiningurinn á milli þjóðanna
hefur af Bandaríkjamanna hálfu
ekki snúizt um það heldur hitt,
hvernig haga ætti vörnum Íslands
við breyttar aðstæður. Bush sýndi í
sumar að hann var tilbúinn til að
hlusta á röksemdir íslenzkra
stjórnvalda og er það í samræmi við
afstöðu bandarískra stjórnmála-
manna, sem hafa alla tíð umgengizt
okkur sem jafningja, þrátt fyrir
þann stærðarmun, sem á þessum
tveimur þjóðum er. Öðru máli hefur
alltaf gegnt um bandaríska emb-
ættismenn og í sumum tilvikum
bandaríska hermenn, sem í ein-
staka tilvikum hafa talað niður til
okkar.
Valur Ingimundarson telur, að
nást þurfi samkomulag um „mun
víðtækari pólitíska og efnahagslega
skuldbindingu af beggja hálfu en
fjórar orrustuþotur“.
Sumum hefur að vísu fundizt nóg
um þann pólitíska stuðning, sem við
höfum veitt Bandaríkjamönnum
seinni árin, sem hins vegar má auð-
veldlega rökstyðja með þeim póli-
tíska stuðningi, sem þeir veittu
okkur áður fyrr.
Ef Valur Ingimundarson á við
verulega aukna þátttöku okkar í
kostnaði við rekstur Keflavíkur-
flugvallar, þegar hann talar um
efnahagslegar skuldbindingar, er
það sjálfsagt.
Þegar litið er á þessi samskipti í
heild verður að telja, að þau séu að
komast í viðunandi farveg. Hversu
lengi svo verður er annað mál. Um
það getur enginn fullyrt á þessari
stundu. Þó verður að telja, að þeir
samningar, sem nú er unnið að,
hljóti að vera til nokkurra ára.