Tíminn - 28.01.1948, Síða 5

21 blað
TÍMINN, miðvikudaginn 28. jan. 1948
5
ERLENT YFIRLIT:
Maackensie Kinq
1 - < ■— -J< <—i.^A.
SlaaaaB laefir veriS lengur forsætisráðlaerra
eu laokkur aiauar saiMtíðapmaðiir hans
Miðnikud. 28. jan.
Stjórnarkosningin
í Dagsbrún
Kommúnistar hafa nú
reynt að nota Dagsbrúnar-
kosningarnar, sem eins konar
skoðanakönnun meðal verka
manna um stefnu ríkisstjórn
arinnar. Þeir hafa unnið eftir
mætti og notað öll sín á-
róðurstæki leynt og ljóst. Og
nú er árangurinn kominn í
ljós.
í fyrsta lagi hefir það sýnt
sig að verulegur hluti verka-
manna sat heima og tók eng-
an þátt í kosningunni. Þeir
hafa verið eitthvað yfir 1300,
en enginn maður utan flokks
kommúnista veit um það með
vissu, því að þeir hafa blá-
kalt neitað að sýna andstæð- 1
ingum sínum kjörskrána og
er það sýnishorn af því hversu
drengileg og lýðræðisleg bar-
átta þeirra félaga er.
En úrslitin í sjálfri kosn-
ingunni eru þau, að þrátt fyr
ir rösklega 200 atkvæða meiri
þátttöku en í fyrra hafa
kommúnistar ekki náð nema
litlum hluta þeirrar aukn-
ingar fyrir stjórn sína í
Dagsbrún.
Það er því að vonum að
kommúnistar séu ekki neitt
sérlega glaðir yfir þessum
kosningaúrslitum, -þó að þeir
reyni auðvitað að gera sem
mest úr þeim í Þjóðv. En
þeir skilja það eins vel og
aðrir, að herferðin mikla
hefir misheppnast og lið-
safnaðurinn gegn ríkisstjórn-
inni hefir ekki tekizt
Sá liðsauki, sem andstöðu-
listi kommúnista í Dagsbrún-
arkosningunum hefir fengið
talar skýru máli. Þar hefir
bætzt við fullur þriðjungur
af atkvæðamagni frá i fyrra.
Þó er það eins og allir vita,
löngum örðugt að fá kjör-
sókn, þegar menn þykjast
vita það fyrirfram, að listi
sinn verði í minnihluta, en
svo var hér. Þá er það stað-
í'eynd, að ekki skilar sér
nærri allt af því atkvæða-
magni, sem listinn á, svo að
raunverulegt fylgi hans kem-
ur hvergi nærri í ljós. Þetta
vita kommúnistar líka alveg
eins vel og aðrir.
Það er fleira en Dagsbrún-
arkosningarnar sem verður
kommúnistum að angri um
þessar mundir. Það berast,
öðru hvoru úr verkalýðsfér
lögum úti um land fréttir um
þverrandi völd þeirra og
gengi. Það eru því allar horf-
ur á aS tekið sé mjög að
halla undan fæti fyrir þeim
í verkalýðshreyfingunni og
þeir séu þar búnir að lifa sitt
blómaskeið.
Og skyldi það vera furða?
Því skyldu ekki verkamenn
sjá það eins og aðrir, að þeim
er fýrst og fremst nauðsyn á
heilbrigðu þjóðfélagi, þar
sem atvinnulíf getur þrifizt
með eðlilegum hætti. For-
ysta verkafólksins á að
tryggja rétt þess öruggt og
fast með þróun félagsmál-
anna og réttláttri skiptingu
þjóðarteknanna, en ekki fyrst
og fremst að hugsa um póli-
tísk ævintýri til þjónkunar
við pólitíska ævintýramenn.
Það eru ekki fyrst og fremst
Fyrir nokkru síðan tilkynnti
Mackenzie King', forsætisráðherra
Kanada, að hálin myndi láta af
formennsku liberala flokksins á
flokksþingi h'áris næsta vor, en
það þýðir ráihiár sama og hann
ætli að hættS'' ráðherrastörfum,
þar sem það er ýfirleitt ófrávíkjan-
leg regla í brezkum löndum, að
formaður stjöi'hárflokksins sé jafn-
framt forsætisráðherra.
Met í sögu Bretaveldis
Þegar Mackenzie King dregur
sig í hlé, hverfur af stjórnmála-
sviöinu sá maður, sem lengur hefir
gengt forsætisráðherrastörfum en
nokkur annar maður í allri sögu
brezka heimsveldisins. Sá, sem
kemst næst honum, er yngri Pitt,
sem var forsíétisráðherra Bret-
lands í tuttuguýár, en var þó að-
eins 46 ára, *ei‘ hann lézt. King
hefir verið forsætisráðherra Kan-
ada í ein 27. ár,. en hann er líka
orðinn 74 ára "gamall.
William Lyörf Mackenzie King
er fæddur í Ofitario 1874 og var
faðir hans lagák'ennari. King lauk
fyrst háskólanáiui í Toronto, en
stundaði siðáif^'framhaldsnám í
Chigaco og viðýHawardháskólann.
Námsgreinar háns voru félags-
fræði og hágfhæði. Hann þótti
efnilegur námsmaður og styrkti
Hawardháskólin;! hann því til
Evrópuferðar, é¥ hánn fór i þeim
tilgangi að kyrinast ýmsum félags-
málum í „gamla heiminum". Með-
an hann dvaídi í Evrópu, fékk
hann boð uih það frá kanadisku
stjórninni, hvort' hánn vildi verða
skrifstofustjóri '1 nýju stjórnar-
ráðuneyti, er Sltýldi fjalla um verk-
lýðsmál. Haiili þáði boðið og
gengdi þessu starfi til 1909, en þá
varð hann verkamálaráðherra í
stjórn Lauriers;; hins kunna for-
ingja liberala flokksins. Árið áður
hafði King verið kosinn á þing í
fyrsta sinn. Árið 1911 lét hann af
ráðherrastörfujiri og vann ýms störf
á næstu árum, 1 m. a. á vegum
Rockefellerstofjlímarinnar. — Árið
1919 iézt Laurier. og var King þá
kosinn eftirniacSiiií -hans sem for-
maður frjálslýifnb, flokksins, enda
þótt hann vínji; þá lítt þekktur
opinberlega,. Cndir forustu hans
vann liberali fjðkkurinn kosninga-
sigur tveimur áriim seinna og King
myndaði þá fyrstii Stjórn sína. —
Hún sat að .vfflþum til 1930, að
frátöldum npföírum mánuðum
1926. Árið j£j|5 komst liberali
flokkurinn afíur: til valda og hefir
haldið þeim óiíjtið'síðan og King
verið forsætisi;áðherra allan þann
tíma.
Lærisveinn. GUádstone.
Það liggur, .ij.jbiutarins eðli, að
Mackenzie Kihg flnuni vera snjall
stjórnmálamg^i,. þar sem hann
hefir setið lpngúr ’ að völdum en
nokkur annár sámtíðarmaður hans.
Hann hefir {iq^ífáa þá hæfileika
til að bera,, séjh réttlæti það við
fyrstu sýn, aíOiann sé sjálfkjör-
inn foringi. ÁÍíij' útliti hans og
framgöngu erjþ.nginn glæsibragur
og hann er enginn mælskuskörung-
ur, þótt hann’.sé Vel máli farinn og
sérlega rökviss,.En hann hefir verið
forsjáll, hyggiijn og laginn og jafn-
lyndi hans er yiðbrugðið. Fáir hafa
reynst honum fremri í því að
jafna deilur, án þess þó að vikja
frá því, sem hefir verið takmark
hans. Fáir hafa og verið honum
fremri í því að finna hin réttu
tækifæri til þess að heyja kosn-
ingar, koma fram stórmálum og
sigrast á vandasömum erfiðleikum.
í þessari nefvísi hans, ef svo mætti
orða, liggur aðalráðningin á þeirri
gátu, hve lengi hann hefir haldið
um stýrisvöl lands síns. En það
hefir líka styrkt hann geysilega
mikið, að heiðarleiki hans og góð-
ur vilji Itefir aldrei verið dreginn
í efa, ekki einu sinni af andstæð-
ingum hans. Hann hefir aldrei
sýnt nein merki þess, að hann
vildi auðga sjálfan sig né skapa
sér valdaaðstöðu með því að þægja
flokksmönnum sínum með bitling-
um eða öðrum aðferðum. Emil
Ludwig, sem hefir skrifað bók um
Mackenzie King, segir m. a. um
hann, að hann sé meira brezkur
en amerískur, enda sé Gladstone
hin mikla fyrirmynd hans. King
virðir Gladstone mest allra manna
og lætur mynd af Gladstone og
bækur hans skipa heiðurssess á
skrifstofu sinni. Það verður heldur
ekki annað sagt en að honum
hafi tekizt vel að feta í fótspor
þessa mikla læriföðurs, því að fá
dæmi eru til um heiðarlegri og
óhlutdrægari stjórn en í Kanada,
| þar sem sami flokkurinn er búinn
! að vera jafnlengi við völd.
Lýsingr Emils Ludwigs.
j Emil Ludwig lýsir útliti og lífs-
! háttum Kings m. a. á þessa leið:
Unglegt útlit, hrein og ákveðin
augu undir miklum og bognum
augabrúnum, góðlegt og séi'kenni-
legt bros, sem nær lengra út í
hægra munnvikið, hefir góðan
svefn, er laus við alla fégræðgi,
snjall og laginn ræðumaður, vill
koma sem minnst fram opinber-
lega og vinna sem mest í einrúmi,
hafði áður gaman að hestum en
iðkar nú gönguferðir í fylgd með
írskum uppáhaldshundi, kann bezt
við sig á sveitasetri sínu, sem er í
fögru umhverfi, er manna kurt-
eisastur í framgöngu og hefir aldrei
gifzt. Starf sitt hefir hann fyrst
og síðast helgað þjóðinni.
í tómstundum sinum hefir Mac-
kenzie King fengist talsvert við
ritstörf. Árið 1906 kom út eftir
hann bók, sem nefnist: Leyndar-
dómur hetjuskaparins, og 1918 gaf
hann út bók, þar sem hann ræddi
um áhrif stóriðjunnar á sálarlíf
einstaklinganna. Loks gaf han út
rit 1941 um samvinnu Bretlands og
Kanada.
Mikill samveldissinni.
Stjórnarstefna Mackenzie King
hefir jafnan einkennzt ,af hinum
liberalisku skoðunum hans, en þó
hefir hann ekki hikað við að víkja'
frá þeim, þegar hann hefir talið
þess þurfa. Þannig varð Kanada
eitt fyrsta lgmdið til þess að taka
upp strangar verðlags- og kaup-
gjaldshömlur á stríðsárunum, enda
hafa fá lönd sloppið betur við dýr-
tíð og verðbólgu. Hömlur þessar
voru afnumdar á síðasta ári, en
hafa nú verið teknar upp að tals-
verðu leyti aftur, þar sem frjálsa
fyrirkomulagið þótti gefast illa.
Mackenzie King
Það, sem lengst mun halda nafni
Kings á lofti sem stjórnmálamanns,
verður barátta hans fyrir náinni
samvinnu Bretlands og Kanada.
Þótt stundum hafi kastast í kekki
milli hans og Breta og hann hafi
átt furðulega gott samstarf við
franska minnihlutann í Kanada,
hafa fáir verið eindregnari stuðn-
ingsmenn brezka samveldisins en
hann. Hann hefir mætt á öllum
helztu samveldisráðstefnunum síð-
ustu 25 árin og jafnan komið þar
fram sem einn ákveðnasti sam-
veldismaðurinn. Honum er það
meira að þakka en nokkrum manni
öðrum, hve mikla hjálp Kan-
adamenn hafa veitt Bretum, bæði
á stríðsárunum og eftir styrjöld-
ina. Hans mun því ekki sízt minnst
vinsamlega í Bretlandi, er hann
lætur af hinni löngu stjórnarfor-
ustu sinni, og hennar mun ekki
sízt sjást merki í framtíðinni í
traustri sambúð þessara landa.
RadcUr nábáann.a
í forustugrein Dags 21. þ.
m. er rætt um þær upplýsing-
ar í skýrslu atvinnumála-
nefndar Reykjavíkurbæjar,
að starfsmenn bæjar- og rík-
isstofnana sé um 2500 tals-
ins. Dagur segir svo:
Þessi skýrsla öll varpar skýru
Ijósi á ríkisbáknið eins og það
cr nú orðið, og þann ofvöxt,
sem hlaupiö liefir í alla starf-
rækslu þess á undanförnum
árum. Þessi mikla útþennsla og
hinn stóraukni kostnaður, sem
henni er samfara, hófst fyrst
að verulegu marki með valda-
töku „nýsköpunar“-stjórnarinn-
I ar Hin losaralega fjármálastjórn
og almenna eyðslustefna henn-
ar, bauð þessari þróun heim.
Starfræksla ríkisins og ríkis-
stofnana var orðin óeðlilega
umfangsmikil og dýr, er þessi
stjórn hrökklaðist frá völdum.
Stjórnarandstaðan þáverandi
hélt uppi harðri gagnrýni á
þessa óhófiegu eyðslu og-. alla
tíð munu menn úr öllum lýð-
ræðisflokkunum hafa verið
fylgjandi eðlilegri hagsýni og
sparsemi í ríkisrekstrinum öll-
um. En þrátt fyrir ábendingar
um þessi efni, þingsályktanir og
vilja ýmsra góðra manna, hefir
núverandi stjórn skort djörf-
ung og kraft til þess að hefja
þarna endurbótastarf. Fullvist
má telja, að starfsmannahald
ríkisins hafi aukizt á sl. ári, með
nýjum ríkisstofnunum, án þess
að jafnframt væri lögð áherzla
á að skipa málum haganlegar
og ódýrar fyrir riki og þjóð á
öörum sviðum. Og atvinnumála
nefnd Reykjavíkurbæjar telur
í áliti sínu, að ríkið muni enn
á þessu ári hafa a. m. k. 2500
föstum starfsmönnum á að
skipa í höfuðborginni einni
saman, eða jafnmörgu fólki og
(Framliald á 6. síðu)
Fimratán miljónir
Morgunblaðið Jbirtir í gær
forustugrein um bygginga-
sjóði sveitanna og' segir þar
m. a., að ríkisstjórnin hafi
fyrir sitt leyti staðið við
þær skuldbindingar, sem
lögin um þessa sjóði hafi
lagt henni á herðar.
Sannleikur málsins er ‘
hins vegar þessi:
í lögum um nýbygðir og
endurbyggingar í sveitum
segir svo um byggingarsjóð
í 12. grein:
„Stofnfé sjóðsins er: A.
Byggingasjóður, Nýbýlasjóð-“*
ur og Smábýladeild Búnað-
arbanka íslands, eins og
þessar stofnanir eru nú. B.
Lán, er ríkissjóður veitir eða
útvegar vaxtalaust þannig
að stofnfé nemi alls 10 milj.
kr. 1. júlí 1947, en síðan ár-
legur tekjuafgangur sjóðsins
við stofnfé“.
Þar sem stofnféð samkv.
a-lið greinarinnar, nam 5
milj. kr., bar ríkisstjórninni
að hafa útvegað sjóðnum 5
milj. kr. vaxtalaust lán fyrir
1. júlí 1947. Þetta lán hefir
sjóðurinn ekki fengið enn,
þótt liðnir séu sjö mánuðir
síðan stjórninni bar að hafa
^tvegað honum það.
í lögunum um Ræktunar-
sjóð íslands, er sett voru á
seinasta þingi, segir svo í 8.
grein:
„Ríkissjóður aflar Ræktun-
arsjóði lánsfjár að upphæð
10 milj. kr. með 1%% vöxt-
um. Sjóðurinn encCurgréiðir
lánið með jöfnum afborgun-
um á 10 árum. Seðladeild
Landsbanka íslands er skylt,
að lána Ræktunarsjóði nauð
synlega fjárupphæð vegna
starfsemi hans, þó eigi yfir
10 milj. kr„ gegn iy2% vöxt-
um. Ræktunarsjóður skal
endurgreiða seðladeild Lands
bankans lán þetta með jöfn-
um afborgunum á 20 árum.
Ríkissjóður ábyrgist allp.r
skuldbindingar Ræktunar-
sjóðs gagnvart seðladeild-
inni.“
Ríkisstjórnin hefir enn
ekki aflað Ræktunarsjóði lán
það, sem hér ræðir um, enda
þótt Alþingi hafi í framan-
greindri lagagrein séð henni
fyrir aðstöðu til þess að afla
lánsins.
Samtals vantar þessa tvo
sjóði landbúnaðarins þannig
15 milj. kr. lánsfé, sem Al-
þingi hefir fyrirskipað ríkis-
stjórninni að útvega þeim.
Það kemur ekki þessu máli
við, þótt ríkissjóður hafi
borgað sjóðunum hin beinu
tillög, sem hann á að greiða
þeim samkvæmt áðurnefnd-
um lögum.
Hver er tilgangur Mbl. með
því að afsaka þessar stór-
felldu vanefndir? Er það
kannske undirbúningur þ.ess,
að menn eigi að sætta sig yið
vanefndirnar til frambúðar?
Aðstendendum Mbl. og öðr-
um Sjálfstæðismönnum <er
bezt að gera sér ljóst, að
engir ábyrgir menn m.unu
sætta sig við slíkar vanefndjy.
Engin loforð ber frekar að
virða og halda í heiðri en lof-
orð Alþingis, æðstu og mestu
valdastofnunarinnar í þjóð-
félaginu. Afstaðan til þessara
mála mun ekki aðeins verða
lærdómsrík um hug manna
til landbúnaðarins, heldur
engu síður um það, hve mik-
ils menn meta álit Alþingis
og virðinguna fyrir lögunum,
en án liennar fær ekkert rétt
arríki staðist.
X+Y.
pólitísk verkföll fyrir alþjóða
samtök kommúnista, sem ís-
lenzkur verkaiýður vill og
þarf. Þess vegna mun vegur
þeirra afvegáleiddu ævin-
týramanna, sem starfa eftir
„leyndarskjalinu M“ fara sí-
minnkandi í íslenzku verka-
lýðshreyfingunni og íslenzku
þjóðlífi yfirleitt.