Tíminn - 12.09.1956, Blaðsíða 5

T í M I N N, migvikudaginn 12. september 1956.
5
Theodór Gunnlaugsson
Grðið er frjálst:
imgismeummlr eg eyomg
í bókinni „A refaveiðum" átti
aS birtast kafli um eySing refa.
Vegna rúmleysis varð ekki af því.
Meginefni hans fer hér a eftir.
Síðustu ár vir'ðist refum fjölga
mjög í sumum landshlutum. Ástæð
ur eru margar. Býli hafa farið í
eyði og jafnvel heilir hreppár, þar
sem refir hafa góð skilyrði til
fanga og að ala upp yrðlinga sína.
Grenjaleit og grenjavinnsla verð-
ur því stórum örðugri og lokar
framkvæmd af eðlilegum ástæðum.
Góðæri síðustu vor hafa stuðlað að
því að refir hafa lagst í greini
langt frá. byggð. Vetrarveiði í heild
er orðin hvérfandi lítil, en hún er
annað kjörvopnið til að stórfækka
refundm. Mannfæð í sveitum og
miklár annir vor og sumar o. m. fl.
maáttt telja.
lívernig snúast skal við þessu
vandamáli eru skiptar skoðanir,
eins og sagt var frá í fyrri hluta
greinarinnar. En það sem mér virð-
ist mestu skipta, frá eigin bæjar-
dyrum, set ég hér í eftirfarandi lið
um, sem ég mun svo skýra með
nokkrum orðum.
1. Að í hverri hreppsnefnd sé sá,
er mest hefir fengist við eða
kynnst refaveiðum, sjálfkjörinn
refaveiðastjóri og stjórni hann
refaeyðingu í hreppnum.
2. Að grenjaléitir séu fram-
kvæmdar eftir beztu getu og alveg
sérstakléga eftir miðjan júní. Skal
þá stuðst 'viö lýsingar og merki
kunnustu manna á grenjum í hverj
um hreppi', endá sjái refaveiði-
stjóri 'um að þær lýsingar séu auð-
fengnar. Vánræksíu við að leita I
gré'njum, sém þekkt eru, verður að
taka hart á.
3. Að stefna að því að borgað
sé fyrir hverja skotna hlaupatófu,
sem næst’á; víðavangi, sem svarar
þriggja daga kauprkarlmanns, eins
og það er á hverjum tíma.
4. Að .leggjá ætíð kapp á að
vinpa ’bitdýr,. þegar þeirra verður
vai-t, .hvörfc sflín.iþau eru einhleyp
eðá við-greiíj bg þá jafnframt alla
yrðlinga'þeiiTa. Skal kostnaður við
að V-inna émhieýp dýr ætíð bættur
með' öðrum' feýðihgarkostnaði refa.
5: "Að;stefna-. að því að kaup á
klst. fyrir að- liggja á greni, þar
sern tófa á yrðlinga sé mikið lægra
cn venjulégt'tímakaup (vegavinna)
á sama tírna. En íyrir hvert full-
ofðið dýr; sem vinnst á greni, sé
borgað 'mfnnstt tveggja daga kaup
og fyrir hvern ýrðling yfir átta
vikna gam'ian; sem næst helmingi
minna; annaís' eftir aldri, niður í
hálfs dags'Verk í krónutali. Fyrir
ferðalög ög leitir að grenjum er
sjálfsagt áð borga tímakaup.
6. Að grenjaskyttum sé skylt að
liggja þrjár nætur á greni áður
en það ér yfirgefið til fulls, vinn-
ist ekki bæði dýrin og allir yrðling-
ar þeirra.
7. Að stefna að því að á grenjum
liggi ávallt tveir menn og báðir
skyttur.
8. Að Búnaðarfélag fslands sjái
um að prentuð séu sem fyrst eyðu-
blöð, er send verði öllum refaveiði-
stjórum landsins til að útfylla.
Skal þá spurt um vinnsluaðferðir,
árangur þeirra, fækkun eða fjölg-
un bitdýra við greni og utan
grenja, sundurliðaðan kostnað við
grenjaleitir, legur, skotlaun o. fl.
9. Að heilar sýslur og samliggj-
andi hreppár fái lagalegan stuðn-
ing til að ákveða og sjá um fram-
kvæmd á þeim aðferðum, sem þeir
telja að fenginni reynslu beri mest
an árangur til eyðingar refum og
þá fyrst og fremst bitdýrum, enda
sanni það árlega færðar skýi’slur.
10. Að um allt land verði stofn-
aður félagsskapur, sem hefir á
stefnuskrá sinni ásamt fleiru:
í fyrsta lagi að samræma kaup
og kjör þeirra, er fást við refa-
veiðar á hvaða tíma árs sem er.
Skal hann vinna að þeim málum
eftir því sem reynslan sýnir að sé
hvorttveggja, sem áhrifaríkast til
eyðingar refum og með sem minnst
um kostnaði.
í öðru lagi að athugað verði sem
fyrst möguleikar á því í hverjum
hreppi lapdsins, hvort ekki sé unnt
ipéð tiltölulé^gá litlvmi kostnaði, að
lSptá jarðýtur ryó'ja, lei'öir um'fjar-
lægustu svæðin eftir leiðsögn kunn I samhljóða heimildir frá vini mín-
ugustu manna, svo að komast megi
um þau á léttum bílum (jeppum)
til flýtisauka og stórávinnings í
fjár- og grenjaleitum o. fl.
f þriðja lagi að styðja eftir
megni að út verði gefnar 1 til 2
bækur, er hafi að iririihálda frá-
sagnir af lærdómsrikustu og tví-
sýnustu veiðiferðum reyndustu
veiðimaima aí öllu landinu, ásamt
frásögnum af hyggindum refa,
varnaraðferðum ýmsum , atferlis-
einkennum og ótal m. fl., sem þeir
hafa verið sjónarvottar að.
í fjórða lagi að hrinda í fram-
kvæmd, ef unnt er, í samráði við
og með stuðningi Búnaðarfélags ís
lands og Stéttarsambands bænda,
hvort elcki sá hægt á .taduiilegan
hátt, að nota hinar ýmsu hljóð-
líkingar refa til aðstoðar í barátt-
unni gegn þeim.
11. Að kynna sér og reyna ef
hyggilegt sýnist, lítt þekktar að-
ferðir hér, við eyðing refa á svæð-
um Guðmundi Einárssyni á Brekku
og fleiri refaskyttum á öðrum
landshornum, en læt nægja að
vitna í Teiginhandarfrásögn Guð-
mundar B. Árnasonar frá Þórunn-
arstöðum í, Kelduliverfi. Hann seg-
ir: „Eg lá fyrst á grenjum milli
1890—1900. Fyrir að liggja á greni
í 3 sólarhringa, handsama bæði
dýrin og yrðlingána voru þá greidd
ar um 20 krónur. Fyrir þá upp-
hæð var hægt að kaupa væna á
eða sauð og hafa þó ofurlítinn af
gang.“ Þá mun víða hafa verið
greiddar 3 lcr. fyrir fyrra dýrið á
greni en 6 fyrir það síðara, einnig
5 og 5. Eftir nútíma mælikvarða
gerist ekki þörf að reikna þetta.
Til þess nægir að láta ríía í annað
augað.
Um kostnað við grenjavinnslu
fyrir átta árum aðeins þetta: Ein-
hvern tíma þykir það lygileg saga
að fram að árinu 1949 þurítu sum-
ir fámennir hreppar að borga tugi
inu, sem tiltækilegust þykja, með þúsunda árlega úr eigin vasa til
hundum til að hlaupa tófu uppi á
víðavangi og öðrum, sem vinna bug
á þeim í grenjum, einnig með flug
vélum (koþtum) og fleiri aðferð-
um, sem tiltæk þykja.
— Síðari grein —
Þá er næst að athuga hvern lið
nánar.
1. Um það verður ekki deilt að séu
tök á kunnáttumönnurp.. vijð.-hva,ða
starf sem erjOg hvar. sem;pr; í, opip
bera þjónustu,. gefur það að.öðru
jöfnu glæsilegustu vonir um góðan
árangur.
2. Því eldri sem yrðlingarnir eru
að vissu marki, því síður ieyrra
þeir sér við greni og því meiri. lík-
ur til að bæði dýrin náist.-Sé grun
ur um að bæoi hafi flúið’ og ínöð
yrðlingana, eða sé athúgaöur UWi-
gangur í fyrstu leit, ;ber'tvímæla-
laust að leyta síoar- í greííjiím
gaurflgæfilegæ. J'
3. Minnst' 2—5 'piénn; er fá's't' við
vetrarveiði refa, í frístundum, ættu
að eiga heiriia' í livefjum hreppi á'
fslandi. Að'því ber.áð' stefna. Elck
ert þjálfar bétur tiIVón'aPdj.greiija
skyttur. Engin aoferð' vörðúf ' odýr-
ari þégar til léngdar læjur. Ehgin
aðfefð er eins Kápþadrjúg' ög,vetr-
arvciðar vio á'ð firiti'a óþ'ékkt greni
og holur (í hfaúinlin), sem tóíur
ílytja sig í með stálpaða yrðlinga
og finnast þá ekki í grenjaleitum.
Engin aðferð er hættulegri bitdýr
um en vetrarveiðiri. Ekkert starf
ætti það fremúr skiiið að heita í-
þrótt eins og refaveiði um snævi-
þakin fjöll og firnindi. Hún herðir
og stælir þá eiginleika, sem hverj-
uín sönnum íslendingi er sómi að.
4. Allt of víða er því slegið föstu
að eitra fyrir yrðlinga á grenjum,
jafnvel þótt annað dýrið hafi ekki
náðst, sé nægilegt öryggi um að
yrðlingarnir drepist. í mörgum til-
fellum er þetta furðuleg villa. Og
sé um að ræða gamla yrðlinga und
an viðsjálum dýrum, eru þetta ó-
verjandi vinnusvik.
5. Allt kaup ætti fyrst og fremst
að miðast við afköst, eftir því, sem
við verður komið, en ekki við
vinnutíma. Við að leggja á greni
ætti því að borga há laun fyrir að
vinna dýr og yrðíinga, cn lágt tíma
kaup. Allir sjá hvor leiðin yrði
happasælli til að tortíma refum.
Þetta fundu líka feður vorir. Fyrir
50—60 árum var dagkaup víða um
hábjargræðistímann fyrir karl-
mann frá 1,50 til 2 kr. ásamt fæði.
Fyrir sólarhringslegu við greni,
var þá víða borgað frá 2,50 til 3
krónur. ^ (grenjaskytta fæddi sig
sjálf). Á sama tíma fékk skytta
3 til 6 krónur fyrir sánnanl
ið dýr og 25 t:l 75æura fyrir y
ling. Eg er ekki í um ao íeð-
ur okkar voru fjármaiamean, langt
um hagsýnni og sanngjarnari en
við í dag. Einnig var þá samvizku-
samlega vakað yfir fe almennings.
Hver var þá ástæðan, að þeir töldu
svona samning beggja ávinning?
Það ætla ég þér, lesandi minn að
ráða.
Til sannindamerkis um að ná-
lægt sé hér farið um kaup og kjör
frá þessum tíma, gæti ég tilfært
ö, en Is-
lendingar" ekki með 84% vinrimga á
í Moskvu
Endanleg úrslit eru nú kunn j ríki. 10. Finnland. 11. Kólumbía.
í undanrásunum á Ólympíuskák j Fyrsta umferðin var tefld í fyrra
mótinu í Moskvu, og eins og áður ! dag og mætti ísland þá Austur-
Iiefir verið skýrt frá veroa fslend 1 Þýzkalandi eins og skýrt var frá í
ingar að láta sér nægja að tefla j blaðinu í gær. Friðrik variri' þá
í B-riSIi í úrslitakeppninni, þrútt, Ulhmann, Ingi vann Uittmarin,
fyrir ágætan árangur á mótinu. j Baldur vann Hermann, en Frey;
Til marks um það, að ekki hafa j steinn gerði jafntefli við .Euchs. í
þess eins að hamla á móti ágengni
refanna, sem þá gerðu oft stórtjón
eða þar til umrædd lög komu til
framkvæmda. Þetta var orðinn
mjög erfiður baggi í sumum
hreppum t. d. árin 1940—1948, en
samt borinn án þess að mögla. Það
verður því að vonum torskilið
hvers vegna ekki var hafist handa
um það fyrr að létta hann. Sé lit-
ið til frændþjóða.okkar t. d. Norð-
manna, voru sýslusamtök og ríki
fyrir löngu búin að taka að sér ná-
leká' ' áii'áú köstriað við : eyðingu
skaðræðisdýra, eins og úlía, gaupa,
jarfa o. fl. og borguðu háar upp-
hæðir fyrir að eyða þeim. En þetta
sýnir máske betur en flest annað
að íslenzkir bændur hafa alltaf
tahiið sér að gera fyrst og íremst
kröfur til sjálfra sín.
. .6. Þetta er gömul vðnjá og sjálx-
sögð. Hún minnir jafnan grenja-
skyttur á skylduna við starfið.
7. Þótt feður vorir væru kröfu-
'háúðíir ög kölluðtí ekki allt örimiu'.
síriá; kom þeirn ekki í hug'að retlá
eihtíffl manni að liggjá á grenjum,
sétt úoru fjarri bæjum. Það kemur
þó 'fyt’ir enn í dag en oftar nunu er Við'refaeyðingar. Tökum dæfni
frá síðustu áruni:
’á) Tvéir' mérin liggja-á • grénl í
3 sólárhr'iriga, þeir tíafa krðnur
8,50 hvoi’ á 'klst., 300 kr. fyrir að
haridsáma dýr og 100 kr. fyrir yrð-
liriginn.
b) Á öðru 'greni liggja' tveir
alíar beztu þjóðirnar komizt í A-
riðilinn — eða úrsiitariðilinn —
má geta þess, að Danir, sem kom
ust í A-riðil hlutu aðeins 59%
vinninga í sínum riðli, sem nægði
þeim, en fslendingar 64% vinri
inga úr sínum skákum.
Úrslit í riðlunum.
Úrslit í einstökum riðium urðu
sem hér segir.
A-riðill. Rússland 23,5 vinninga.
Búlgaría 19.5, Sviss 18, Pólland 15,
Svíþjóð 14.5, Puerto Rico, Noreg
ur og Saar hlutu færri vinninga.
B-riðill. Júgóslóvakía 23.5, ísra
el 18, Danmörk 16,5, Holland 16,
Austurríki 13, Frakkland 12.5,
Mongólía 7.5 og Skotland 5.
C-riðill. Argentína 24, Vestur-
Þýzkaland 23, England 22, ísland
20.5, Chile 17,5, Finnland 14.5,
Indland 13, Luxemburg 5 og ír-
land 4.
D-riðill: Ungverjaland 23, Tékkó
slóvakía 21.5. Rúmenía 21,5, Aust-
ur-Þýzkaland 18,5, Kólumbía 18,
Belgía 14,5, Filippsej'jar 10, Grikk
land 8,5, og íran 8,5.
Þrjú efstu löndin í hverjum riðli
komast í fyi’sta flokk, þrjú þau
náBstu í miðflokkinn og'afgahgur
inn í neðsta floklcinn.
Miðflókkurinu.
ísland'teflir við þjóðirnár í riiið-
flo’kknum í þessári rö'ð: 1. Austur
Þýzkaíand; 12. Bélgíá; 3. ■ - Gliile.■ ■ -4.
Hollánd'.' 5: Svíþjúð. '6.- -Noregúr. 7.
Póiland. 8. Frákkíánd! 9. Aúátár-
annarri umferð tefldi
Belgíu.
Island við
Einstakur árangur kepp'én'da. '
Það er athyglisvert í sambandi
við frammistöðu okkar toanna í
undanrásunum, að flestir , vinning-
arnir náðust á efstu borðunum, en
árangur á fjórða borði v'árð' ‘fýr’st
og fremst orsök þess, áð' ísl'arid
komst ekki í úrslitakeppnlna. Sýn-
ir það bezt hve íslenzka liðið-er ó-
jafnt, og dettur þá mörgurri í -liúg,
að öðru vísi hefði farið,' ef Guð-
mundur Pálmason hefði getáð ték
ið þátt í mótinu.
Friðrik tefldi allar skákirnar á
fyrsta borði, og þrátt fyr.ú’. grfið- ..
asta andstæðinga hlaut hann hcesfa
vinningstölu af okkar möpnum,
eins og oftast áður. Kriðrik .hlaut
75% vinninga. Ingi tefidj, ,e,inpiig.
átta skákir og náði einnig ágætum
árangri, eða 69% vinninga. Búld-
ur tefldi sex skákir og hlarjt $6%,.
vinninga, en þeir Freysteinn. Sig-
urgeir og Arinbjörn, sem.. tefldu
fimm, þrjár og tvær skáJar.TJlTtífú'
50% vinninga hver.
Þeim tveimur skákum, seni fóru
í bið gegn Argentínu lauk’ þ'anriíg,
að Ingi gerði jafntefli, en'" Si'gur-
geir tapaði. ísland tapaÓ'i ^vi að-.,
eins einum leik í undarirásunumj,
gegn Chile, vann fjóra"ieiki(’.
gegn Indlandi, Luxembúrg, ()i fr- .
landi og Finnlandi, —•og1ú^j§i;j
jafntefli við þau þrjú ,lpiid,,„,s^rix^
komust í A-riðilinn, Vesttífcífh|íi4^.,
land, Argentínu og Englanjj,. s
ega uan
r yrð-
hamlá forföll. Tveir menn sjá oft
mögtíleika að vinna dýr, sem er
voölitið fyrir einn, án þess tekið
sé tillit til erfiðis.
8. Skýrsluform þau, sem hátt-
virt landbúnaöarráðuneyti hefir nú
sent öllum refaveiðastjór’um til að
útfylla ár hvert og senda til Bún-
aöarfclags íslands til athugunar er
mjög mikilsvert spor í rétta átt.
Ber því að þakka það. Þó er þar
stór galli á. Hann er sá að ekki er
ein spurning um bitdýr, ■—- hvorki
við greni eða á víðavangi. Einmitt
þau dýrin, sem mest veltur á að
fylgst sc rækilega með, hvar á land
inu beri mest á þeim, á hvað mörg
um grenjum þau gera vart við sig
ár hvert, hvaða skaða þau gera
(lágmarks. hámarks.), hvar þeim
fækkar eða fjölgar o. s. frv. Er
freistandi að ætla að skýrslugerðin
sé ekki byggð á þekkingu þeirra
manná, sem nánust kynni hafa haft
af reíunum. En með því að gefa
nánar gætur að því hvernig vitr-
ustu refirnir — en í þeim hópi eru
bitdýrin, bregðast við hinum ýmsu
veiðiaðferðum, sem skýrslurnar
eiga aö greina frá, er aflað mikil-
vægra upplýsinga, sem hefðu að
gsyr.ia meiri fróðleik og stórum
haldbetri þekkingu, en auðvelt er
að átta sig á í hasti. Við saman-
burð síðar meir, kæmi margt í
ljós.
9. Á sama hátt og sýslunefndir og
bæjarstjórnir geta ráðið, sam-
kvæmt lögum, um cldi refa í .um-
dsmum sínum, á sama hátt hafa
þau rétt til að ákveða veiðiaðferð-
ir til að eyða þeiin.
10. Nefndum félagsskap ’ætti að
mega treysta til að ráða hyggileg-
ast fram úr þessu vandamáli á
hverjum tíma, þar sem hann hefir
yfir að ráða mestri þekkingu á hátt
um refanna, varnarhæfileikum og
varnaraðstöðu þeirra, eftir lands-
lagi.
Hvergi mun annað eins ósam-
ræmi í kaupi og kjörum við
nokkra vinnu á íslandi, eins og nú
við.
Þar sem þarf að fara t. d. 50—
100—150 km leið (sveig eða hring)
frá byggð og til byggða aftur, í

tillögu háttvirtra alþingjgniaflMtíS
sem fyrr er að vikið.
Grenjavinnslu kostnaðup í land-
inu er að verða gífurlegg"jfarý^er^
sagt á hærri stöðum, og; ariú'úSrþi';
að um léið. En við hvað er IiíiWáW?: 1
Það er ekki strax auðroíað að‘ féllá’'
menn samtímis. Þeir íá 17 kr. á um allt ísland, hornanná",3 rrfllli; ‘
klst. hvor, 150 kr. fyrlr unnið dýr,1 að grenjum og víða tvisvái\'Og ;
c) Á þriðjá greni gerist Sama það er ekkert eítirsótt viniiá''að
verkið. Þar hafá skytturnar tíriia-1 liggja á þeim í vonsköúeðiT þé :
lcaup þ. e. taxtakaup, dagv., nætur- j léttbært að sigrast á ','rebb'av; En
v. og eftirv. og helgid.v., frá því j þessi gífurlegi kostnaðúi,;, hrykkí
þeir fara að heiman og þar til þeir; þó ekki til að fullnægjaf áðei'(is ann
koma heim aftur, en engin laun arri, — ég endurtek annarri nos-
fyrir unnin dýr. Ilvaða kjör örfa j inni á þeim tiltölulega fáu íslend-
mest til afkasta þarf ekki vitnanna ingum, sem taka bara í nefiðlOg
ekki fæ ég skilið að þeim; áururium
sé betur varið.
En sleppum öllu gamril
Eg enda þessar línur með þeirri:
fjár og grenjaleitum eins og t. d. ósk að takast megi, um land allt, f
í Borgarfirði um Arnarvatnsheiði með samvinnu og gagnkvæmum
og víðar, væri það ómetanlegur
flýtisauki og jafnframt sparnaður
að komast það á jeppum, þótt
ganga þyrfti 5—10 km ieið út frá
þeirri línu þegar leita þyrfti að
grenjum. Því alltaf verða til þeir
menn, sem ekki hika við að leggja
nótt við dag, þegar mest er þörf á.
Frásagnir af tvísýnustu viður-
eignum milli refa og veiðimanna
af öllu landinu, væri ómissandi og
ómetanlegur viðauki við bókina „Á
refaslóðum“. Á þann hátt'væri öll-
um refaveiðimönnum framtíðarinn
ar gefið ósvikið veganesti, því að
seint verður sá brunnur ausinn svo
að kenni botns. Og seint munu ís-
lenzku refirnir, þeir er bezt verjast
verða sóttir heim af öðrum en
mönnum með byssur milli handa.
Með nútíma tækni ætti ekki að
líða á löngu þar til hver refaskytta
á landinu ætti þess kost að kynna
sér til hlítar þá mikilsverðu að-
stoð, sem hljóðlíkingar reíanna
sjálfra hafa að bjóða í baráttunni
gegn þeim.
11. Hér vakti það sama fyrir mér
og birtist í nefndu áliti háttv. land-
búnaðarnefndar og þingsályktunar-
skilningi, allra aðila, að hefja nú;
áhrifaríkari sókn gegn ofríki lág-
fótu en nolckru sinni hefir þekkst.
Síðasta vetrardag 1956.
Theodór Gunnlaugsson.
Fiiiriar setja tvö heirns-
r
\
S. 1. sunnudag setti Finninn Eino
Oksanen nýtt hcimsmet í 25 km.
hlaupi. Hljóp hann vegalengdina á
einni klukkustund sextán mínút-
um og 41 sek. Annar Finni Veikko
Karvonen hljóp einnig innan við
gamla heimsmetið, sem var 1:17,24
og Rússinn Ivanov átti.
Sama dag setti annar Finni, AntJ
ti Viskari, nýtt heimsmet í 15
mílna hlaupi á 1:15,46,8. Eldra me^
ið átti Zatopek og var það 1:16,26,4
.1;