Tíminn - 06.05.1956, Blaðsíða 7

T f M I N N, siinnudagiiin 6. maí 1956.
Flest sólarmerki benda til
þess, að Sjálfstæ'ö'ismenn ætli
að' gera utanríkis- og varnar-
málin að höfuðmáli kosning-
anna. Slíkt er ekki undarlegt,
þegar þess er gætt, að þeir
hafa. ekki upp á anna'ð að
bjóða í höfuðmáli kosning-
anna, efnahagsmálunum, en
að láta einkahagsmuni sitja í
fyrirrúmi, samkvæmt um-
mælum -Ólafs Thors á land-
fundinum, og að tryggja það
með „bráðabirgðaúrræði eftir
bráðabirgðaúrræði", svo að
notuð séu orð Bjarna Bene-
diktssonar. Slíkri stefnu er
e'ðlilegt að flokkurinn reyni
að halda sem mest leyndri fyr
iu kosningarnar, þótt þessar
yfirlýsingar hafi sloppið óvart
af vörum forustumannanna. .
Því er að vísu ekki heldur
að heilsa, að stefna flokksins
sé neitt glæsilegri í utanríkis-
og varnarmálunum. Þar bjóð-
ast hinsvegar meiri möguleik-
ar fyrir útúrsnúninga og vafn
ihga. í bessu sambandi er líka
hægt að kitla eyru þeirra, sem
eru veikir fyrir gullinu, sem
varnarvinnan veitir. Sá áróð-
ur getur og fundið hljóm-
grunn hjá þeim, sem lítið
hugsa, hér muni skapast
neyð og kreppa, ef þjóðin
hættir að græða á hersetunni.
í tilefni af áróðri Sjálfstæð
ismanna er það vissulega ekki
úr vegi að rifja upp nokkrar
sþurningar, sem helzt munu
kpma upp i hug manna í sam-
bandi við varnarmálin, og
hugleiða svörin við þeim. Þess
ar spurningar eru einkum
þessar:
Var ákvörðun seina-ta AI-
þingis í samræmi við fyrri
yfirlýssngar og þurfti því
ekki að koma neinum á
óvart?
Hafa að undanförnu gerst
þær breytingar í alþjóða-
málunum, er réttlæta á-
kvörðun Alþingis?
Hafa ekki íslendingar ský-
lausan sjálfsákvörðunarrétt
imn þessi mál og samrímist
ekk ákvörðun Alþingis upp-
sagnarákvæðum herverndar
samningsins frá 1951?
Hvaða áhrif er líklegt að
umrædd ákvörðun hafi á
inálefni íslands í framtíð-
inni ?
Fyrri yíirlýsingar
Allt síðan að ísland heimti
sjálfstæði sitt 1918. hefir það
verið eindreginn yfirlýsing ís-
lenzkra stjórna og stjórnmála
flokka, að ekki ætti að leyfa
hér hersetu á friðartímum.
Fyrst var þetta gert með yf-
irlýsingu um ævarandi hlut-
leysi. Eftir að sú stefna reynd-
ist ekki raunhæf lengur, —
þar sem seinasta styrjöld
leiddi í ljós, að ísland gæti
ekki sloppið við hersetu á
stórstyrialdartímum, — hefir
það veriö áréttað við öll hugs-
anleg tækifæri, að íslending-
ar vildu ekki hafa her í land-
inu á friðartímum.
Þetta var fyrst áréttað í
herverndarsáttmálanum, er
vav gerður við Bahdaríkin
1941, þar sem eltt ákvæði
hans fjallaði um það, að
Bandaríkin skuli hverfa í
þurt af íslandi með allan
herafla sinn „undireíns og
núverandi styrjöld er lokið“.
Þetta var áréttað í stríðs-
lok n, þegar hafnað var til-
mælum Bandaríkjanna um
herstöðvar til 99 ára.
; Þetta var ítrekað á sum-
arþinginu 1946, þegar sam-
r/

Sjálfstæðismenn ætla að gera varnarvinniigullið að aðaltrompi
sínu - Fyrri yfirlýsingar um varnarmálin og breytt aðstaða í al-
þjóðamálum - Á afkoma þjóða innar að byggjast á varnarvinnu?
- Hótanir um refsiaðgerðir vesturveldanna - Niðurlæging og ó-
frelsi myndi bíða þjóðarinnar ef fylgt væri stefnu Sjálfstæðis-
* flokksins - Hin e;na íslenzka stefna
þykkt var innganga íslands
í Sameinuðu þjóðirnar, cn
þá er tekið fram í áliti utan-
ríki nefndar um málið, að
þátttakan leggi engar kvað-
ir á ísland, sem það vilji
ekki samþykkja sjálft, og að
„tslendingar séu eindregi'ð
andvígir herstöðvum í land-
inu og muni beita sér gegn
því, að þær verði veittar“.
Þetta var enn gleggra og
lokin, þegar hafnað var til-
gengið var í Atlanthafs-
bandalagið. 1849, en þá voru
m. a. þrír ráðherrar sendir
vestur um haf til að skýra
það fyrir Bandaríkjastjórn,
að „íslendingar myndu ekki
samþykkja, að her dveldi í
landinu á friðartímum“. Af
liálfu Bandaríkjast.jóríiar
var þá yfirlýst, að öll þátt--
tökuríkfn viðurkenndu þá
sérstöðu íslands að vilja
hvorki hafa eigfn her né er-
lendan her í landinu á frið-
artímum. Við afgreiðlu
málsins á Alþingi, var það
mjög eindregið ítrekað af
ölhnn stuöningsflokkum
bandalagsíns, að ekki fæl-
ust í bandalagssáttmálanum
nein þau ákvæði, er tak-
mörkuðu sjálfsákvörðunar-
rétt ísleridinga um þessi
mál.
Loks var þetta svo greini-
lega áréttað, þegar varnar-
samningurinn var gerður
1951, þar sem sett var það
ákvæði í samninginn, að
hægt væri að segja honum
upp með eins árs fyrirvara
eftir undangengnar samn-
ingsumleitanir í 6 mánuði.
Þessi stutti uppsagnarfrest-
ur var settur í samninginn
með það fyrir augum, að
þjóðin gæti losnað við her-
inn strax og ástandið í al-!
þjóðamálunum yrði frið-
vænlegra.
Stöðugt síðan hefur það
verið áréttað af íslenzkum
stjórnmálamönnum og flokk-
um, að íslendingar vildu
losna eins fljótt við herinn og
öryggisástæður leyfðu. Því
gat þa'ð elcki komið neinum á
óvart, þótt t sinasta Alþingi
tæki ákvörðun um brottflutn-
ing hersins. Það var í fullu
samræmi vi'ð þá margyfir-
lýstu . stefnu íslendinga að
vilja eklci hafa hér her á írið-
artímum.
Breytt viðhorf í
al|).ió^amálum
Næst þessu er svo að at-
huga það, hvort þær breyt-
ingar hafi orðið í alþjóðamál-
um síðan 1951, er herverndar-
sá.ttmálinn var ger'ður, sem
geri það eðlilegt, að hafist sé
nú handa um brottflutning
hersins.
Þegar herverndarsamning-
urinn var gerður, var m. a.
þannig ástatt í alþjóðamál-
um, að Kóreustyrjöldin stóð
sem hæst. Bandarikin og Sov-
étrikin voru þar hinir raun-
verulegu stríðsaðilar og Kór-
eustyrjöldin ,gat því hvenær
Eæði Eisenhowcr forseti Bandaríkianna og Dulles utanríkisráðhcrra
Bandaríkjanna hafa lýst þeirri skoðun sinni, að þeir teldu ákvörðun
Aiþingis um varnarmáiin skiljanlega, þar sem hersetan hér svaraði til
þess, að 6 milli. manna erlendur her dvcldi í Bandaríkjunum. Þetta látast
forkólfar Sjálfstæðisflokksins hir.s vegar ekki skiljast og eru þannig
amerískari í afstoðu sinni en siáifir Eisenhower og Duiles.
sem var, orðið að allsherjar-
styrjöld. Undir slíkum kring-
umstæðurn þótti ekki rétt að
hafa landið varnarlaust.
Á þeim 5 árum, sem síöan
eru liðin, hafa m. a. eftir-
taldar breytingar gerzt, sem i
allar hafa stuðlað að því að,
minnka stríðsóttann og stríðs
hættuna:
Kóreustyr jöldinni hefur.
verið hætt.
Styrjöldinni í Indó-Kína,!
sein einnig gat orðið að al- |
þjóðlegu báli, hefur verið
hætt.
Stórlega hefur dregið úr
viðsjám á Formósusundi,!
sem um skeið var talin mik- j
ill hættustaður, og er yfir- j
Ieitt ekki lengur búlzt við
styrjold þar.
Ógn vetni: sprengjunnar
er mönnum nú miklu aug I
ljósari en fyrii- 5 árum og
dregur sennilega fátt meira
úr stríðshættunni en vitn-
eskjan um hana.
Atlanlshafsbandalagið er,
nú miklu öflugra hernaðar- |
lega en það var 1951, og
skapar þannig jafnvægi, er
dregur úr stríðshættunni.
Stalin hefur fallið frá og
hinir nýj-; valdhafar Sovét-
ríkjanna hyggja bersýnilega
mikiu meira á pólitíska og
efnahagslega landvinninga
en hernaðarlega.
Af undantekningarlaust
öllum forustumönnum vest-
rænna þjóða með þá Eisen-
hower og Anthony Eden í
fararbroddi, er það yfirlýst,
að friðarhorfur hafi stór-
batnað og stórveldastyrjöld
£é nú næstum óhugsandi.
Næstum öll ríki hafa dreg-
ið úr vígbúnaði sínum und-
anfarið. T. d. lýsti H^rald
Stassen því yfir fyrir fáum
dögum, að síffian 1953 hefóu
Bandaríkin minnkað her-
afla sinn úr 3,6 millj í 2,9
millj. og lækkað hernaðar-
útgjöldin um 20% á sama
tíma.
Þannig mætti fleira telja.
Þetta nægir hins vegar til að
sanna það, að aðstæður og
viðhorf í alþjóðamálum hafa
gerbreytzt síðan 1951. Á-
standið er nú miklu friðvæn-
legra en þá og tvímælalaust
miklu friðvænlegra en 1949,
þegar ísland gekk í Atlants-
hafsbandalagið, en neitaði
jafnframt að fallast á erlenda
hersetu. Þá stóð flutninga-
bannið á Berlín sem hæst og
gat hvenær sem var orðið að
hinum stærsta ófriðarblossa.
Með tilliti til allra þessara
aðstæðna hefði það verið al-
ger breyting á þeirri afstöðu
íslendinga, að vilja ekki hafa
her á friðartímum, ef ekki
hefði verið haíizt handa um
það að vinna að brottflutn-
ingi hersins. Slíkt aðgerða-
leysi hefði verið yfirlýsing um
það, að íslendingar ætluðu að
sætta sig við hersetu á frið-
artímum.
Skýlaus sjálfs-
ákvöríunarréttur
Þá er að koma að því at-
riði, sem fyrst var umdeilt,
hvort ákvörðun Alþingis hafi
verið i samræmi við ákvæði
varnarsáttmálans.
Af hálfu Sjálfstæðismanna
var því haldið fram um skeið,
að íslendingum hefði borið að
snúa sér fyrst til Atlants-
hafsráðsins og óska umsagnar
um það, hvort hér ætti að
vera herseta. Svo er nú hins
vegar komið, að Sjálfstæðis-
menn mega heita hættir að
halda þessu fram. Bæði sam-
kvæmt sáttmála Atlantshafs-
bandalagsins og varnarsátt-
málanum hafa íslendingar
skýlausan og einhliða sjálfs-
ákvöröunarrétt um þessi mál.
í varnarsamningnum stendur
að vísu, að leita skuli áiits
Atlantshafsráðsins um þessi
mál, en þó ekki fyrr en eftir
að þing eða ríkisstjórn hafi
óskað eftir endurskoðun á
samningnum. Fyrsta skrefið,
sem leiðir af ákvörðun Al-
þingis, er það, að þessa álits
verður óskað, enda var ekki
hægt að biðja um það fyrr.
Það álit, sem Atlantshafs-
bandalagið kann að gefa,
verður svo ekki á neinn hátt
bindandi fyrir íslendinga.
Það hefur ekki komið
fram af hálfu neins erl. að-
ila, að Alþinfiíi hafi gengið í
berhögg við einn eða annan
samning með ákvörðun
sinni. Forkólfar Sjálfstæðis-
manna hafa verið einir um
að bera samningsrof á Al-
þingi. Lengra verður varla
gengið í óþjóðhollustu og ó-
drengskap en að ásaka AI-
þingi fyrir samningsrof út á
við, er enginn erlendur að-
ili treystir sér þó til að
hera á það.
En óþjóðhollustu og ó-
drengskap Sjálfstæðis-
manna í þessu máli er ekki
þar með lokið. Eftir að hafa
neyðst til að játa, að íslend-
ingar hafi einhliða sjálfsá-
kvörðunarrétt um þessi mál,
halda þeir því nú fram, að
við eigum samt að fara eftir
áliti Atlantshafsbandalags-
ins, því að það sé hæfara til
að meta þessi mál en íslend-
ingar sjálfir. Ef á þessa
skoðun væri fallizt, væri
raunverulega búið að láta
sjálfsákvörðunarréttinn af
hendi og dæma þjóðina ó-
hæfa til að meta þau mál,
sem mestu skipta fyrir sjálf-
stæði hennar.
Það er vist að engin önnur
þjóð í bandalaginu myndi
sætta sig við að afhenda því
þannig úrskurðarvald um
helztu mál hennar. Flestar
hafa þær meira og minna
hafnað ýmsum kröfum, er
þáð hefur borið fram, t. d.
um lengd herskyldutíma. Vit-
anlegt er líka, að hershöfð-
ingjar bandalagsins hafa ver-
ið þess mjög fýsandi, að
Norðmenn og Danir leyfðu er-
lenda hersetu, en þessar þjóð-
ir hafnað því. Afstaða hers-
höfðingjanna er skiljanleg,
því að þeir vilja byggja upp
sem öflugastar varnir og miða
tillögur sínar fyrst og fremst
við það. Af þeim ástæðum vill
líka engin þátttökuþjóðin
sleppa sjálfsákvörðunarrétt-
inum í hendur þeirra, — þótt
þær vilji eðlilega eflingu
bandalagsins, — nema þá fs-
lendingar, ef Sjálfstæðis-
menn fengju að ráða.
Varnarvinnan
Þá er komiö að því atriði,
hvaða þýðingu ályktun AI-
þingis sé líkleg til að hafa á
málefni íslands, bæði inn á
við og út á við.
Af hálfu Sjálfstæðismanna
er því óspart haldið fram, að
inn á við muni ályktun Al-
þingis hafa þau áhrif, að hér
skapist atvinnuleysi og
kreppa, þegar herinn fari. Út
á við muni áhrifin svo veröa
þau, að íslendingar hljóti
reiði vesturveldanna, þau
muni hætta að veita þeim
lánsfé til nauðsynlegra fram-
kvæmda og jafnvel loka mörk
uðum fyrir þeim.
Hvorttveggja er þetta tví-
mælalaust alrangt.
Að sjálfsögðu leiðir það af
ályktun Alþingis, að varnar-
vinnan mun hætta mjög
fljótlega. Að því hlaut líka að
koma fyrr en síðar, því að
Bandaríkin munu ekki halda
áfram endalaust aö láta fé í
hernaðarframkvæmdir hér
eftir að friövænlegt verður i
heiminum. Fyrir íslendinga
er það tvimælalaust heppi-
(Framhald á 8. síðu).