Tíminn - 12.06.1951, Qupperneq 4

TÍMINN, þriðjudaginn 12. júní 1951.
128. blaff.
4.
i..
Nytjafiskarnir okkar
í fyrri grein minni með
þessari fyrirsögn, var aðallega
talað um þorskinn og ýsuna.
Síldin er einn af aðal nytja-
fiskunum, og verður þessi
grein helguð henni.
Síldin hefir sérstöðu meðal
nytjafiskanna, vegna þess1
hvað hún er félagslind og'
heldur sig i hópum. Þó hún!
dreifi úr sér þegar hún er að
elta ætið, þá safnast hún aft-
ur fljótlega í þéttar vöður.'
Önnur sérstaða hennar er sú, I
að hún tekur alla fæðuna upp'
í sjó ,og er því á stöðugu ferða'
lagi. Gagnstætt þeim fiskum’
sem leita fæðunnar við botn
inn. Það sem stjórnar öllum
athöfnum hennar einsog ann1
ara fiska og allra dýra yfir- j
leitt, er fæðan og kynþroskin. I
— Síldin lætur sér ekki nægja
að sveima um á takmörkuðu
svæði, heldur er hún einnig í
langferðum yfir miklar vega- j
lengdir. Annaðhvort er þetta
erfðavenja, eða innri hVÖt
sem leiðir hana þangað semj
Eftir Árna Jónasson, SvínasEcála
heppilegast er að vera á hverj
um tíma. — Þegar litið er á
þetta ferðalag hennar í stór-
um dráttum, er eðiilegt að
hugsa sér það sem hringferð,
sem endurtakist á hverju ári.
— Hér verður aðeins aðal síld
arganga sem kemur að Norð
urlandi á sumrin gerð að um
talsefni.
Síldin kemur úr hafi upp
að Norðurlandi í júní og júlí-
mánuði, þegar ætið er komið
þar. Hún stöðvast þar um
tíma og gengur í ætinu. Þeg-
ar ætið minkar og hún er bú
in að fita sig, heldur hún á
stað austur á við í langferð,
því nú er það kynþráin sem
kemur til sögunnar. Hún þarf,
að fara langa leið tii að Ijúka
þvi hlutverki, því ekki hrygn
ir hún við ísland og ekki í
hafdjúpinu. Næsti heppilegi
staðurinn er því við vestur-
strönd Noregs. Þegar síldin
leggur á stað í þetta ferðalag,
er hún orðin feit og fer sér
rólega, enda þarf hún að
spara orkuna sem hún hefir
safnað, því á henni verður
hún að lifa að mestu til næsta
vors. Hún hefir einnig nægan
tíma til umráða, því á hrygn
ingarstöðvarnar þarf hún
ekki að vera komin fyr en í
janúar og febrúar. Þegar hún
er búin að hrygna, heldur
hún að líkindum norður með
Noregsströndum, og bendir
til þess að svo sé. að Norð-
menn hafa oft á vorin rekist
á mikla síld langt norður í
hafi. allt norður á móts við
Bjarnarey. Þaðan leggur hún
svo leið sína vestur yfir haf
ið og er komin á móts við ís-
land í júnímánuði, og er þá
hringferðinni lokið. — Nú eru
margir árgangar í uppvexti
við Noregsstrendur. Þeir elstu
af þeim, einn eða fleiri bæt-
ast nö við í gönguna, þegar
aðalganga leggur á stað þaðan
aftur. Sjálfsagt gildir sama
lögmál um fiskana eins og
landdýrin, að þau elstu ráða
ferðinni. Þeir yngri árgangar
sem byrja að taka þátt í
þessu ferðalagi, leggja á stað
á eftir þeim eldri. Þegar svo
gangan beygir upp að íslandi,
verða þeir aftastir í henni,
og mæta ekki landinu fyr en
á Austf jörðum. Væri þetta rétt
tilgetið, væri fengin skýring
á þvi, að sumarsíldin á Aust-
fjörðum sem kemur norðan
úr hafi, er yfirleitt smærri
en sú sem kemur upp að Norð
urlandinu.
Því hefir verið nokkuð hald
ið á lofti í seinni tíð, að það
sé hitastigið í sjónum, sem
ráði göngu síldarinnar. Þetta
held ég að sé vafasöm kenn-
ing. Ég tel víst, að fiskarnir
séu gæddir sama eiginleika
og landdýrin að þeim geti lið
ið vel, þó hitastigið sé nokk-
uð breytilegt. Ég hefi séð
haustsíld vaða innanum
lagísmor meðan fjörðinn var
að leggja, og í september í
haust var sagt frá, að þar
sem síldin var mest norðaust
ur í hafinu, hefði verið 14
stiga hiti í sjónum. Hitt gild
lr vitanlega um síldina eins
og önnur dýr, að þegar hún
er mögur þolir hún illa kulda.
Fengi nú síldin að Ijúka
þessu hlutverki sínu í friði við
Noregsstrendur og leggja
stofninn að næsta árgangi
væri öllu borgið. En það er
síður en svo sé, því meðan
hún er að ganga að strönd-
inni og meðan hrygningin
stendur yfir, moka Norðmenn
henni upp svo milljónum
hektolítra skiptir, áður en
hún nær að hrygna. Þegar
þetta á sér stað ár eftir ár,
einsog verið hefir síðustu ár-
in, er ekki að furða þó stofn
inn gangi saman. Það þolir
víst enginn fiskstofn svona
blóðtöku til lengdar, án þess
að á honum sjái. Þessi mikla
veiði á sér stað meðan síldin
er mögur og verðminnst. —
Það var 'alveg í sömu áttina,
þegar farið var i haust að
veiða magra smásíld til
bræðslu í sunduum við
Reykjavík. Slíka veiði ætti al
veg að fyrirbjóða nema til
matar eða beitu. Þessi síld er
að alast upp í Faxaflóa og
tvöfaldast að verðmæti við
hvert árið sem líður. — Hér
er með ráðnum hug í báðum
tilfellum verið að koma í veg
fyrir eðlilegt viðhald verð-
mætasta fisksins í sjónum,
hvað næringargildi og Ijúf-
fengi snertir. Hversvegna læt
ur ekki Fiskifélagið svona
mál til sín taka.
Afföllin hjá síldinni frá
náttúrunnar hendi, eru síst
minni en hjá þorskinum.
Erlendur stærðfræðingur hef
ir komist að þeirri niðurstöðu
að ef síld næði að vaxa upp
úr öllum þeim hrognaeggjum
sem hún gýtur við Noregs-
strendur á veturna, mætti eft
ir 6—8 ár ganga þurrum fót-
um á síld frá Noregi til Græn
lands. Þessi reikningur, þó
ekki sé máske nákvæmur, gef
ur þó nokkra bendingu um af
föllin. Þegar svo þar við bæt-
ist, að þátttakan í sumarveið
inni við ísland eykst alltaf,
má ganga út frá því sem
gefnu að bræðslusiíldarveiði1
við Norðurland á sumrin, sé
að mestu eða öllu úr sögunni. j
— Veiði á sumarsíld eftirleið
is verður óefað að byggjast áj
reknetaveiði til söltunar og I
beitu. Það verður minni gróða
von við þá veiði, en tapið verð
ur margfallt minna, en á
herpinótaveiði, með bræðslu
fyrir augum. Það mun láta
nærri að hægt sé að gera út
tvö skip á reknet hvað manna
hald og annan reksturskostn
að snertir, móti einu skipi til
herpinótaveiða. Vinna í landi
við síldina yrði mikið örugg-
ari og jafnari, því í reknet
má veiða þó síldin sé ekki of'
ansjávar, einnig þó þoka sé,
og líklega í meiri vindi og
kviku, en hægt er að athafna'
sig með herpinót. — Úrgangs-
síldina mætti leggja í þrær
við einhverjar bræðslur og
byrja ekki að vinna
úr henni fyr en veiði
væri lokið, því sagt er að nú
sé fundin aðferð til að geyma
síldina óskemmda í þróm í
lengri tíma. — Með þessu
mundi sparast mikið fé. Þjóð
in hefir víst ekki efni á að
ausa peningum- framvegis í
þá botnlausu hýt, sem bræðslu
síldarútgerðin hefir verið und
anfarin ár.
Menn mega ekki taka það
sem hér hefir verið sagt um
síldargönguna við Norðurland
sem óyggjandi staðreynd. Það
er aðeins ágiskun sem hefir
þó við nokkur rök að styðjast.
— Að endingu svo þetta: Sem
dæmi þess hvað mennirnir
eru skeytingarlausir þegar
náttúran á í hlut, minnist ég
frásagnar í norskum blöðum
í fyrri heimsstyrjöldinni eða
rétt eftir hana. Þá gekk þar
í nokkra firði mikið af smárri
síld. Tveim stórum nótum var
kastað í félagi í einum firð-
inum og síldinni þjappað sam
an í aðra nótina. Ekki var
(Framhald á 6. sISu )
Merkingar á laxi og silungi
A vegum veiðimálastjóra
hafa undanfarin ár verið
framkvæmdar merkingar á
gönguseiðum (lax og urriða)
í Úlvarsá (Korpúlfstaðaá) og
hop-laxmerkingar á tveimur
stöðum, annarsvegar við Ell-
iðaáranar og hinsvegar við
Stóru-Laxá í Hreppum, og
voru t. d. merktir rúmlega 120
laxar s. 1. haust í þessum ám.
Ennfremur voru hafnar
merkingar á murtu í Þing-
vallavatni á s.l. hausti.
Gera má ráð fyrir að eitt-
hvað af þeim fiski, er merkt-
ur hefir verið, gangi í ár
þessar nú á yfirstandandi
sumri. Veiðimálaskrifstofan
vill vekja athygli manna, er
stunda veiðar í Úlvarsá, Ell-
iðaánum og á vatnasvæði
Ölfusár-Hvítár, svo og veiði-
manna við Þingvallavatn á
merkingum þessum og biður
þá vinsaml. að gefa gaum,
hvort fiskur sá, er þeir veiða
í sumar og haust er með
merki í sér eða uggastýfður,
og ef svo er að senda þá veiöi
málaskrif^tofunni, Tj|h.rnar-
götu 10, Reykjavík merkið eða
upplýsingar um hvaða ugga
vantar á fiskinn, ef um þá
merkingu er að ræða, með upp
lýsingum um veiðistað, dag-
setningu, kyn, þyngd og lengd
fisksins, og nafn veiðimanns.
Æskilegt væri að fá hreisturs
sýnishorn af merktum fisk-
um, en slík sýnishorn eru tek-
in þannig, að skafa skal
hreistur með hníf af stað of-
an við rákina á miðjum fiskn
um (undir afturhluta bak-
uggans) og setja í umslag.
Gott er að fá 30—40 hreistur
send.
Merkingar þessar eru liður
í því starfi, sem miðar að því
að auka þekkingu okkar á laxi
og silungi, göngum þeirra
vexti og fleiru, sem er þýðing
armikill undirstöðuliður í lax-
og silungsrækt. Veiðimála-
skrifstofan treysir á gott sam
starf við veiðimenn alla, er
fjalla um merkta fiska.
Grjótás flytur hér vandlæt-
ingaræðu eina mikla og segir
okkur til synda.
„Heill í bænum, Starkaður
gamli! Oft kemur mér í hug
eitt og annað, sem ég vildi færa
í tal við heimilisfólk þitt, en
sem dregst úr hömlum fyrir
mér að færa í letur. Kemur það
af æfingarskorti og mörgum
fleiri ástæðum. Nú dríf ég mig
þó til að hrinda úr vör, þótt
farmurinn sé ekki stór að þessu
sinni. Er þá fyrst að nefna
þrennt, sem fyrir augu hefir
borið í tveimur síðustu blöð-
um Tímans, og sem mér virð-
ist þurfa að leiðrétta.
í gær (6.6.) var stór mynd
á fremstu síðu í blaðinu. Varð
ekki annað skilið af orðum þeim,
er undir myndinni stóðu, en að
sá, er setti þau saman, væri vel
hrifinn af líkamsfegðurð konu
þeirrar, sem myndin var af. Ég
vildi nú benda bæði honum og
öðrum, sem myndina skoða, á
það að — eftir' myndinni að
dæma — vantar mikið á að
kona sú sé samræmt fallega vax
in. Hún virðist hafa sæmilega
(ef ekki framsúrskarandi) frítt
andlit og — á hlið að sjá fall-
egan bolvöxt, en útlimavöxtur-
inn er langt frá því að vera í
samræmi við það. Vöðvar á
handleggjum eru þvengmjóir, —
en þeir geta þó, og engu síður
verið sterkir. Þá eru fæturnir
allt frá því er lendinni slcppir,
en þó einkum fyrir neðan kné,
fremur ófagrir. Eru þeir of jafn
bolir, of staurslegir, og vant-
ar alveg þá yndisfegurð, sem
■oft má sjá á fótleggjum, sem
eru óskemmdir, — bæði kvenna
og karla —, og kemur fram í lín
um kálfanna, mjóaleggsins
og öklanna.
Athugum vel hvað það er, sem
vér dáumst að, hvort sem það
er dautt eða lifandi, og að
fullt fegurðarsamræmi sé í
því.
Vér þurfum ekki að sækja
slíkar myndir út fyrir land-
steinana. Hann Guðni Timans
ætti að skreppa út á íþrótta-
völl — í góðu veðri — og grípa
myndir af íþróttafólki voru, sem
þar æfir og keppir. Eða í Sund-
höllina og Sundlaugarnar. Á
báðum — öllum — þessum stöð-
um má finna marga með full-
komna, samræma líkamsfeg-
urð, frá hvirfli til ilja (ekki
„toppi til táar“, það er ekki
íslenzkt orðalag, þótt margir
noti það). Getur skeð að finna
megi fríðari andlit, en „snoppu-
fegurðin“ ein er litils virði.
Svo oft er það að „móðurmál-
inu góða, mjúka og ríka“ er mis
þyrmt meira og minna í ræðu
og riti, að ekki verður tölu á
komið og ekki hendt* nema ein
stöku „fjóla“. Það var hér á ár-
unum að allur þorri manna
hæddust að orða-vitleysum og
setninga, sem komu í Moggan-
um á fyrri árum hans; þá þótt-
ust ritarar hinna blaðanna svo
miklir menn og íslenzkuhestar,
að þeir gætu hýtt þessa starfs
bræður sína með blóm-skrúf-
um þeim, er þeir „létu á þrykk
út frá sér ganga“.
En nú er svo komið að flestir
þeirra eru sízt betri.
Safn það, sem ég á orðið
af málvillum og ambögum, er
mér hefir tekizt að henda úr
blöðum hér, bókum og útvarpi,
er orðið töluvert að vöxtum, og
er það þó ekki þúsundasti hluti
af því, er til hefir fallið og ég
hef séð og heyrt. Ástæður all-
ar hafa ekki leyft mér að taka
niður nema sárlítinn hluta af
því.
í Tímanum í dag (7.6. stend-
ur á fyrstu síðu: ....hvalbát-
arnir [fóru] út sitt í hverja
áttina“. Hér er orðið „bátur“,
sem er karlkyns, gert hvorug-
kyns með því að hafa fylgiorð-
ið í hvorugkyni. Þarna hefði
átt að standa: „bátarnir rfóru]
út sinn í hverja áttina“; það er
rétt mál.
En þessi vitleysa er orðin svo
algeng, að fáir munu taka eft-
ir henni. Sagt er og skrifað:
„mennirnir (karlkyns) gengu
sitt (fyrir sinn, hvorugkyhá)
megin við....“. „Konan leiddi
telpurnar (kvenkyns) sitt (hvor
ugkyns — fyrir sína) við hvora
hönd sér“. — Líklega er oröa-
lagið ekki svona íslenzkt, held-
ur: „Konan leiddi telpurnar
sitt í hvorri hendi“ (!!!) —.
Hver einasti maður með ó-
brjálaða mál-tilfinningu sér og
heyrir hversu vitlaust þetta orða
lag er.
Þá er í blaðinu í dag (7.6.) á
6. síðu, 3. línu að neðan, í þýddu
f ramhaldssögtvini: .....þótt
hreindýrin tryðu honum um
tær.“ — Svona eru margir hin-
ir skólagengnu menn orðnir í
íslenzku, að þeir kunna ekki
að beygja algengustu orð; hvað
mun þá um hina vesalingana,
sem ekkert eða lítið hafa lært.
— Þýðandinn þarna er með
talsháttinn „að troða um tær“
og ætlar að nota skildagatíðina
(ég held að það sé kallað svo í
málfræðinni, en veit það þó
ekki) af sögninni, en hún er:
„træðu“. I þess stað notar hann
tilsvarandi tíð af sögninni „aff
trúa“. Er þetta ekki dásamleg
málkunnátta?!“
Hér lýkur þessu spjalli í dag,
en því heldur áfram á morgun.
Starkaður gamli.
*að henda þýðir: að grípa,
hafa hönd á, fá i hendurnar, en
flestir nota það nú í þveröfugri
merkingu, merkingunni aff
kasta.
Auglýsíng
•I Ákveðið er að jafna yfir og gróðursetja trjáplöntur
« á suður- og vesturhluta grafreitsins á Stað í Hrúta- :
I: firði. Reynt verður, eftir því sem hægt .er, að fram- ;
kvæma þetta þannig ,að vísa megi eftirleiðis á ein- i;
stakar grafir. En þar sem ókunnugt er um mörg leiði, :::
:: er skorað á þá, sem vita um leiði ástvina sinna á graf
:: reitnum og vilja sinna um þau, að gefa sig fram við ii
p sóknarnefnd Staðarsóknar fyrir 30. þ. m. — F. h. sókn iii
:: arnefndar.
:! Stað 4. júní 1951
Gísli Eiríksson
Auglýsingasími Tímans 81300