Tíminn - 15.03.1957, Blaðsíða 5

T f IVII N N,- föstudaginm 15. marz 1957.
Píslarannáll
I. í Reykjavík launamönnum. Eigin-
íhaldið á bágt. le8a er verðfestingin allavega bölv
Þarna lofaði það Framsókn að u® — °S Þó langsamlega hættuleg-
sitja með sér í rikisstjórn árum usl „hagsmunum okkar“, sem
saman. Og ekki nóg með það. í- skilja má.
haldið lofaði henni líka að hafa í annan stað varð að berjast fyr-
frumkvæði að og framkvæmdir í ir hagsmunum flokksins. Þá var
stórmálum þeim öllum, er af stokk brugðið á það ráð að senda frétta-
unum var hrundið á þessum árum. stofum úti í hinum stóra heimi
Hins vegar útvegaði Ólafur, að haglega gerð skeyti um ríkisstjórn
eigin sögn, alla peningana, sem: ina og allt hennar óguðlega at-
til þurfti — og hann Ólafur skrökv j hæfi. Að vísu var sannleikurinn
ar ekki. Sjálft sat íhaldið svo eft-; ekki ailtaf þræddur alveg út í æs-
ir með þau málin, 'sem dæmd voru j ar. En hvað um það —: Um göf- (
til að fara í hundana.
Hverjar voru svo þakkirnar hjá
Framsókn?
Jú, hún rauk til, svona alveg
upp úr þurru, og sleit samstarfinu.
Þóttist ekki geta komið neinu kagi
á efnahagsmálin í samstarfi við
íhaldið. Heyra þetta! Hvaða vanda
ugan tilgang gat enginn efast, og
það var þó alltaf fyrir mestu. —
Skeytin voru birt í erlendum stór-
blöðum, meira að segja í tveim-
ur heimsálfum. Siðan gengu þau
aftur og voru þrykkt mannhæðar-
háu letri í Morgunblaðinu og Vísi.
Velkominn heim! Og sjáið þið
var svo sem að leysa? Þetta öng-Jbara til. Svona er nú álitið á ís-
þveyti í efnahagsmálum var nú! lenzku ríkisstjórninni meðal lýð-
ekki annað né meira en svo sem (ræðisþjóða vestan hafs og austan!
eins og lítilsháttar fingrarím, * Nú skyldi þó Hermann og stjórn-
sagði Hafstein. Og ekki segir hann
ósatt. En verðbólgan —• maður!
Verðbólgan já. Hún er nú reyndar
ekki eins bölvuð og sumir vilja
vera láta. Hún er alveg tilvalið
tæki til auðjöfnunar í þjóðfélag-
inu, minnir mig að Ólafur segði
um árið. En framleiðslan? Já —
arílokkarnir svei mér þá setja of-
an, og íhaldið ná sér aftur á strik!
Loks er það þjóðin sjálf. Ekki
mátti alveg geyma hagsmunum
hennar. Því varð með öllum ráð-
um að girða fyrir að ríkisstjórn-
in gæti nokkurs staðar fengið lán
til að greiða með síldarvíxla og
hvað sakar það, þótt framleiðslan j sementsskuldir frá velmektardög-
beri sig ekki? Töpin eru bara þjóð (um Ólafs — svo og til fyrirhug-
nýtt — og þá er allt í lagi. Ogjaðra framkvæmda margvíslegra.
þótt einn kunni að draga eitthvað I Reyndar sagði Ingólfur, að meira
gildari hlut en annar í þessu alls-1 mundi þurfa við til að koma ríkis-
herjar auðjöfnunar-happdrætti,. stjórninni fyrir kattarnef, en að
eins og verðbólgan er, þá er svo
sem ekki hundrað í hættunni. —
Mundu það þá ekki einna helzt
vera þeir, er af stakri ósíngirni
og óbilandi ættjarðarást fórna fjár
munum á altari ihaldsins?
II.
Já, mikil er vonzka mannanna.
Ekki nóg með það, að Framsókn
vildi svipta þjóðina — þ. e. íhald-
ið — verðbólgugróðanum. Nei, ó-
nei. Hún vildi líka óð og uppvæg
reka herinn í brott af vellinum og
taka fyrir þær gróðalindir, er frá
honum streyma og svalað hafa
margri þyrstri sál. Að vísu hélt
Bjarni því fram á sínum tíma, að
heldur kysi þjóðin að taka á sig
áhættu nokkra en að hýsa í land-
inu her á friðartímum. En þá var
heldur engin reynsla fengin um
straumfall og stefnu hinnar gullnu
elfar. Og Bjarni er vitur maður og
framsýnn um fleira en skipun
skólanefndarmanna. Hann sá
skjótt af þjóðviti sínu (hvað út-
leggst: flokksvit), að íslendingar
á miðri 20. öld munu trauðlega
geta tórt á íslandi án þess að til
komi amerískir dollarar vegna
setu amerísks herliðs í landinu.
Því er það vitaskuld sjálfsagður
hlutur, að halda í herinn — og
helzt um alla framtíð, svo að ís-
lendingar geti allir lifað og sumirjhressa upp á
ágætlega. Um þessi mál öll samdi
Bjarni mikið rit og merkilegt, sem
enginn ias.
En Einar Þveræingur og Bene-
dikt byitu sér í gröfum sínum.
III.
Laun heimsins eru vanþakklæti.
Þrátt fyrir hernámsbiblíu, fagr-
ar myndabækur og fleiri þjóðnýt-
ar bókmenntir, sem dreift var um
allar jarðir, — þrátt fyrir giftu-
ríkan feril og glæsileg loforð, galt
íhaidið — allra stétta flokkurinn
— afhroð nokkurt í alþingiskosn-
ingunum. Tapaði það fylgi hjá öll-
um stéttum — nema einni, sem
ætíð kann að meta streitulausa bar
áttu þess fyrir hagsmunum henn-
ar, hagsmunum flokksins og hags-
munum þjóðarinnar. Annað var
þó átakanlegra. Flokkurinn varð
að sleppa stjórnartaumunum. —
Kommúnistar, sem á sínum tíma
skipuðu ásamt með íhaldinu þá
rikisstjórn, er ágætust hefir reynzt
á íslandi, — þeir brugðust þegar
mest á reið. Óhræsin. íhaldið varð
utangátta. Var ekki von að foringj
arnir fylltust heilagri bræði?
Nú var úr vöndu að ráða. En for
ingjarnir eru vitrir menn og ráð-
snjallir. Framar öllu reið á að berj
ast fyrir „hagsmunum okkar“. Fyr
ir því skáru þeir upp herör gegn
verðfestingunni. Á Rangárvöllum
mundi hún ríða bændum að fullu,
torvelda henni lántökur. En sjálf-
sagt var þó að reyna þetta — til
að vernda hagsmuni þjóðarinnar.
Og svo sem til að kóróna hið ó-
eigingjarna björgunarstarf, af-
klæddist íhaldið persónuleikanum,
eins og félagi Þorbergur um árið,
og gerðist glórauður verkalýðs-
flökkur og föðurleg forsjón verka-
manna gegn illri og ótuktarlegri
ríkisstjórn.
„Þá hló Ólafur,“ sagði Gröndal
forðum.
IV.
En ekkert hrökk til.
Þjóðin kunni ekki að meta bar-
áttu íhaldsins gegn verðfesting-
unni. Hún gaf skít í skeytasending-
arnar frægu. Hún fyrirleit tilburð-
ina til að spilla lánstraustinu. Og
verkamenn voru fullir úlfúðar og
tortryggni í garð hins miskunn-
sama Samverja. Hvílíkt hneyksli.
Hver mundi vilja kasta steini að
íhaldinu, þótt því elnaði nú mjög
hin andlega sóttin og henni slægi
út í máttvana móðursýkisköstum?
Og það fór eins og vant er, þeg-
ar brotsjór ógæfunnar ríða yfir,
að þá er sjaldan ein báran stök.
Nú þurfti Hamrafell endilega að
koma askvaðandi til að árétta
daufleg jól.
Eitthvað varð þó að reyna til að
mannskapinn".
V.
íhaldið hataði sámvinnufélögin
af hjartans grunni. Og hvernig
mætti annað vera? Þarna taka þau
í æ stærri stíl brauðið frá munni
bláfátækra braskara og kaupsýslu-
m^nna, sem verða að rýja sig inn
að skyrtunni til að halda uppi
þessu þjóðnýta fyrirtæki, er riefn-
ist Sjálfstæðisflokkur. Félögunum
er stjórnað af hálfgildings glæpa-
mönnum, enda eru þetta ósviknir
okurhringar, sem bezt má marka
á því, að árlega endurgreiða þau
félagsmönnum rekstrarafgang, er
nemur nókkrum milljónum. Eru
slíkir viðskiptahættir að sjálf-
sögðu til hreinasta niðurdreps
heiðarlegum vérzlunarrekstri, sem
andstæðingar ‘félaganna einir
manna leggja allt kapp á að á-
stunda. Og svo spenna þau arma
sína æ víðar, hversu drengilega,
sem staðið er á móti. Hingað til
hefir íhaldið getað hamlað því að
Sambandið reisti fullkomna mið-
stöð fyrir kjötiðnað. En hversu
lengi verður það? Þarna tróð það
sér inn í Austurstræti gegn lögum
guðs og góðra manna. Og það hef-
ir á skömmum tíma hrifsað til
sín helmingin af olíuverzluninni
frá aumingja Shell og B. P. Og
ekki nóg með það. Fyrir nokkrum
árum heimtaði Sambandið að fá
innflutningsleyfi fyrir olíuskipi.
Það munaði svo sem ekki um það!
En þá sögðu þeir riú bara nei takk,
íhalds-ráðherrarnir. Þótt það nú
væri, að þeir létu ekki vaða þann-
ig ofan í sig. En á frekjunni varð
ekki lát. Og þar kom að lokum, að
þeir urðu að láta undan síga. En
það áskildu þeir, íhalds-ráðherrarn
ir, eins og sjálfsagt var, að Eim-
skipafélag íslands og hin erlendu
olíufélög, er hér starfa, fengju líka
leyfi fyrir olíuskipi. Þeir eru nú
alltaf svo miklir jafnréttismenn,
blessaðir.
Leyfið fékkst — eftir nokkurra
ára þjark og þvarg. Og Sambandið
keypti skipið eins og skot. En hin-
ir aðilarnir, sem leyfi fengu,
keyptu ekkert skip. Ef til vill hafa
þeir sofið yfir sig. Ef til vill hafa
þeir ekki fengið aura til láns. Eg
veit það ekki. En einhver skratt-
in hamlaði. Sambandið var eitt um
hituna — og mundi raka saman fé.
Það mátti ekki svo til ganga. Að
vísu mundi þjóðin hagnast á því
um nokkra milljónatugi á ári, að
verulegur hluti olíufarmgjaldanna
yrði kyrr í landinu. En hvað var
að hugsa um það, ef höfuðóvinur-
inn hagnaðist líka.
Nei, hér varð að taka í taumana.
Og þarna var líka tilvalið tækifæri
til að þjarma að ríkisstjórninni og
fylgjendum hennar, sem flestir
eru forhertir samvinnumenn. —
Enda hófst nú rammaukin sókn,
og skorti þá hvergi skarplegt vit,
orðprýði né drengskap.
Að vísu gekk Sambandið inn á
að greiða olíuna niður fyrst um
sinn, þ. e. flytja hana fyrir stór-
um lægra gjald en erlend félög,
svo að muna mundi nokkrum mill-
jónum á fyrstu förmunum. En
þetta var engan veginn nóg. Nú
varð að knýja Sambandið til að
flytja olíuna fyrir svo lágt gjald
að ekkert yrði afgangs til að
greiða með þessar 50 milljónir, er
teknar voru að láni vegna kaup-
anna á Hamrafelli. Og þá skulum
við sjá hvað kauði getur! Þá
komast olíu-flutningarnir aftur í
hendur erlendra gróðafélaga, og
þau eru vissulega betur að þeim
komin en íslenzkir samvinnumenn
sem styðja ríkisstjórn Hermanns
Jónssonar!
En margt fer á annan veg en
ætlað er.
Jafnvel þessi göfuga krossferð
íhaldsins rann út í sandinn — á
sinn hátt eins og árás Breta og
Frakka við Miðjarðarhaf. Almenn-
ingur átti sökina. Honum var svo
hrapalega vits varnað og sanngirni
að hann kunni hreint ekki að meta
þá þjóðhollustu, er þarna lá að
baki. Svo aum er íslenzk alþýða.
að hún lætur sem hún heyri
hvorki né sjái þá eðallyndu menn,
sem alla hluti vilja fyrir hana gera
— meira að segja reisa yfir hana
himingnæfandi íbúðir í Aðal-
stræti.
VI.
Nú var fokið í flest skjól. Her-
ferðin gegn Hamrafelli og Sam-
bandinu að engu orðin og auk
heldur metin íhaldinu til svívirð-
ingar. Erfiðinu og amstrinu við að
skrifa allar þessar gersemis-grein-
ar í Morgunblaðið og Vísi til einsk
is eytt.
En Ólafur og Bjarni eru engir
aukvisar, sem guggna fyrir hverj-
um goluþyt. Niður með ríkisstjórn
ina! Upp með okkur! Hví ekki að
ganga hreint til verks og lýsa van
trausti á ríkisstjórnina — og hefja
með því hátíð friðarins?
Ekki skortir sakir. Stjórnin hef-
ir svikið öll sín loforð. Hún þótt-
ist ætla að reka herinn á brott —
en heykstist. Herinn verður kyrr.
Það gildir nú einu. En svik voru
það samt. Því að hvað kom það
málinu við, þótt Bretar og Frakkar
og Júðar væru að yggla sig fram
an í Nasser hinn egypzka og kál-
uðu fyrir honum nokkrum hræð-
um? Hvað kom það málinu við,
þótt Rússar æddu inn í Ungverja-
land og dræpu alsaklausa Ung-
verja í hrönnum? Ekki spor. Á-
standið í heiminum er ekki hóti
verra en verið hefir. Alltaf eru
menn einhvers staðar að fljúgast
og drepast á. Því verður herinn að
vera kyrr, — eða hver veit nema
einhver afglapi austur í Rússíá
ViSaukar um rímnakveðskap
og fleira
eftir Sveinbjörn Benteinsson
Sóma gæddur sagði þá,
sárum mæddur þínum:
I má heita að hátturinn yrði ekki al-
Igengur fyrr en á nítjándu öld. Það
Ei er é^ hræddur hjörs í þrá, má reyndar segja að Sigurður
hlífum klæddur mín'um." Breiðfjörð hafi komið hringhend-
unni til þeirrar virðingar sem hún
Þegar ég skrifaði greinina um ; nýtur enn í dag.
orðtakið: hvergi smeykur hjörs í I Mér þykir vel við eiga að taka
þrá, gat ég ekki munað hvar vísan | hér upp niðurlagið á rímu Þor-
er, sem hefir að geyma þetta! valdar, þar segir frá Skuldarbar-
hreystisvar. Nú hef ég fundið vís-1 daga. Böðvar bjarki er horfinn úr
una, mér til mikillar ánægju, hún | orrustunni og situr að galdri í
er í rímnm af Hrólfi kraka, 33. j höllinni og magnar þaðan bjarndýr
vísa í 18. rímu. Hrólfsrímur voru \ eitt sem berst með Hrólfi konungi.
prentaðar í Hrappsey árið 1777 og Hjalti saknar Böðvars og vill finna
aftur í Reykjavík 1950. Höfundar hann:
eru tveir:; sr. Eiríkur Hallsson í
Höfða vifi Eyjafjörð, f. 1614, d.
um 170ft, — og Þorvaldur Magn-
ússon frá Húsavík, 1670—1740.
Rímur þessar voru lengi mjög
vinsælar og mega heita vel ortar.
Eiríkur var orðheppinn og orti
oft skemmtilega, en í fornum stíl
og með ýmsum annmörkum frá
sjónarmiði nútíðarmanna. Rímur
Þorvaldar eru með allt öðrum
svip og er meira nýjabragð að
þeim. Munurinn er furðumikill,
enda þótt nokkrir áratugir séu á
milli. En milli þessara skálda eru
aldamót í rímnastíl. En rímur Þor-
valdar eru miklu dauflegri og ó-
skáldlegri en Eiríks rímur. Eins
og menn sjá er þessi tiltekna vísa
undir hringhendum hætti og er
ríman öll með þeim brag. Ég held
þetta sé fyrsta ríma sem ort var
með þessum fagra bragarhætti. Ég
þekki aðeins örfáar hringhendur
frá seytjándu öld og sú elzta sem
ég kannast við er eftir Stefán Ól-
afsson. Kvæðið Þagnarmál, eftir
Þorlák Þórarinsson, er talið ort
1728, og er því vafamál hvort það
er eldra en ríma Þorvaldar. Til
eru nokkrar rímur frá 18. öld með
hringhendum hætti, en fáar þó, og
Hjalti rann til hallar þá,
hús eitt fann að bragði;
Böðvar vann þar síðan sjá,
situr hann og þagði.
■ |
Þorna sveigir þýður kvað
þá við fleygi skíða:
„Mér er tregi þyngstur það,
þú vilt eigi stríða.
I,
Orustu heldur herra þinn,
hans er felldur lýður.
Hverju veldur, hlýri minn,
Hárs ei eldur sníður?
Ef þú fer í odda þrá
ei með mér að bragði,
bráðlega hér skalt brenna þá;
bauga grér so sagði.
!
Þér munuð líða last og spé
lands um víða geima,
Þinn að stríða þengill sé,
en þú skulir bíða heima.“
Upp nam standa þegninn þá,
þungum anda stynur,
við meiði randa mælti sá
móins landa hlynur.
Sóma gæddur sagði þá,
sárum mæddur sínum:
„Ei er ég hræddur hjörs
í þrá,
hlífum klæddur mínum.
Hef ég ei nú um ævi enn
odda flúið messu,
þó að hafi snúið ótal menn,
ef þú trúir þessu.
Gifting há og göfuga mægð
gyltfa á ég þakka,
orma lá og aura nægð.“
eyðir tjáir stakka.
1
fari einhvern tíma að fljúga á
okkur? — En hvað um það, —
svik eru svik.
Þá lofaði stjórnin upp á æru
sína og trú að leysa það sem hún
kallaði öngþveiti í efnahagsmák-
um — þ. e. að lækna fingrarímið
hans Jóhanns — í samráði við
stéttarfélögin. Sú stóð nú líka fal-
lega við það. Eða hvenær hefir
hún svo sem ráðgazt við búnaðar-
félög, verkamannafélög, sjómanna
félög, kvenfélög, múrarafélög og
smiðafélög margs konar, verk-
stjórafélög, bílstjórafélög, flug-
mannafélög, klæðskerafélög, rak-
arafélög og hárgreiðslumeyja, —
svo að nokkur séu nefnd. Eg bara
spyr.
Nei, stjórnin hefir svikið öll lof-
orð. Það skulum við sanna gjörv-
öllum landslýð, þegar orrustan
hefst.
VII.
Vantraustið kom. Og svo skyldi
kosið til Alþingis í vor. En um
hvað? Ekki um stefnumál. Það er
útilokað. íhaldið hefir sem sé enga
stefnu aðra en hentistefnu — og
um það má elcki hafa hátt, enda
mundi hentistefna hvergi nærri
hrökkva til í efnahagsmálunum.
En svikin — maður! Hvers vegna
ekki að kjósa um öll svikin?
Þarna kom það.
Svo hófst orrustan í útvarpinu.
Eins og vænta mátti og alþjóð viðeigandi hætti. Rímurnar hafa
veit, stóðu þeir sig með hinni ný fyrir löngu lokið því hlutverki
„Vil ég því feginn verja brátt
vaskan fleygi sverða,
en mér segir þankinn þrátt,
það muni eigi verða.
Mundum vér í vopna svig
vinna hér þá alla,
hefðuð þér ei hindrað mig.“
hjálma grér nam spjalla.
í
„Helið stranga“, kappinn
kvað,
„Kóngs því fanga lýðir“ —
Síðan ganga orustu að
ullar spanga fríðir.
Þannig ortu menn þá, og það
var skemmtan fólks á kvöldvökum
að hlýða rímnakveðskap og sagna-
lestri. Það var með rímurnar eins
og leikrit á okkar dögum, þær
voru ætlaðar til flutnings, en ekki
lestrar í einrúmi. Og það evu marg
ir kaflar í gömlu rímunum sem
enn gætu orðið fólki til skemmt-
unar, ef listamenn flyttu þá með
mestu prýði. hann Ólafur og hann
Bjarni. Um þá má segja, að þeir
að vera til sagnfræðslu, og reynd-
ar var skemmtunin alltaf ríkari
féllu en héldu velli. Þeir voru öf-! þáttur í tilgangi þeirra. En við
urliði bornir með atkvæðum, en j höfum enn fulla þörf fyrir snjalla
braglist og fagra kveðandi; þes3
vopnaviðskiptum. Sjálfur er
Bjarni til vitnis um það í Mogg-
anum. Hann kvað þá félaga hafa
gert sér lítið fyrir og hreins og
klárt sett „vinstri leiðtogana upp
að vegg“! Kallar í krapinu það.
„Vinstri stjórnin var lömuð eftir
útvarpsumræðurnar," segir í Mogg
anum, enda má nærri um það
fara, hvort hún hefir ekki fundið
meira en lítið til, svona líka ríg-
skorðuð „upp að vegg“.
Víst geta fleiri verið illfyndnir
en útvarpið, er það fékk þá Einar
Ólaf og Halldór Kiljan til að lesa
samtímis Grettlu og Gerplu.
Norðlingur.
vegna eiga rímurnar eftir að rísa
upp í nýjum stíl, til viðhalds góðu
máli og þróttmiklu.
Sveinbjörn Benteinsson