Tíminn - 13.05.1956, Qupperneq 6

6
T í M I N N, siniiHidagiim 13. maí 1956,
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Ritstjórar: Haukur Snorrason
Þórarinn Þórarinsson (áb.).
Skrifstofur í Edduhúsi vi3 Lindargötu.
Símar: 01300, 81301, 81302 (ritstj. og blaðamenn),
auglýsingar 82523, afgreiðsla 2323.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Gegn lepprákissteínnnni
TjAÐ VERÐUR betur og
betur ljóst, að kjós-
mdur eiga í raun og veru um
það að velja, hvort ísland eigi
að verða leppríki í framtíðinni
■eða sjálfstætt land.
Stefna kommúnista er sú, að
fsland verði rússneskt leppríki.
Það er stefna kommúnista hvar
vetna í heiminum að gera við-
komandi land að leppríki æðstu
prestanna í Moskvu. Þeir fylgja
þeirri stefnu hér eins og annars
staðar. Þessu hefir aðalleiðtogi
Alþýðubandalagsins svonefnda,
Brynjólfur Bjarnason, lýst yfir
opinberlega. Sannir kommúnist-
ar, segir hann, marka stefnu
sína fyrst og fremst’ eftir
aðstöðunni til föðurlands sósíal-
ismans, Sovétríkjanna, en ekki
til eigins föðurlands.
KOMMÚNISTAR eru ekki
lengur einir um það hér á
lagdi að berjast fyrir því, að
ísland verði leppríki erlends
stórveldis. Flokkurinn, sem
kennir sig við sjálfstæði þjóðar
innar, hefir nú fullkomnað
þann blekkingaleik með því að
taka upp hreina leppríkisstefnu
Hann segir, að við eigum ekki
lengur að ráða því sjálfir, hvort
hér sé herlið á friðartímum,
heldur eigi að fela crlendum
hershöfðingjum að meta það.
Hann segir jafnframt, að við
eigum að afstýra atvinnuerfið-
leikum og gjaldeyrisskorti með
því að auka varnarvinnuna. Það
sé hin öruggasta lækning á
hinum efnahagslega vanda.
Allir eiga að geta gert sér
Ijóst, hvert það leiðir, ef við
verðum atvinnulega og efnalega
háðir varnarvinnunni. Við erum
þá ekki efnahagslega sjálfstæð-
ii .
Takmarkalaiis hræsni
,,TLENZK utanríkis-
mál eiga að-standa
ofari við dylgjur og karp“, seg-
ir Bjarni Benediktsson í Mbl. 6.
þ. m.
í verki hefur Bjarni hins-
vegar framfylgt þessu þannig,
að hann hefur látið suma fél-
aga sína gefa út Flugvallar-
biaðið, þar sem haldið hefur
verið uppi versta níði um núv.
utanríkisráðherra og hann jafn-
vel talinn þjónn og erindreki
OlíuskipiS
|jAÐ ERU EINHVER
gleðilegustu tíðindi,
sem hér hafa lengi gerzt, að
Samband íslenzkra samvinnufé-
lagá og Olíufélagið hafa fest
kaup á stóru olíuflutningaskipi,
er verður afhent þeim á kom-
andi hausti. Eftir það munu
íslendingar geta flutt olíur og
benzín til landsins á eigin skipi
að mjög miklu leyti, en hingað
til hafa þessar vörur eingöngu
verið fluttar til landsins á er-
lendum skipum.
Vegna þess, að íslendingar
hafa ekkert olíuskip átt, hafa
erlend skipafélög getað stór-
hagnazt á kostnað þeirra. Með
komu hins nýja olíuskips er
því raunverulega náð nýjum
mikilvægum áfanga í Sjálfstæð-
isbaráttu þjóðarinnar.
. ÞAÐ HEFIR um nokkurt
skeið verið draumur íslenzkra
samvinnumanna að stíga þetta
skref til að losa þjóðina við
féflettingu af hálfu erlendra
gróðamanna. Samvinnumenn
hafa nokkrum sinnum að und-
ir lengur. Efnalegt óíreisx býð
ur stjórnmálalegu ófrelsi heim.
Ef slíkri stefnu yrði fylgt, yrði
ísland fljótt amerískt leppríki.
Þótt margt megi gott um
Bandaríkin segja, má enginn
góður íslendingur stuðla að
því, að við verðum amerískt
leppríki. Stjórnarhættir Nicara-
gua og Panama eru ekki lokk-
andi fyrirmyndir.'Að vísu hefir
auðstéttinni tekizt að hreiðra
vel um sig í þessum löndum.
En kjör almennings eru hin
auihustu og virðing þessara
þjóða á lægsta stigi.
HVERT ATKVÆÐI, sem
kommúnistar eða Sjálfstæðis-
menn fá í næstu kosningum,
hjálpar til að færa ísland nær
leppríkisstöðunni, annað hvort
þeirri austrænu eða vestrænu.
Allir góðir íslendingar verða
að sporna gegn þeirri öfugþró-
un. Það verður aðeins gert með
því að efla bandalag umbóta-
flokkanna, . Þeir berjast fyrir
því, að hér sé ekki herseta á
friðartímum. Þeir vilja eflingu
atvinnulífsins í stað þess að
gera þjóðina háða störfum í
þágu erlends hers. Þeir berj-
ast fyrir því, að þjóðin haldi
fast á yfirlýstri stefnu sinni í
utanríkis- og varnarmálunum.
Það mun skapa henni mest
traust og álit út á við. Þeir
berjast gegn sérhverjum undir-
lægjuskap við hvaða erlent vald
sem er.
í kosningunum í sumar verð-
ur þjóðin að fylkja liði gegn
leppríkisstefnunni — fylkja liði
fyrir frjálsu íslandi. Það verð-
ur aðeins gert með glæsilegum
sigri bandalags umbótaflokk-
anna.
Rússa.
Svo kemur Bjarni og segir,
að þessi mál eigi að standa of-
an við dylgjur og karp!
Geta menn ímyndað sér meiri
hræsni og óheilindi?
Hver getur treyst flokki
þeirra forystumanna, sem eru
staðnir'að jafn hyldjúpri hræsni
og Bjarni Benediktsson í fram-
angreindu dæmi? Hverjum
finnst,, að slíkur flokkur verð-
skuldi tillrú þjóðarinnar?
anförnu haft tækifæri til að
stíga þetta skref. Það hefir hins
vegar jafnan verið hindrað af
sérhagsmunamönnum þeim,
sem ráða Sjálfstæðisflokknum.
Svo djúptækur er fjandskapur
þeirra manna í garð samvinnu-
félaganna, að ekki hefir verið
horft í það, þótt þjóðin væri
þannig féflett af útlendingum
svo að miljónatugum skipti,
vegna óhagstæðra olíuflulninga
á þessum tíma og sumpart
vegna hækkandi verðlags á olíu-
skipum.
Hér er vissulega um mál að
ræða, sem samvinnumenn mega
ekki gleyma. Það sýnir vel
hvers samvinnuhreyfingin hefir
að vænta af Sjálfstæðismönn-
um, ef þeir fengju meiri völd.
Þess vegna má enginn sam-
vinnumaður láta lienda sig þau
afglöp að veita Sjálfstæðis-
flokknum stuðning.
HIÐ NÝJA olíuskip er
glögg sönnunu um frumkvæði
og forystu samvinnumanna í
framfaramálum þjóðarinnar.
GLLnnar Dat rittiöfundur:
á dögum Sókratesar
• •
Oldin kallaði á mann, sem var þess megnugur
að byggja andiegu lífi nýjan grundvöii og þá
gekk Sókrafes fram á sviðið.
— Lokagrsin —
Baksvið sögunnar.
í fyrri greinum hefur verið
brugðið upp nokkrum svip-
myndum úr hinu veraldlega um-
hverfi Sókratesar, Aþenu. En
hvernig var þá sú öld, sem liann
lifði á? Hvernig var hið andlega
umhverfi hans og sá jarðvegur,
sem hann er sprottinn úr?
Spámenn og andans
stórmenni.
Um miðbik fyrsta árþúsunds-
ins fyrir Krists burð er líkast
því, sem margir hinir stórbrotn-
ustu andar mannkynsins hefji
samtímis eina hina mestu fram-
sókn, sem um getur í sögu þess.
Skömmu fyrir aldamótin 500
f. Kr. sneri Gautama Budda til
Uruvelaskógar til þess að flytja
heiminum boðskap sinn.Skömmu
síðar reit Lao Tze bók sína um
Veginn. En samtíða honum í
Kína voru heimspekingarnir
Konfúsíus, Mensius og Chung-
tzú. í Persíu reis þá upp spá-
maðurinn Zorvaster og í Judeu
Isaiah, Egra og aðrir spámenn
ísraels. Samtíða þessum mönn-
um kemur Sókrates fram á
sjónarsviðið í Grikklandi. Py-
þagoras, Zenio og Anaxagoras
voru nokkri eldri, en Plató og
Aristóteles nokkru yngri.
Pólitísk þróun.
í Aþenu á dögum Sókratesar
voru aðeins 350.000 íbúar og um
40 þúsundir vopnfærra manna.
Þó var Aþena orðin stórveldi,
sem hafði skipti við öll lönd
Miðjarðarhafsins. Þar eins og í
öðrum grískum borgríkjum
höfðu þjöðmálin þróazt frá
ættfeðrastjórn og einveldis-
stjórn hinna sterkustu til höfð-
ingjastjórnar hinna ríkustu. En
alþýðan, demos, skipaðist þá um
leið í undirstétt, sem tók að ve-
fengja rétt þeirra, sem forráð og
sérréttindi höfðu. Það ástand,
sem þetta óhjákvæmilega skap-
aði, notuðu ýmsir metorða-
gjarnir og djarfir menn á 7. og
6. öld f. K. til að leggja undir sig
öll völd og gerast einvaldir (Ty-
ranar). Þegar Sókrates fæðist,
hafði alþýðan brotið veldi þeirra
á bak aftur og stofnað í Aþenu
fyrsta lýðræðí sögunnar. Lýð-
ræðið hafði leyst einræðiö af
hólmi.
Þeseifur er sagður hafa fyrst-
ur sameinað öll ríki Attiku í eitt
og gert Aþenu höfuðborg hins
nýja rikis (á 8. eða 10. öld f.
Kr.). Þjóðin skiptist þá í þrjár
stéttir, aðal, smábændur og iðn-
aðarmenn. — Þegar Þeseifur
féll frá, komst valdið í hendur
ríkra höfðingja aðalsins. Gekk
hann mjög á rétt smábænd-
anna, iðnaðarmanna og kaup-
manna. Til að bæla niður upp-
reisn þessara stétta fékk aðall-
inn aðstoð harðstjóra frá Kor-
inþu og Megara. Loks brauzt
alþýðuforinginn Pisistratos til
valda 561 og gerðist einvaldur.
Sýnir hans Hippias og Hippar-
chos erfðu völdin eftir hans
dag. Hipparchos var myrtur á
panaþenu-hátíöinni 514 og
Hippias rekinn frá völdum 510.
Viðslcipti við Persa.
Eftir það var lýðveldið stofn-
að.
Skömmu fyrir daga Sókrates-
ar reyndu Persar að'gera Grikk-
land að hjáleigu austurlenzks
Hún er öflug hvatning um, að
samvinnuhreyfingunni sé veitt-
ur sá stuðningur, að henni verði
kleyft, að hafa slíka forustu á
sem flestum sviðum þjóðfélags-
ins.
einræðiskonungs. En Grikkland
undir forustu Aþenu vann loka-
sigur yfir Persum í orrustunum
við Salamis og Plataeu níu ár-
um fyrir fæðingu Sókratesar.
Hófst þá gullöld í Aþenu, öld
Periklesar. Stóð hún þar til
Felópsskagastríðið • (431—404)
batt enda á veldi Aþenu. Þann-
ig hófst í æsku Sókratesar fyrsta
lýðræði heimsins, sem vann
glæsilegan sigur á erlendu stór-
veldi og skapaði stórsstígar fram
farir á öllum sviðum þjóðlífs-
ins. En þegar Sókrates er mið-
aldra Hjaxfur, hefjast i Aþenu
gerólíkir timar, einskonar „eftir-
stríðsár“. Og á síðustu fjórtán
æviárum hans breyttist stjórn-
arfarið mjög ört. Var fyrst lýð-
ræði, síðan auðmannastjórn,
þá aftur takmarkað löðræði, síð
an algert lýðræði eða múg-
stjórn. Upp úr því hófst valda-
tímabil hinna þrjátíu harð-
stjóra, — og loks var lýðveldið
endurreist. Öll þessi stjórnar-
form virðast hafa átt sína ann-
marka. — Hin innri véfrétt
Sókratesar varaði hann jafnan
við að gefa sig að stjórnmál-
um. Samt varð hann að lokum
eitt af fórnardýrum hinna
grimmu átaka, sem urðu milli
siðlítiilar einræðisstjómar og
sjóndaprar múgstjórnar.
Þróun fagurra mennta.
Þróun bókmennta og lista er
að sjálfsögðu óaðskiljanleg þess-
ari þjóðfélagslegu þróun. — Á
dögum Hómers er hreystin og
karlmennskan hinar æðstu
dyggðir og skáldið er kátt eins
og víkingur, sem hyggur á
strandhögg. Þá er borgríkinu
stjórnað af hinum sterkasta,
þeim, sem fremstur gekk í orr-
ustunni. Harðstjórar 7. aldar
ræna skáldið frelsi sínu og gleði
sinni. Simonides og Alkalos ortu
ádeilukvæði og réðust gegn
harðstjórunum. 1 vitund þeirra
urðu guðirnir einnig harðstjór-
ar, sem ekki þoldu að sjá mann-
lega velmegun og hamingju.
Þess vegna urðu skáldin bölsýn
og litu dökkum augum á tilver-
una.
Skáldskapur og heimspeki
héldust í hendur.
Skáld 6. aldar, Aesop og Pho-
cylides til dæmis, halda áfram
ádeilum sínum á harðstjóra og
taka jafnvel að gagnrýna ýms-
ar gamlar kenningar í andleg-
um málum og krefjast skooana-
frelsis og málfrelsis. — Loks
hefst uppreisn í grískum ný-
1 lendum með stuðningi Aþenu
gegn einveldi og harðstjórn
Persa.
Þegar Sókrates fæðist eru
skáldin orðin frjáls. Aeschylos
hafði þá fyrir tveimur áratug-
um samið óð sinn til frelsisins
og föðurlandsins, leikrit sitt,
„Persarnir“. En Sófókles og
Euripides voru þá unglingar.
Með Sókratesi vaxa því úr grasi
margir listamenn og skáld, sem
allur hinn menntaði heimur
þekkir enn í dag. Og bæði Sókra-
tes og allir aðrir heimspekingar
fornaldarinnar tömdu sér mál-
far skáldsins og notuöu líking-
ar úr goðsögum þeirra. Þannig
héidust skáldskapur og heim-
speki í hendur.
Sófistar.
Eðlilegt var, að á slíkum tím-
um risu öldur í andlegu’ lífi
Aþenu hærra en nokkru sinni
fyrr í .sögu hennar. f. því öldu-
róti sundlaði margan og ýmsir
tóku það ráð að loka augum og
eyrum fyrir öllum nýjungum og
S O K R T E S
halda fast við hina gömlu kjöl-
festu, Hómerskvæði og trúna.
Aðra ærði hið nýfengna frelsi,
ný völd og auður. Þeir afneit-
uðu öllu, sem áður hafði verið
í heiðri haft og vildu rífa niður
allt, sem fortíðin hafði byggfc
upp. Þeir glötuðu trúnni og hin
um siðræna grundvelli hennar
og höfnuðu í auðhyggju og
vonleysi. Veraldargæðin ein
skiptu þá nokkru máli. Spá-
menn þessa nýja lífsviðhorfs
var hópur greindra mennta-
manna,; sem kallaðir voru Só-
Ifistar. Þeir vísuðu framgjörnum
unglingum leið til valdg með
, mætti þankans og orðsins. Frá
| því sjónarmiði séð var öll fræðsla
i þeirra hagnýt, og sjálfir högn-
| uðust þeir vel á fræðslu sinni.
! Hún miðaðist öll við kröfur
valdabaráttu og auðhyggju. Só-
fistarnir kenndu mælskufræði
og hvernig fylgja ætti máli
fram til sigurs. Á þeim tima,
þegar hver maður varð sjálfur
að sækja og verjá mál sín fyrir
dómstólum og á þingum, var
mælskulistin aldrei ofmetin.
Sannleikur og réttlæti urðu
aukaatriði, því að Sófistarnir
kenndu að slíkt væri raunar
ekki til, nema hvað hverjum og
einum þætti satt og rétt! Mað-
urinn sjálfur er mælikvarði allra
hluta og algild sannindi ekki til.
Sá sterki er hamar, hinn veiki
er steðji. Aflið er réttúrinn, og
aflið var orðið mælskulistin. Sá,
sem slunginn var í mælskulisfc
og rökflækjum, gat ákveðið hvað
rétt og gott var í hverju máli.
Snilld hans var einmitt í því
fólgin að láta það sýnast rétt,
sem hagsmunir hans kröfðust
að væri rétt og þaðð gott, sem
honum kom vel. Til þess aðð ná
þessu marki varð ræðumaður-
inn, ef svo bar undir, að geta
látið hið verra sýnast hið betra,
hið sanna logið og hið rétta rang
læti. Eiginlega heimspeki og vís-
indi leiddu Sófistarnir hjá Sér
j að mestu, þar sem þau voru
| ekki vænleg til fjár, ekki hag-
nýt. — Þannig var lífsskoðun
Sófistanna í raun og veru, að-
eins réttlæting á auðhyggju
þeirra og uppfræðslu um, hvern-
ig bezt væri að olnbogast áfram
í heiminum. Kenningar þeirra
leiddu til upplausnar á siðgæði,
enginn vissi lengur hvað var
satt og rétt. Þeir höfðu leyst úr
læðingi öfl, sem þeir réðu ekki
við. Nýjar ráðgátur hertóku hugi
manna og hið andlega öryggis-
leysi og upplausn óx eftir bví
sem fræðsla þeirra varð meíri
og rökræðurnar fleiri. Hin gamla
kjalfesta sveik alla nema þá
tregustu, en í hennar stað kom
þó aðeins veraldlegur hégómi og
neikvæð og hol lífsskoðun von-
lausra manna.
Þá kom Sókrates.
Öldin kallaði á mánn. sem
greint gæti hismið frá kjarn-
anum, þrætt hinn gullna með-
alveg og byggt andlegu lífi nýj-
an gruiidvöll. — Og þá gekk
Sókrates fram á sviðið.
Aþenu, feb. 1955.
Gunnar Dal.