Tíminn - 21.11.1944, Síða 3

98. blað
TtMM, þrlgjadaglim 21. nó\. 1944
403
SteSn^rímur Steinpórsson:
Helztu Terkefni næ§tn ára
á §Yiðí iandbúnaðarmála
Síðustu 20 árin! hafa verið
miklir breytingatímar. Stórfelld
umskipti hafa átt sér stað á
sviði landbúnaðarins. Landbún-
aðarlöggjöfin ‘hefir svo að segja
öll verið endursamin og umbætt.
Ný löggjöf hefir verið sett um
veigamikil atriði varðandi land-
búnað, sem engin löggjöf var
gerð um áður.
Það er Framsóknarflokkurinn,
sem hefir beitt sér fyrir því nær
öllum nýmælum varðandi land-
búnaðinn á þessu tímabili. Oft
hefir það verið gegn harðvítugri
baráttu þeirra, sem ekki skildu
hið nýja viðhorf, gegn andstöðu
þeirra, sem ekki viðurkenndu,
að róttækra breytinga var þörf.
,En stundum mun ástæðan hafa
verið sú, að menn vildu ækki
skilja hvers landbúnaðurinn
þurfti með, svo að hann væri
samkeppnisfær.
Hvernig var ástatt í þessum
efnum fyrir aldarfjórðungi?
Sjávarútvegur hafði allt frá
aldamótum færzt mjög í auk-
ana, enda fengið nægilegt rekst-
ursfé með stofnun íslandsbanka.
Hins vegar hafði landbúnaður-
in *engan aðgang áð fjármagni
til nokkurra umbóta. Árið 1919,
hið mikla verðbólguár í styrjald-
arlokin, hafði Búnaðarfélag ís-
lands 60 þús. kr. úr ríkissjóði
til allrar sinnar starfsemi og
einar 20 þús. krónur voru veitt-
ar til jarðræktarframkvæmda.
Þetta voru aðal-fjárhæðirnar,
sem til landbúnaðarins gengu.
Engin lánsstofnun veitti þá
bændum lán til húsabóta eða
annarra nauðsynlegra umbóta.
Þá var farið að sækja sjó með
beztu og fullkomnustu tækjum,
sem þá þekktust, en bændur
fengu engan stuðning til þess að
slétta tún sín né afla sér verk-
færa tiíx'jarðvinnslu og annarra
bústarfa.
Hefðu löggjafarnir íslenzku
skilning á því á fyrsta fimmt-
ungi aldarinnar, að jafnhliða og
veitt var miljónum króna til
sjávarútvegs varð landbúnaður-
inn að fá aðgang að hliðstæðu
fjármagni, þá hefði mátt afstýra
ýmsum mistökum. Hér áttu sér
því stað stórfelldar misfellur,
sem leiddu til þess, að.landbún-
aður drógst mjög aftur úr
þetta árabil.
Það er fyrst um 1924, þegar
jarðræktarlögin voru sett, og þó
einkum eftir 1927, þegar Fram-
sóknarflokkurinn með stuðningi
Alþýðuflokksins tók við ríkis-
stjórn, að verulegu fjármagni
var veitt til landbúnaðarins.
Hefði verið hafizt handa um
slíkt 20 árum fyrr, þá mundi
vöxtur og þróun í þjóðfélagi voru
hafa orðið jafnari og eðlilegri.
Stórfelldar breytingar hafa
orðið á íslenzkum landbúnaði
síðústu tvo áratugi. Þessi um-
sköþun stendur sem hæst nú.
Bændur okkar eru að fram-
kværna það stórvirki að hverfa
frá miðaldabúskaparháttum í
einum áfanga, á fáum árum, en
taka upp sömu búnaðarvenjur
o’g aðrar meninngarþjóðir nota
nú. Þetta er miklum erfiðlelk-
um bundið fyrir 6000—7000
bændur dreifða um stórt og erf-
itt land, og það verþur ekki gert
á annan veg en þann, að verja
miklu fjármagni til margvís
lefera umbóta.
Hér á eftir verður aðeins
drepið á hin mest aðkallandi
•verkefni. Örðugleikar þeir, sem
landbúnaðinum hafa mætt af
völdum styrjaldarinnar, s. s.
verkafólksskortur meiri en
þekkzt hefir áður og fleira
þess háttar, hafa bent úþreifan
lega á það hverra úrbóta helzt sé
þ'örf. Eg mun þá fyrst nefna
nokkur atriði varðandi jarðrækt.
Allur landbúskapur hvílir á
jarðrækt. Bregðist hún, hlýtur
fyrr eða síðar að skapast bú
svelti, þótt um skamma stund
megi, ef til vill, ná góðum ár
angri með gegndarlausri
þrælkun landsins. Þegar land-
búnaði hnignaði með þjóð vorri,
varð jarðræktin harðast útii.
Enginn kunni að beita plógi né
herfi. Hin forna jarðræktar-
menning var dauð. Þjóð, sem
verður fyrir slíku áfalli, hlýtur
að taka þung gjöld fyrir. Mikih
breyting hefir orðið í ræktunar-
málum vorum frá því um alda-
mót, og þó aðallega frá 1925.
Túnin hafa stækkað meira en
um helming og töðufallið allt
að því þrefaldazt, og er nú um
1.4 milj. hestb. Heildarheyskap-
ur hefir numið að undanförnu
um 2.3 milj. hestb. Allt að helm-
ingi þess heymagns munum>vér
enn afla með orfi og hrífum
sem aðalheyöflunartækjum.
Það, sem fyrst verður að snúa
sér að í ræktunarmálunum, er
að rækta svo mikið land, að öll
býli geti notað vélar við hey-
öflun. Til þess að ná því marki,
þyrfti sennilega að rækta 18—
20 þús. ha. af túni til viðbótar
því, sem nú er í rækt. Reikna
ég þá í þeirri tölu nokkuð af
því, sem nú er kallað tún, en er
svo lélegt, að naumast er hægt
að kalla það ræktað land, og
þarf því að rækta þann hluta
túnanna engu síður en óræktað
land. 50 þús. ha. véltækt tún og
vel ræktað ætti hæglega að
gefa af sér 2.3 milj. hestb. heys,
eða jafnmikið heymagn og nú
er aflað árlega, en allmikið betra
ætti það að vera að gæðum. All-
víða má gera grasgefnar engjar
véltækar með fremur litlum til-
kostnaði. Myndi þá tæplega
þurfa að stækka hin véltæku
tún jafn mikið og hér er ráð
fyrir gert, ef samhliða væri unn-
ið að engjaræktun, þar sem skil-
yrði væru bezt til þess.
Þetta, sem hér hefir nefnt
verið, verður að sitja í fyrirrúmi
fyrir öðrum ræktunarfram-
kvæmdum. Engin leið er lengur
að afla heyja með orfi og hrífu
sem aðalverkfærum. Þau býli,
sem þá aðstöðu hafa, munu
verða svo langt á eftir, að þau
hljóta að fara í eyði á næstu
árum. Þetta á að vera vel fram-
kvæmanlegt, ef unnt verður að
útvega nægileg verkfæri til þess
að framkvæma ræktunarstörf-
in. Ræktun komandi ára er und-
ir þvi komin að nægilega stór-
virk tæki fáist til framræslu.
Meginhluti þess lands, sem taka
verður til ræktunar á næstu ár-
um, eru mýrar. Ókleift er með
öllu að þurrka þær með hand-
afli.
Síðustu ár hafa verið keyptar
og teknar til notkunar nökkrar
skurðgröfur, sem vel hafa gefizt.
Slík tæki veita oss aðgang að
auðæfum mýranna. Á næstu ár-
um þurfum vér að fá nægilega
margar af stórvirkustu og beztu
skurðgröfum, sem völ er á. Þess-
um skurðgröfum á að beita á
þann hátt að þurrka það land,
sem taka verður til ræktunar til
þess að losna við lélegar út-
engjaslægjur. En samhliða verð-
ur að hefja skipulega þurrkun
mýra víðs vegar um land, þar
sem stórir samfelldir mýrarflák-
ar verða'tiurrkaðir. í fyrstu um-
ferð verða ef til vill aðeins
grafnir aðalskurðir. Landið síð-
an látið liggja nokkur ár, en síð-
an tekið til fullrar þurrkunar og
ræktunar. Stórvirkar skurðgröf-
ur geta^annað slíkum umbótum.
í kjölfar skurðgrafa verða að
koma beztu dráttarvélar með
fullkomnum jarðvinnslutækjum.
Þá starfsemi verður að reka á
félagslegum grundvelli, á þann
hátt, að halda út vinnuflokk-
um, sem fari á milli bænda og
anni ræktunarstörfum.. Slíkt
hefir nokkuð tíðkazt að undan-
förnu, en þarf að komast í fast-
ara og ákveðnara form. Einstök
stórbýli munu að sjálfsögðu
eiga dráttarvélar með tilheyr-
andi verkfærum, en almennt
verður það ekki. Allar aðalfram-
kvæmdir verður að gera með
víðtæku samstarfi og samvinnu.
Loks verður svo að útvega nægi-
legt af heyvinnuvélum, ýmist
þeim sem hestum er beitt fyrir
eða mótorvélar knýja áfram.
Ef svo heppnaðist að geta hag-
nýtt sér handhægar aðferðir við
heyþurrkun, sem að mestu væru
óháðar veðráttu, eins og nokkrar
líkur eru til, þá má fullyrða að
heyskapur sé orðinn tiltölulega
auðveldur, og erfiðislítill, miðað
við það, slm tíðkast hefir Sömu-
leiðis má telja nokkurn veginn
tryggt, að þá megi afla heyja,
hvernig sem tíðarfar er.
Undanfarin ár hefir legið fyr-
ir Alþingi frumvarp til breytinga
á jarðræktarlögum. Meginstefna
þess frumvarps er að ná því tak-
marki, sem hér hefir lauslega
verið drepið á. Framsóknar-
flokkufinn flutti frúmvarp þetta
og hefir beitt sér fyrir framgarigi
þess. Frumýarp þetta hefir síðan
verið til meðferðar hjá milli-
þinganefnd Búnaðarþings og tók
þar nokkrum breytingum. Þetta
mál er því búið að fá hinn bezta
undirbúning. Frumvarp þetta
ætlast til að því marki verði náð
á næstu árum, að allur heyskap-
ur verði sóttur á véltækt land.
Styrkur er allmikið hækkaður til
jarðræktarframkvæmda frá því
sem nú er. Er það réttmætt og
sjálfsagt. Þeir bændur, sem
lengst eiga í land að ná þessu
marki, verða að framkvæma
þessi störf svo skjótt og með svo
miklum hraða, að þeim er það
um megn, nema með auknu
framlagi úr ríkissjóði.
Það er sjálfsögð skylda lög-
gj af ar- og f j árveitingavaldsþ j óð-
arinnar að veita ríflegt framlag
BOKMBNNTIR OG LISTIR
Leíkfélag Reykjavíkur
sýnir ,Hann‘ eilir Savoir
til þess að framkvæma frum-
ræktun landsins. Illu heilli hefir
slíkt framlag hlotið nafnið!
styrkur. Bendir það til þess að
hér sé um persónulega styrki að
ræða til þeirra, er ræktunar-
störfin inna af hendi. En það er
alrangt. Frumræktun lands er
svo erfitt verk og dýrt, að al-
ger ofraun er einstaklingum að
inna slíkt af höndum stuðnings-
laust, enda ósanngjarnt að
krefjast þess. Það er starf, sem
unnið er fyrir þjóðina alla, starf
sem oft veitir þeim, sem vilma
það, lítinn eða engan arð, heldur
eru það komand'i kynslóðir, sem
ávöxtinn uppskera. Þjóðin verð-
ur að skilja það, að framlög til
ræktunarmála ^r ekkert einka-
mál þeirra, sem verkið vinna.
Þeir eru með ræktunarstörfum
sínum að vinna fyrir heildina
og eiga því fortakslausa kröfu til,
þess, að allmikill hluti ræktun-
arkostnaðarins sé greiddur úr!
sameiginlegum sjóði þjóðarinn-
ar. En hitt er og jafnvíst, að
jafnframt ber löggjafarvaldinu
skylda til þess að sjá um að fé,
sem á þenrían hátt <er varið til
ræktunar, verði ekki til þess að
hækka landið í verði, heldur
Tiggi sem rentulaust fjármagn í
jjörðinni, svo að komandi kyn-
slóðir fái notið þess, en ekki sé
hægt að braska með það.
| Núverandi ríkisstjórn og
1 stuðningsf lokkar hennar tala
mikið um „nýsköpun". Þeir telja
sig ætla að leggja fram mikið fé
til þess að koma upp nýjum at-
vinnutækjum til lands og sjávar.
Öllum er ljó'st, að þess er full
þörf. Fyrsta átak, sem gera þarf
fyrir landbúnaðinn, er að skipu-
leggja ræktunarframkvæmdir
næstu ára þannig, að takast
megi að gera öll tún og allar
engjar, sem nytjaðar verða til
slægna, véltækar. Til þess að
svo megi verða, þarf að leggja
fram mikið fé til ræktunarmála.
Þetta mál hefir nú fengið nauð-
synlegan undirbúning. Þess er
að vænta, að Alþingi afgreiði
jarðræktarlagafrumvarpið nú og
veiti jafnframt nægilegt fé til
þess að hrinda þeim fram-
kvæmdum af stað, sem þar eru
ráðgerðar. Bændur munu áreið-
anlega fylgjast vel með aðgerð-
úm ríkisstjórnarinnar og Al-
þingis varðandi þetta mál. Þeir
munu dæma um vilja þess þing-
meirihluta, sem nú ræður, til
þess að efla atvinnuvegi þjóð-
arinnar, eftir því hvaða af-
greiðslu það fær.
Ég m,un síðar ræða önnur
helztu verkefni komandi ára
varðandi landbúnað. Má þar
nefna stofnun byggðahverfa,
skipulag framleiðslumála og
fle;ra.
Poznanski hét pólskur Gyð-
ingur, sem gerðist franskur
þegn og' mikilvirkur rithöfund-
ur í hinu nýja landi, og nefnd-
ist þá Alfred Savoir. Það er eftir
þennan mann, leikritið „Hann“,
arra: Herdísar Þorvaldsdóttur,
sem nú er óðum að vinna sér
aukið álit, og Jónasar Jónasson-
ar, sem leikur sendisvein.
Yfirleitt fara leikendur vel
með hlutverk sín, en sérstaklega
Indriði Waage í gervi „Hans“, Inga Laxness í gervi prinsessunnar og
Ævar R. Kvaran í gervi Pings.
sem Leikfélag Reykjavíkur byrj-
aði að sýna nú fyrir skömmu, og
verið hefir síðustu dagana tals-
vert umræðuefni þeirra, sem um
slík mál hugsa og tala. Þessi
pólskættaði Gyðingur var aö
mörgu leyti sérkennilegur rit-
höfundur, frumlegur mjög í
skáldskap sínum og efnismeð-
ferð og oft miskunnarlaus í
hárbeittu háði sínu. Liggja eft-
ir hann/fjölmörg leikrit, sum á-
gæt. „Hann“ er eitt þeirra. Al-
fred Savöir lézt 1934.
Leikurinn „Hann“ er með
þeim nýstárlega hætti, að þar
kemur fram á sviðið persóna,
sem segir sig vera Guð sjálfan,
og er þar sýnt, hvernig viss hóp-
ur manna bregzt við þessu sér-
kennilega fyrirbæri. Er hann á
ytra borðinu gamanleikur, en
undir býr alvara. Er illa blakað
við ýmsum algengum og þó
háskalegum veilum í skapgerð
manna — veilum, sem flestir
þekkja af sjálfs raun eða hafa
dæmin úm svo til fyrir augun-
um. í leiknum felst því ádeila,
sem mönnum er holl um þessar
mundir, þegufr er mörgum er
stórum gjarnt til hávaðasamra
yfirlýsinga, sem ekki samsvara
þoli og baráttudug þeirra, þegar
til lengdar lætur.
Margir af þekktustu leikurum
okkar leika í þessum leik:
Brynjólfur Jóhannesson, Valur
Gíslason, Indriði Waage, Þöra
Borg Einarsson, Gestur Pálsson,
Jón Aðils, Haraldur Á. Sigurðs-
son, Ævar Kvaran, Valdemar
Helgason, Inga Laxness. Tvö
smáhlutverk eru í höndum ann-
má þó benda á leik þeirra Brynj-
ólfs Jóhannessonar, Þóru Borg,
Vals Gíslasonar, Haralds Á. Sig-
urðssonar og síðast en ekki slzt
Indriða Waage, sem leikur aðal-
Haraldur Á. SigurSsson í gervi
þjónsins og Brynjólfur Jóhannesson
sem Matard gestgjafi.
hlutvefkið, „Hann“, af næmri
list. Er hann jafnframt leik-
stjóri og ferst vel úr hendi.
Kemur hér enn éinu sinni í ljós,
hve undravel leikararnir okkar
eru stöðu sinnr vaxnir, miðað
við þær hræmulegu aðstæður,
sem.þeir hafa orðið að sætta sig
við til þessa: allt fólk, sem verð-
ur að vinna fyrir sér og sínum
við alls óskyld störf, hefir að-
eins takmarkaðan aðgang að lé-
legu húsnæði til leikstarfserii-
innar og mun oft í mestu vand-
ræðum með að fá inni með æf-
ingar sínar.
Alexaiider Godley:
Hernám Rínarlandanna
jChurchill brá sér til Parísar fyrir skemmstu og átti lang-
ar viðræður við de Gaulle. Sagt er, að þeir hafi meðal ann-
ars rætt um hersetningu og alþjóðastjórn Rínarlandanna,
til þess að koma í veg fyrir nýja hervæðingu Þjóðverja, að
þessu'stríði loknu, og hafi Churchill fallizt á, að Frakkar
hefðu þar setulið að einhverju leyti.
Eins og kunnugt er, sat franskt og brezkt herlið í Rín-
arlöndunum um langt skeið eftir heimsstyrjöldina fyrri.
En skiptar eru skoðanir manna um það, hversu heilla-
vænleg sú ráðstöfun hafi, reynzt, er frám í sótti. Grein
sú, sem hér birtist, er eftir yfirmann brezka setuliðsins
þar árin 1922—1924.
Bústaður yfirmannsins brezka
í ,Rlnarlöndunúm árin 1922—’24
var í Marienborg við Rín, nálega
fjórum enskum mílum fyrir of-
an Köln. Það var mjög ákjós-
anlegur bústaður með unaðsleg-
um garði og dáfagurri útsýn yfir
fljótið.
Aðalstöðvarnar, þar sem ég
hafði skrifstofu mína, voru í
Excelsior — gistihúsinu í Köln.
Yfirmaður setuliðs Frakka var
Degoutte hershöfðingi, og hafði
hann aðalstöðvar*sínar í Mainz,
en fyrir setuliði Bandaríkja-
manna var Allan hershöfðingi,
aðalstöðvar í Koblentz. Formað-
ur stjórnarnefndar Rínarhérað-
anná var Tirand, en fulltrúi
Breta í henni Kilmarnock lá-
varður.
Þjóðverjar voru sjaldséðir í
bækistöðvunum. Stjórnarnefnd-
m annaðist öll við^kipti við þá.
En þeir embættismenn, verald-
legir og andlegir, sem ég átti
saman við að sælda, reyndust
mér mjög svo samvinnuþýðir.
Við fengum tíðar heimsóknir.
Á meðal þeirra, er fyrstir komu,
voru mínir gömlu yfirmenn,
Sir Jaft Hamilton hershöfðingi
og Pétain marskálkur.
Northcliffe lávarður,. blaða-
kóngurinn, heimsótti okkur
einnig. f þrjá daga sat hann
undir tré, drakk kynstur af bygg-
víni, skrifaði án afláts og tók
á móti gestum. Ég náði í alla,
sem ég gat, af öllum þjóðernum,
til þess að heilsa upp á hann.
Aðeins einu sinni gat ég talið
hann á að yfirgefa garðinn, og
þá vildi hann ekki fara til Köln-
ar, heldur aka um landsbyggð-
ina.
Árangurinn af skrifum hans
var tvær eða þrjár greinar um
Þýzkaland, sem birtust í „The
Times“, en fleiri fengu ekki að
koma fyrir sjónir almennings.
Það voru ærið sérkennilegar
greinar og báru yfirskriftina:
„Óþekktur maður í Þýzka-
landi.“ í þeim sagði hann m. a.
frá undrun hinna þýzku vina
sinYiá yfir því, að hann skyldi
koma til Þýzkalands án dul-
búnaðar, og hélt því fram, að
„aðaleinkenni þýzks landslags
væri kvenfólk í skemmtilegu',
ástandi.“ <
Á máltíðum hélt hann fróð-
legar hrókaræður um skemmti-
ferð þá umhverfis jörðina, sem
hann var nýkominn úr. Þótt
hann væri bersýnilega sjúkur
maður, voru samræður hans
mjög svo hressandi, og það er
ekki ofmælt, að við sáum eftir
honum, þegar hann fór.
Derby lávarður, sem þá var
hermálaráðherra, kom í heim-
sókn til okkar, sömuleiðis
Maginot, frakéneski hermála-
ráðherrann, frumkvöðull hinnar
nafnkenndu víggirðingar, og
D’Abernon lávarður, sendiherra
okkar hjá Þjóðverjum.
Heimsókn Derbys lávarðar
átti sér stað rétt fyrir Derby-
kappreiðarnar. Einn morguninn
kom hann niður til árdegis-
verðar og bað auðmjúklega af-
sökunar á, að hann hefði brot-
ið spegilinn í svefnherbergi sínu
og bætti við, að þetta vissi á
það, að hann mundi ekki sigra
á kappreiðunum í þetta sinn,
Sansovino — hesturinn hans —
sigraði.
Raunalegt var það, þegar
Matternich greifi, um skeið
sendiherra Þjóðverja í London,
heimsótti mig ,á skrifstofuna.
Hann kom til þess að biðja mig
að senda fyrir sig byssur sínar
og riffla til Pardeys í London, í
þeim vændum að þær seldust
og gerðu honum auðið að draga
fram lífið um sinn á heimili
sínu þar skammt frá, hvað sem
svo tæki við.
Þáð var helzta afþreying okk-
ar, á meðan við dvöldum í Rín-
arhéruðunum, að ganga á hin
yndislegu Taunus-fjöll. En þegar
vandkvæðin risu út af herná'mi
Frakka í Ruhr, urðum við*nauð-
ugir vfljugir að afsala okkur
þeirri ánægju.
Ég var á Englandi,' þegar
frakknesku hersveitirnar tóku
að streyma yfir brezka yfirráða-
svæðið. Brezku ííkisstjórninni
mislíkuðu þessar aðgerðir. Hún
var ófús á ^að láta Frakka not-
færa sér hernámssvæði okkar
til hluta, sem ekki hafði verið
samið um. -
Ég fékk strangar fyrirskip-
anir um að stöðva ferðir þeirra,
en það var augsýnilega ófram-
kvæmanlegt án þess að hætta
á alvarlega árekstra. Samninga-
tilraunir hófust þegar í stað,
og átti ég marga viðræðufundi
með Degoutte hershöfðingja og
Payot; en hinn síðarnefndi var