Tíminn - 05.06.1955, Blaðsíða 4

' r':-'V ' ■ T ' ’ r • i ! ' ’H.>•»'»> r r
TÍMINN, sunnudaginn 5. júní 1955.
T84. Wað.
Dr. Richard Beck:
Merkilegt ritsafn
Fyrir nokkru síðan (1953)
kom út að tilhlutan Húnvetn
ingafélagsins í Reykjavik
þriðja bindi ritsafnsins Svipir
og sagnir, sem Sögufélagið
Húnvetningur hefir efnt til,
og orðið er hið merkasta safn
þjóðlegra fræða.
Nefnist þetta nýja bindi
TroSningar og tóftarbrot, og
er það heiti mjög vel valið,
því að hér eru þræddar gaml
ar götur og grónar, og birtu
brugðið yfir margt það í lið-
inni tíð, atburði, byggðir og
býli, sem gleymskan er nú óð
um að hjúpa huliðsblæju
sinni. Séra Gunnar Árnason,
fram á síðustu ár prestur á
Æsustöðum í Langadal, en nú
sóknarprestur í Bústaðapresta
kalli í Reykjavík, fylgir þessu
bindi úr hlaði með greinar-
góðum formála.
Hefst meginmál bókarinnar
síðan á þættinum „Frá Hún-
vetningum fyrir 70—80 árum“
(Nokkrar æskuminninlgar)
eftir hinn þjóðkunna fræða-
þul Kristleif Þorsteinsson á
Stóra-Kroppi; er það einhver
allra síðasta ritsmíð hans, en
sver sig ótvírætt í ætt um
ágæta efnismeðferð og sam-
bærilegt málfar.
Næst er á blaði fræðimann
leg og vel samin ritgerð, „Giz-
ur bóndi galli í Víðidals-
tungu“, eftir dr. Jón Jóhann
esson; er þar tekið föstum
tökum lítt rannsakað efni, og
eftir því, sem hinar takmörk
uðu heimildir leyfa, brugðið
upp harla glöggri mynd af
stórbrotnum manni, en Gizur
lézt 1370, um 101 árs að aldri.
Sonarsonur hans var Jón Há
konarson í Víðidalstungu, er
meðal annars lét rita hma
frægu skinnbók, Flateyjar-
bók, og vann íslenzkum bók-
menntum með þeim hætti
það gagn, er aldrei verður
fullmetið.
Næsta mikil aldarfarslýsing,
og átakanleg að ýmsu leyti,
felst í þættinum „Eitt ár“, er
Magnús Björnsson skrifaði
eftir forsögn Jónasar Illuga-
sonar vorið 1951, en Jónas,
sem er alveg nýlega látinn
(37.7. 1954), var fræðaþulur
mikill, eins og fyrri bindi um
rædds ritsafns bera órækt
vitni um. Má jafnframt geta
þess, að hann á fjölda ná-
komins frændliðs vestan hafs.
Auk þess, sem Magnús
Björnsson hefir fært prýðis-
vel í letur fyrrgreinda frá-
sögn, hefir hann af sömu
prýði samið lengsta þátt rits
ins, sem jafnframt er hinn
gagnmerkasti, en það er
„Saga Nikulásar“, er rekur
raunasögu Nikulásar Guð-
mundssonar, „óhamingju-
manns, er margt var vel gefið,
en vannst verr en skyldi úr
vitsmunum sínum og hæfi-
leikum‘“, eins og Magnús seg
ir réttilega í þessari ýtarlegu
frásögn sinni um hann, sem
skrifuð er af fullri hrein-
skilni, en um leið af skiln-
ingsríkri samúð. Mmnisstæð
mun flestum verða Guðný
kona Nikulásar, sem hefir auð
sjáanlega verið óvenjulega
heilsteypt aö skapgerð, stór í
ást sinni og órofa tryggð.
Séra Sigurður Norland í
Hindisvík ritar ..Nokkrar
ferðaminningar", fróðlega
þætti og skemmtilega úr
Húnaþingi, þar sem víða er
komið við og margra getið.
Bjarni Jónasson leggur til
ritsins tvær prýðisgóðar rit-
gerðír og athyglisverðar. Fjall
»r hin fyrri um „Framfarafé*
lagið í Svínavatnshreppi“, en
það var eitt af tveim menn-
ingarfélögum þar í sveit (hitt
var kvenfélag), er spruttu
upp úr vakningaröldu þeirri,
sem fór um hugi landsmanna
í kjölfar þjóðhátíðarinnar
1874. Alls annars efnis, og stór
um óhugnanlegri frá því sjón
armiði, er grein Bjarna „Harð
indin 1881—1887“; en mjög
er þeim örlagaþunga hallær-
iskáfla í sögu þjóðarinnar
glöggt lýst og skilmerkilega,
innan þeirra takmarka, sem
höfundur hefir sett sér, en
þetta er aðeins fyrri hluti rit
gerðar hans um það efni.
Af svipuðum toga spunnin,
hvað efni snertir, er hin skipu
lega og læsilega frásögn Jóns
Marteinssonar, „Fjárrekstur
yfir Holtavörðuheiði um sum
armálin 1889“, en sá vetur
var bændum i Hrútafirði sér
staklega þungur í skauti.
Gagnfróðleg og jafn prýðis
vel í letur færð er lokaritgerð
þessa bindis, „Af Laxárdal“,
eftjr séra Gunnar Árnason.
Lýsir höfundur þar bæði daln
um sjálfum (Fremri-Laxár-
dal) og bæjum þar, og segir
jafnframt sögu margra bú-
enda þar á síðari og síðustu
árum. Koma þar ýmsir merkir
menn og þjóðkunnir við frá-
sögnina, er áttu sér' við hlið
samboðnar konur og frásagn
arveröar. Raunsönn og mjög
snjöll sýnist mér lýsingin á
Brynjólfi Bjarnasyni í Þver-
árdal, sem ég kynntist á skóla
árum mínum á Akureyri. Verð
ur honum ekki auðveldlega
betur lýst í stuttu máli en
gert er í þessum orðum:,
„Brynjólfur var fæddur glæsi
legur hirðmaður. Listgáfa ætt
arinnar tindraði í eðli hans
eins og kristallar í bergi“.
Hinni opinberu heimsókn
til Noregskonungs er nú lok-
ið, og í dag hefst ferð mín
um landið í boði ríkisstjórn-
arinnar. Ég er mjög þakklát-
ur ríkisstjórninni fyrir þetta
einstaka tækifæri til að skoða
landið og hitta fólkið.
Það er vel th fallið og far-
arhe'll, að fyrsti áfangastað-
urinn er hér á Eiðsvelli, og ég
þakka yður fyrir ágætar við-
tökur.
Eiðsvöllur er eins konar
Þingvöllur á voru máli, stað-
urinn þar sem Grundvallar-
lög ríkisins voru samm og
sett. Ég hefi lesið þá sögu frá
1814 með mikilli athygli, og
aðdáun á þeim mönnum, sem
bá stóðu í fylkingarbrjósti
sinnar þjóðar. Sjaldan hefir
iafn giftusamlega tekist að
breyti ósigri í sigur.
Hér voru sett hin frjálsustu
og beztu grundvallarlög sinn-
ar samtíðar, og reyndust líka
e’ns og Björnsson lýsir því:
„Grnndvallarlógin voru eins
og komakur, og hver lína eins
og píogfar, fullt af frækorn-
um “ I-etta var einstætt og
clæsUegt upphaf á ö,d fiam-
faranua. I plógfarir.u lá einn
ig dulið frækorn hins full-
komna sjálfstæðis.
Eiðsvallamennirnir voru
lærðir menn og þjóðræknir,
þeir þekktu til hlýtar alla
stjórnlagafræði samtíðarinn-
e*. En ræturnar liggja þó
Minna má á það, að þessi
mælskusjör og gleðigjafi á
mannfundum, var dótturson-
ur Bjarna Thorarensens
skálds.
Baldvin Helgason, hinn
snjalli hagyrðingur, sem ís-
lendingar vestan hafs kann-
ast vel við, kemur hér einnig
við sögu, ennfremur hinn
þjóðkunni skáldbróðir hans í
alþýðustétt, Sveinn Hannes-
son frá Elivogum. Er felldur
inn í frásögnina alllangur
kaúi úr fallegu og vel ortu
kvæði eftir hann, „Dalabónd-
inn“, og fara hér á eftir tvær
vísur úr því sem sýnishorn
þess, hvernig þessi dalabóndi
gat strokið strengi ljóðahörp-
unnar:
Þá allt er fullt af grósku og
angan vorsms daga
frá efstu fjallabrúnum til
lægsta fjörusands,
þá virðist manni næstum sú
sannreynd lygasaga,
að solÞð hafi þjóðin í byggð-
um þessa lands.
Og gamli bóndinn fnnur, hvað
guðsríkið er nærri,
á göfgi ög fegurð lífsins hann
verður næsta skyggn.
í sinni eigin vitund og verkum
nokkru stærri,
já, vorið, það er máttugt í
sinni stærstu tign.
Hér hefir verið stiklað á
stóru, en eigi að síður auðsætt,
að bók þessi er fjölbreytt að
efni, og að þar kennh góðra
grasa. Má því óhætt segja, að
þeir, sem þjóðlegum fræðum
unna og sögulegum, skuldi fé-
lögum þeim og höfundum, er
að útgáfu hennar standa,
þökk fyrir viðleitni þeirra, og
tekur það emnig til fyrri binda
ritsafnsins.
dýpra. íslenzka þjóðveldið
var stofnað með hliðsjón af
Gulaþingslögum. Hér á Eiðs-
vellí var háð Eiðsifaþmg, og
í fornum lögum, fornri og
frjálsri stjórnskipan, eiga
bæði norsk og íslenzk stjórn-
skipan sína dýpstu rót. „Að
íornum lögum,“ var gömul
krafa — og þrungin að merk-
ingu. Hin forna þingstjórn
Norðurlanda og Engilsaxa var
endurreist-á Englandi og end
urbætt af vitrum mönnum
í Frakklandi og Bandaríkjun-
um. Grundvallarlögin voru
enginn útlendingur, heldur
líkt og langferðamaður, sem
kemur aftur heim á fornar
slóðir.
Hér um slóðir ríkti Hálfdán
svarti faðir Haraldar hár-
fagra, en um hann segir
Snorri: „Hálfdán Jronungur
var yitur maður og sannenda
maður td jafnaðar ok setti
lög og hélt sjálfur, ok lét
aðra halda, svá at eigi mætti
oísi steypa lögunum.“ Og um
þessar byggðir fór fyrir fimm
tán árum konungur Norð-
manna á undanhaldi og í
vörn fyrir Grundvallarlögum
ríkisins. Þannig er réttarríki
varðveitt og stofnað. Og enn
hafa lögin og rétturinn
steypt einræð'nu og ofsan-
um. Norsk lög eru eins og mik
il eik, sem stendur djúpum
rótum og breiðir Þm sitt um
Noreg allan.
Að Eiðsvelli
Ræða forscta íslancfs á Eiðsvelli 28. maí sl
Ljósmyndaþáttur II
Vandi að velia myndavél
Til þess að ná einhverjum
árangri í ljósmyndagerð er
nauðsynlegt að vita, í stórum
dráttum. hvernig ljó;mynd
verður til.
Flestir vita, að nauðsynlegt
er að hafa einhvers konar
Ijósmyndavél og filmu, þegar
taka skal Ijósmynd. Hins veg-
ar þarf nokkra þekkingu til
að vita, hvernig ljósmynda-
vélin skal vera. Reyndir ljós-
myndarar eiga stundum erf-
itt að ákveða, hvaða mynda-
vél skal nota vi.ð ákveðin
tækifæri. Ein myndavél hefir
kosti sem aðra vantar, og
kemur því margt. til greina,
þegar velja skal myndavél.
Skal ekki á þessu stigi farið
mjög nákvæmlega út í lýsing-
ar á einstökum myndavéla-
tegundum og kostum þeirra
hverrar út af fyrir sig.
Til venjulegra daglegra
nota eru kassamyndavélarnar
góðar, ef rétt er með þær far-
ið. En þær eru ódýrustu
myndavélar, sem hægt er að
fá, sökum þess hvað þær eru
einfaldar að byggingarlagi.
Þær hafa þann mikla kost, að
vera einfaldar í meðförum.
Eftir því sem myndavélarnar
verða margbrotnari og dýrari,
er yfirleitt meiri vandi að fara
með þær. Stillingarnar á fjar-
Tægð, ljósopi og hraða gera
það hins vegar að verkum, að
Kægt er að ná betri árangri
með slíkum vélum, við mis-
jöfn veðurskilyrði. En aðeins
þó ef nauðsynleg þekking er
fyrir hendi. Þó getur maður
með flókna myndavél í hönd-
unum oft náð ágætum mynd-
um, ári þess að þekkja mikið
til lögmálsins, sem því veld-
ur. Er þá vitanlega um til-
viljun að ræöa.
Við skulum því hálda okkur
við kassavélina til að byrja
með, enda á flest það, sem um
hana er sagt, einnig við aðrar
tegundir myndavéla. Kassa-
vélin er einmitt nokkuð góð
eftlrlíking fyrstu myndavélar-
innar og þess vegna auðvelt
að átta sig á lögmáli Ijós-
myndagerðarinnar með þvi að
hafa hana í huga.
Ljó myndavélin og
auga mannsins.
Myndavélin er í sjálfu sér
svipað tæki og auga manns-
ins, nema hvað augað er
miklu fullkomnara en allar
myndavélar.
Augað er eins konar hylki,
með Ijósopi að framan og
ljósnæmri sjónhimnu, sem
tekur við því, sem kemur inn
um ljósopið, eins og filman á
myndavélinni.
Augað safnar Ijósgeislunum
inn um þetta op og temprar
stærð þess eftir ljósmagninu,
eins og sá gerir, sem hugsar
vel um myndavél sína og
minnkar og stækkar ljósopið,
eftir því sem birtan segir til
um.
En vegna þess, eins og áð-
ur er sagt, hvað augað er full-
komin myndavél er stillingin
þar sjálfvirk og myndin send
jafnóðum með þráðum til
heilans. En saga ljósgeislans,
sem inn um auga myndavél-
arinnar fer endar á filmu'rini,
þar sem skuggaskil hins
svarta og hvítri festast í öfug-
um hlutföllum, þahnig að hið
Ijósa verður dökkt og svart-
nættið Ijóst á framkallaðri
filmunni, en snýst við, þegar
á pappírinn kemu'r og mynd-
in verður fullsköpuð.
í safngleri ljósmyndavélar-
innar snýst mynd sú, sem
augað sér, víð og steridúr á
höfði þegar ljósgei larnir fést
ast á filmunrii í botni kass-
ans.
Enda bótt þannig mégi líkja
auganu við mynaavéliria ber
þó að hafa það ákveðið í
huga, að ljósmyndavéiiri er
aðeins ófullkómið áhald og
notkunarmöguleikar þess að-
eins óverulegir í samáriburði
við augað, þessa töfrátækis,
sem forsjónin gefur mannin-
um í vöggugjöf. Engu að síð-
ur getur það ófuiikömna hjalp
arauga mannsins, sem mynda
vélin er, séð vél ög geymt vel
góða sýn, ef rétt er á haldiö.
Ljós, hraði og fjarlægð.
Þegar mynd er tékiri verða
ákveðin skiiyrði að vera fyrir
hendi. í fyrsta lagi þuffum
við birtu, því húri skapar
skuggaskil þau sem ger'a ljös-
myndina. Allár mj ndir yerða
til fyrir áhrif Ijóss og skugga.
Þegar mynd er tc kin, verð-
ur að ákveðá það ijósmágn,'
sem hæfilegt1 er, sv o 'ttiýndin
verði það sem kallsð er rétt
lýst. Sé ljósið, sem inri á film-
una kemur, of mikið', Véfður
hin framkallaða filria dökk,
eða svört, en ljósmyndin,1 sem
frá henni kemúr njög grá,
þar sem lítil skil verða á milli
ljóss og skuggá, og aðgréin-
ing því lítil.
Ljósgjöfin inn á filinuna er
tempruð með því að stækka,
eða minnka stærð ljósopsjns,
þegar myndin er tekin. Þarf
þá einnig að hafa í huga, hvað
lengi opið er íátið stanþa op-
ið, það er að segja hraða
þann, sem myndin er tekin á,
og ennfremur gerð fiímunn-
ar. Hinar ýmsu tegundir af
filmum eru mj ög mismunandi
ljósnæmar, og er því nauð-
synlegt að kunna skil á því,
þegar mynd er tekin.
Enn eitt mikilvægt atriði er
fjarlægðin frá myndavélinni
til þess hlutar, sem koma skal
einnig að þvf leyti ófullkomn-
einnig að þv íleyti ófullkomn-
ari en mannsaugað, aö tak-
markað svæði í fjarlægð, eða
nálægð kemur skýrt fram á
myndina, þó að augað sjái
þann hlut jafn skýrt, sem
næst stendur, og fjallstind-
inn í fjarska. Jafnvel hinar
fullkomnustu og dýrustu
„linsur“ eru takmarkaðar í
þessu efni.
Flestar einföldustu mynda-
vélar hafa fasta fjarlægðar-
stillingu og má þá reikna með,
að allir hlutir í fjarlægð komi
skýrt fram á myndinni ef öðr-
um nauðsynlegum skilyrðum
er fullnægt. Hins vegar verða
þeir hlutir, sem eru mjög
nærri vélinni loðnir á mynd-
inni og óskýrir, vegna þess að
(Framhald á 10. síðu)