Tíminn - 24.12.1954, Blaðsíða 29

JÓLABLAÐ TÍMANS 1954
29
ast, anðsj áanlega í þeim tilgangi
að komast yíir skilvegginn, en
var með,“ sagði Kalli og sat kert-
vang, var hann dauður, hafði
sennilega slegið höfðinu við í ólát-
unum og rotast.
„Þessir íslenzku hestar eru hrein-
ustu villidýr“, tautaði umsjóhar-
maðurinn þreytulega. „Sökkvið
honum fyrir borð.“
------Lítil lind ritraði með ann-
arlegum liljóm gegn um gamlan
helli.
Vindurinn hvein í mýrarstörinni
og feykti frœjum biðukollunnar á
réttarveggnum langar leiðir.
Jörp hryssa lét vel að háfættu,
brúnu folaldi, en öðru hvoru leit
hún í kring um sig, eins og hún
byggist við einhverjum, og stund-
um hneggjaði hún hátt og sakn-
andi.
Ógnandi brimgnýr barst gegn
um loftiö, og skýin, sem vindurinn
feykti, líktust löngum, undarlegum
skipum, sem sigldu til suðurs.
— Ef til vill voru þau líka nokk-
urs konar skip, — skip, sem fluttu
frjálsa fáka til fagurra stranda.
Sœunn Bergþórs.
MiiiiiinmiMiiiiiiiiiiiiiiiiiinniiuinimiiiMiiiiiiiuiiiiiuiiiiiiiiiiiiimimiiniimiimii»iiiimiiiiiiimniiiniiiiiimiiniiiimiiiiiiiiuii<iiiiii**ii
Á tieimiii sinu' fann baráttu°
maðisriiin örvsrgi oa gieði
Framh. af bls. 22.
Jafnframt túlkar hann hugrenn-
ingar sínar í þessu sambandi á hrif-
næman hátt. Stuttu seinna fær
hann tilkynningu um, að hann sé
orðinn óðalsbóndi, eigi nú góða jörð
með allmiklu landrými og stórum
skógi, og sé áhöfnin 50 sauðkindur,
6 hestar, 7 svín og 25 geitur. Auk
þess fylgi jörðinni sel, ásamt veiði-
vatni meö hólmum.
Fregnin um þetta kom Björnson
í mikið uppnám, og bréfum með ó-
tal spurningum, áætlunum og fyrir
mælum rignir yfir vini lians í Gaus-
dal, Karl Seip, Kristofer Brun og
Janson. Heimþráin blossar upp, og
helzt af öllu kýs hann að flytja
strax, og frú Karólína ennþá frem-
ur. En hann er með stór verk í smíð
um og þarf að hafa vinnufrið um
stund. Og hálft annað ár líður, áð-
ur en hann flytur á óðal sitt. Vorið
1875 er hann loksins á leiðinni heim.
Vinur hans, Karl Seip, sækir hann
til Lillehammer og fylgir honum
heim í hans eigin vagni. Er þeir cku
heim í hlað bæjar nokkurs, segir
Seip:- „Nú ertu kominn til Aulestad,
Björnson.“ Skáldið tekur ofan,
heldur í hönd konu sinnar og segir:
„í Jesú nafni.“
Upp frá þessu er Aulestad heimili
Björnsons allt til æviloka, þar lifði
hann margar sínar sælustu stundir
með fjölskyldu sinni og vinum. Þar
urðu mörg af hans merkustu verk-
um. til. Aulestad vai’ð eins og mið-
stöð, sem margir leituðu til og hugs-
uðu um. Og þaðan barst oft raust,
sem hljómaði ekki aðeins um all-
an Noreg og Norðurlönd, heldur og
stundum um mestan hluta heims.
Eins og búast mátti við, hélt
Björnson ekki alltaf kyrru fyrir á
Aulestad. Hann varð ætíð öðru
hverju að ferðast til annarra landa
og kynnast mönnum og málefnum.
Og stundum var hann allan vetur-
inn í suðlægum löndum. En hann
kom alltaf heim aftur, þegar vora
tók. Þá greip heimþráin hann föst-
um tökum. Aulestad var heimili
hans. Þar, — og hvergi annars stað-
ar átti hann heima.
Ég nefndi áðan „bréfaregn" frá
Björnson. í sambandi við það vil
ég taka fram hér, að Björnson var
frábær bréfritari. Til eru meira en
þrjátíu þúsund bréf, sem vitað er
að hann hefir skrifað, og mjög
mörg þeirra eru tíu til tuttugu
prentaðar siður. Sá, sem rannsakar
allt þetta bréfasafn, á erfitt með að
skilja, hvernig Björnson gat komið
nokkru öðru i verk en bréfaskrift-
um.
Allt þetta, og margt fleira, kem-
ur fram í hugann á leiðinni til
Aulestad. En nú erum við allt i einu
komin þangað. Bifreiðin nemur
staðar skammt neðan við húsið, og
allir fara út. Er við höfum gengið
gegnum há og tíguleg trjágöng, er-
um við stödd við myndarlegt
tveggja hæða timburhús með svöl-
um, kvisti og háu risi. Allir eru
hljóðir, eins og þeir standi frammi
fyrir helgidómi. Það, sem næst vek-
ur athygli, er stór steindrangur,
líklega fjórir til fimm metrar á hæð,
með fánastöng, — minnisvarði um
skáldið og konu nans. Á hann miðj -
an eru mótaðar andlitsmyndir
þeirra og nöfn, en yfir þeim er
greypt þessi áletrun úr einu kvæði
skáldsins:
Her er sommersol nokk, her er
sædejord nokk,
bare vi, bare vi havde kjærlighet
nokk.
Er við höfðum virt fyrir okkur um
stund minnisvarðann, íbúðarhúsið
og staðsetningu útihúsa, var okkur
boðið inn. Hópurinn cr svo stór, að
honum er skipt í tvennt, og fá nú
báðir h!utar öruggan og þaulkunn-
ugan leiðbeinanca. Síðan göngum
við um allt húsið, herbergi úr her-
bergi og hæð af bæð, og hlýðum á
frásögn leiðbeinandans. Og áður en
maður veit af, höfum við gengið um
allt húsið — og tírninn þrotinn. Ég
les í andlitum allra, að þeir óska
þess innilega aö fá að dvelja þarna .
lengur, eða a.m.k. að ganga aðra
ferð um húsið. En því miður er þess
enginn kostur. Nú er röðin komin
að næstu hópum. Samt sem áður
eru menn þakklátir fyrir hina allt
of stuttu dvöl á heimili stórskálds-
ins, og endurminningin um hana
mun vafalaust fylgja þeim meðan
ævi endist.
-----Það er vissulega mjög erf-
itt, og í rauninni ógjörlegt, að gefa
fullnægiandi mynda af þessu fræga
og merkilega heimili, eftir svo stutta
heimsókn. Ég mun því hér aðeins
draga fram örfá brot.
Heimilið er með nákvæmlega
sömu ummerkjum og það var síð-
ustu árin, sem skáldið lifði. Það er
með mjög líkri innréttingu og tíðk-
iiiii(iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiii*ii»i*i*t****i
ii i n iii • iiiiiiii in i iii 111111111111 iii iiiii
:111II11111111
111111111111111111111*111111111111111111111111
llllII 11111111111111111II1111111111111111111111111111111111111111111II11111111111111111111111111111IIIllllllll1111111111
lalllllllllllllllllllllllltlllllllllllllllllllllHIIIIIIHII
Jólaleyfi í Englandi
Framh. af bls. 7.
Rómaði hún mjög gáfur hans og námshæfileika.
Eitt sinn bauð hún honum og systur hans tií te-
drykkju. Hafði hann látið í ljós áhuga á rúss-
neskum list dansi, og hugsaði hún sér að dansa
fyrir hann og æfði sig marga daga á undan, en
ég lék undir fyrir hana Chopinsvalsa á flygilinn.
I samkvæminu barst talið að listdansi, og var
hún ekki sein á sér að bjóðast til að sýna hann.
Hvarf hún út úr stofunni, en kom eftir drykk-
langa stund aftur, klædd yndislegum ballkjól úr
þunnu ljósrauðu silkiefni. Svo hóf hún dansinn,
en ég lék undir. Hún dansaði á tábroddunum,
berfætt, og gerði það snilldarlega.
Margt sagði Sonja mér af högum fjölskyldu
sinnar. Að hennar sögn höfðu þau lent í ótrú-
legustu æfintýrum. Þegar faðir hennar var ný-
giftur, var hann sendur til Síberíu, sakaður um
uppreisnarstarfsemi, og var þar í sex mánuði.
Þá hafði sakleysi hans sannazt og var hann lát-
inn laus, og Zarinn sjálfur bað hann afsökunar.
En á meðan hann var í Síberíu, hafði móður
hennar fellt hug til annars manns, og lá við
sjálft, að hörmungar hlytust af. A stríðsárunum
hiifðu þau orðið að flýja frá Rússlandi. Höfðu
þau lent í miklum hættum og mannraunum á
flóttanum, því faðir hennar hafði meðferðis
hernaðarlega mikilvæga uppgötvun, sem liann
ætlaði að selja í hendur bandamönnum. Þau
höfðu misst allar eigur sínar í Rússlandi, og
urðu nú að lifa sem útlagar í Englandi. Auk
þess bárust prófessornum stöðugt hjálparbeiðnir
frá vinum hans, sem voru allslausir í Englandi
eða Frakklandi, og frá móður lians, sem líka
var efnafræðingur, bárust orðsendingar um að
frelsa liana úr því helvíti, sem Rússland ýæri
núna.
Einn vinur prófessors Ellis var daglegur gest-
ur þar á heimilinu. Var það prófessor Petroff.
Hann var 38 ára að aldri, myndarlegur, ljós-
hærður maður, risi að vexti. Sonja sagði, að
hann væri mjög duglegitr efnafræðingur. Hefði
hann fyrir stríð verið orðinn stjórnandi stórr-
ar rannsóknarstöðvar í Jekaterinburg. Á náms-
árunum hefði hann verið mikið kvennagidl lí
samkvæmissölum Pétursborgar. Sagði hún það
vera hefð, að allar ungar stúlkur, sem kæmu
til Silvermere yrðu skotnar í honum. Nú vann
hann á rannsóknarstofu hjá enskum vini sínum
fyrir ekki neitt. Hann bjó hjá ekkju þar í þorp-
inu, og sagði Sonja, að hann héldi við hana.
Þegar ég lét í Ijós undrun mína — og hneykslun
— yfir því, að hann gæti haldið við hana, svo
gamla og ljóta, sagði hún, að það væri af hag-
sýnisástæðum, — og ekki þyrfti hann að óttast
neinar afleiðingar, bætti hún brosandi við.
Prófessor Ellis var hámenntaður maður og
margfróður. Hann kvaðst hafa mikinn áhuga á
íslandi, og langaði sig að koma liingað, ef hann
fengi einhvern tíma tækifæri til þess. Hann
kvaðst þess fullviss, að hér væri gull að finna,
landið lægi einmitt í slíku jarðbelti, þar sem
þess væri að vænta.
Sonja kenndi mér rússneska stafrófið. Annað
lærði ég ekki í rússnesku. En einkennilegt fannst
mér að lieyra rússneskuna hljóma í kring um
mig sí og æ, og mikið hefði ég viljað gefa fyrir
að skilja eitthvað í henni. Oft varð fólkið æst
og bar þá mjög óðan á. Virtist mér sem lítið
þyrfti út af að bera, svo allt kæmist í uppnám.
Stundum báru þau vandamál sín undir mig.
Þegar ég hafði orð á því við Sonju, að mér
þætti það slcrítið, sagði hún: „Uss, þau spyrja
alla ráða. Oft leita þau ráða hjá Emily.“ Stund-
um komu rússneskir gestir, og var þá auðvitað
alltaf töluð rússneska.
SVo leið jólaleyfið, og ég hélt aftur heim til
Westfield. Það var aldrei af því, að Sonja kæmi
þangað. Ilún ávann sér námsstyrk í frönsku við
Oxford háskóla, en ekki lauk hún námi þar. Ég
liitti hana stundum í London, og í hvert sinn,
er ég hitti hana, var hugur hennar og hjarta
heillað af nýrri ást. Ég hitti föður hennar á rann-
sóknastofu hans á University College. Móðir
hennar bauð mér með sér í leikhús. Oft var mér
boðið að dvelja á Silvermere um helgar. Eitt
sinn, er ég kom til Silvermere var að sumarlagi.
Þá var garðurinn og skógarnir í sínu fegursta
skrúði, og loftið þrungið rósailmi. Um nóttina
söng næturgali í skóginum. Þegar ég hallaðist
út um svefnherbergisgluggann minn til þess að
hlýða á næturgalasönginn, varð ég hugfangin
af stjömuhimninum. Aldrei hafði ég fyrr séð
stjörnur svo stórar og skærar, né slíkan aragrúa
af þeim, eins og nú blasti við mér á koldimmuxn
næturhimninum þessa ilmþrungnu sumarnótt.
Síðustu fundir okkar Sonju voru í júnímán-
uði 1922. Þá hringdi hún til mín og bað mig að
hitta sig inni í borginni. Við snæddum hádegis-
verð saman á matsölustað í Piccadilly, sem ef-
laust var dýrari en hollt var fyrir pyngjur okk-
ar. Svo fór ég með Sonju í búðir. Meðal annars
þurfti hún að kaupa sér ballet skó. í búð einni
í Strandgötu fann hún skó, sem henni líkaði. Þá
átti hún ekki eftir nóga peninga til þess að borga
þá. Varð þá úr, að ég lánaði henni það, sem ég
átti eftir af peningum. Sonja fékk skóna, en ég
átti ekki eftir peninga fyrir fargjaldinu heim til
Hampstead. Varð ég því að ganga rúma 10
ldlómetra á heitu malbikinu í steikjandi sólar-
hita. Skildist mér þá til fulls, hve umkomulausir
þeir eru, sem eru peningalausir í framandi landi,
og að hvergi er maður eins einmana og í mann-
hafi stórborganna.
Þegar ég var lcomin heim til Islands, fékk ég
bréf frá prófessor Ellis, þar sem hann skýrði mér
frá, að í hönd færi brúðkaup Sonju dóttur hans
og Venners höfuðsmanns. Venner höfuðsmanns
hafði ég aldrei heyrt getið áður. Eg skrifaði um
hæl og sendi hamingjuóskir mínar. Síðan hef ég
ekkert frétt af Ellis-fjölskyldunni. Þegar ég kom
til London sumarið 1925 var hún flutt burt frá
Silvermere, og hvernig sem ég reyndi, tókst mér
ekki að fá spurnir af henni. Mér þótti leiðinlegt
að missa þannig sjónar af þessu fólki. Það er
mér minnisstæðast af þeim mörgu fjölskyldum,
sem ég kynntist á útivistarárum mínum, og með-
an ég hafði nokkur kynni af því, reyndist það
mér sannir vinir.