Tíminn - 25.10.1957, Page 7

TÍMINN, föstudaginn 25. október 1957.
7
„Lairn félagsmálabaráttunnar eru að
vera settur I einhverja stjórninaÍS
Rætt við Gísla Jónssoe, sveitar-
höfðiegja á Stéra-ReykjEin
Þann þriðja september siðastliðinn var veizla haldin að
Þingborg í Flóa. Þeir slógu þar saman afmœlisveizlunum,
tveir skörungar úr Árnessýslu, þeir Gísli Jónsson, hreppstjóri
á Stóru-Reykjum, og Ágúst Þorvaldsson, alþingismaður á
Brúnasteðum. Gisli varð þá áttræður, en Ágúst nýlega orð-
inn fimmtugur. Hófið sátu um 250 manns. Var þar gleðskap-
ur mikiil, fluttar ræður, drápur og mörg skál drukkin og
höfðingiunum færðar rausnarlegar gjafir.
í tiíefni þessára atburða kom
fréttamaður blaffsins a'5 máli við
Gísla og spjallaði við hann ntund
úr degi um það, sem drifið hefir
ó daga hans. Það er ekki á kot
vísað aS koma að Stóru-Reykjum.
Gisli býður til stofxi og læt-ur
reiða fram veitingar. Er við höf-
um matazt, leiðir hann mig á skrif
stofu sína. Talið berst að uppruna
Gísia. Hann tekur upp silfurbúnar
dósir og fær sér í nefí'ð.
Unglingsárin
— Ég er nú fæddur hérna á
Stóru-Reykjum þriðja september
1877. Og foreldrar mínir voru Jón
Hannesson, bóndi og kona hans,
Ilelga Einarsdóttir. Er þetta ekki
nóg um ættartölur? Hann Gvend-
ur er búinn að tína það allt upp
í Suðurlandinu.
Þá er 'að spyrja Gísla um ungl-
ingsárin, og þar er ekki að koma
að tómum kofunum. Minnið er
trútt og svörin greið:
— Fermdur var ég 1891. Hálfs
fjórtánda árs. Var sótt um fyrir
mig, það var sko verið að því þá.
— Hvernig var fræðslunni hátt-
að í þá daga?
— Þá.y^r nú ekki barriaskólinn,
Var tekinn hingað gamall maður
til að kenna mér og bróður mín-
ellefu vetrarvertíðir og þi'jár
í'yrstu vertíðirnar við heitningu.
— Þú hefir þá wri'ð á Stokks-
eyri draugsveturinn?
— Ég er nú ekki mikið trúað-
ur á þessar draugasögur, þó mér
þyki gaman að taia um þær við
einhverja kjána og geri þá ekki
alltaf litið úr þeim. Annars hefir
sumum dottið í hug, að draugur-
inn hafi ekki verið annað en kol-
sýruloft frá slordyngjunum, sern
söfnuðust fyrir á túnunum á
Stokkseyri um veturinn og rotn-
uðu svo i hlýindunum um vorið.
Á skútu
— Þú munt
skútu?
— Já. — Ég
hafa komizt á
var óditnar 13
vetrarvertíðir á skútu. Fyrstu ár-
in fram að síðasta túr, sem kallað
var og kom þá heim í byrjun engja
sláttar. Var fyrst á Sjöstjörnunni I
frá Keflavík. Það var um lokin
1901. Var þar um sumarið. Sum- i
arið eftir var ég á Elínu hans
Helga væna, en l'engst á Sæborg-
inni frá Reykiavík — tíu vertíðir.
— Þér hefir þá fallið á sjónum?
— O, ég var ekki svona lengi]
á skútu vegna þess, að ég væri
náttúraður fyrir sjó, upphaflega,
Þetta var hundialíf. Ástæffan var
skar þetta niður í teninga. All
blauður fiskur. Vildi ekki sj;
graðan fisk í beitu. Þetta lærði é;
af rnanni ofan af Akranesi, en sv>
ikomust hinir karlarnir að því.
— Og önglarnir ?
•— Notaði aldrei öngla frá skij
inu. Lét smíða þá í Reykjavík o;
isteypa á þá tinsíld. Var mikilvæg
að gott og stillt. stál væri í öngl
unuin. Þessir frá skipinu von
'allra handa rusl, brotnuðu og rét!
mst upp í fiskinum. Hirti þó öngl-
ana, það sem mér bar, frá útgerð
inni og var með upplag af þein
undir koddanum hjá mér. — Strák
'arnir fengu of’t hjá mér öngul
þessir minni háttar, sem fengu þ;
stundum ekki hjá útgerðinni.
—- Þá hefir líklega verið kapp
í mönnuni við fiskdráttinn.
— Ég var í kappda-ætti við rnann
á Sæborginni. Hann var betri í
drift og stormi, en ég betri í nið-
urstöðu. Stundum sá hann ekki á
eftir mér — mörg hundL'uð. Scin-
ast var ég fjórar vertíðir á togara.
Ingólfi Arnarsýni, en hann var þá
stærstur í flotanum.
— Hvort var þá betri vistin á
Ingólfi eða skútunum?
-— Það var nú sinn háttur á
hvoru. Alltaf veizla um borð í
Ingólfi, en hundafæði á -skútu.
Annars svipað. Miklar vökur.
Við búskapinn
— Hvenær tókstu svo við búi
hér á Stóru-Reykjum?
— 1912. Móðir mín stóð fyrir
búi með mér þangað til ég kvænt-
ist 1916.
Ivona Gísla er María Þ. Jóns-
dóttir frá Seljatungu í Gaulverja-
bæjarhreppi. Börn þeirra eru níu,
þrír synir og sex dætur. Öll á lífi
og búsett hingað og þangað.
— Þú hefir verið við sjó-
mennsku um það leyti, sem gifting
j'kkar fór fram?
— Ég var þá á togara í Reykja-
um reikning í einn hálfan mánuð.
Ég lærði. hjá honum Eiríksbók
aftur að þríliðu. Eftir það kenndi
ég yngri systkinum mínum og
flteiri krökkum undir fermingu.
Ég lærði þetta. Það var ekkert
káf. Mér stóð rétt á sama, hvar ég
kom í þetta í Eiríksbók; ég gat-
aði ekki í því. Seinna komst ég í
skóla á Stokk’seyri. Þar var kennd-
ur reikningur o-g réttritun. Var
þar í tvo vetur á hlaupum, dag
og dag i landlegum. Bætti þó litlu
við mig í rei.kningi. Flestir hinna
aficins lært noikkurt hrafl. En-ég
hafði gott af réttritunartilsögn.
Var þá út á þekju með það og
hefi alla tíð haft gott af því, sem
ég lærði þar. Kennari minn var
Guðmundur Sæmundsson á Stokks
eyri, — fyrirmyndar góð'ur kenn-
ari. Skólinn var heima hjá hon-
um.
— Þú hefir farið ungur til sjó
vinnu að Stokkseyri?
— Það vár árið eftir ferming-
una. Réðst þangað beitningarstrák
ur upp á hálfan hlut. Þar var ég
SéS heim aS Stóru-Reykjum.
sú, hvað ég dró mikið. Var hæstur
frá því að ég kom á Eiínu. Fyrstu
tvö sumrin var ég upp á kaup, 35
krónur á mánuði og þriggja aura
premíu á alian fisk, sem náði tólf
tommum. Annað sumarið á Elínu
fákk ég 45 krónur á mánuði og
fjóra aura á ailan tólf tommu fisk.
Eftir það fór ég bara upp á hálf-
drætti.
— Hvernig var samningum þá
háttað?
— Þeir, sem voru upp á hálf-
drætti, fengu frí færi, en borguðu
salt og verkun, vlsst á skippund.
Taxtinn fyrst átta krónur, en síð-
ar gerffu útgerffarmenn samþykkt
um, að láta sjómenn borga veið
arfærin og tíu krónur í salt og
verkun. Svo voru allra handa laun-
samningar fyrir þes;a beztu fiski-
menn. Eg borgaði hæst sex krón-
ur i salt og verkun, en veiðarfæi’i
datt mér aldrei í hug að borga.
— Hvað notaðirðu þá í beilu,
fyrst þú dróst meirá en allir hin-
ir?
— Ég beitti keilukvið og löngu,
vík. Það var áður en vökulögin
gengu í gildi og fyrsta verkfallið
stóð yfir; hefði nú líklegast lent í
því, ef ég hefði ekki farið að gifta
mig. Ég fékk útgerðarmennina til
að skrifa upp á, og vi'ð fórum
til prestsins. Hann var orðinn hálf
blindur og sá ekkert, kárlinn. Las
einhverja sálma og svo var ein-
hver hjónavígslumynd. Fórum svo
austur með vagnalest og vissi eng-
inn um þetta, fyrr en við kom-
um hingað.
Búnaðarnámskeið að
Þjórsártúni
Gísli er félagsmálafrömuður í
■sveit og héraði og hefir átt sæti
í fjölmörgum stjórnum og nefnd-
um.
— ILvert var nú fyrsta opinbera
starf bitt, Gísli?
— ííg var fyrst kosinn formaður
ungmennafélagsins í sveitinni. Síð
ar var stofna'ð nautgriparæktarfé-
lag og var ég kosinn formaður
þess. Gegndi iþví starfi í 30 ár.
Gísli Jónsson, Stóru-Reykjum.
Bæði þessi félög eiga rætur að
rekja til búnaðarnámskeiðs, sem
haldið var að Þjórsártúni í janúar
1908.
— Það mun hafa verið með
fyrstu búnaffarnámskeiðunum?
— Hið fyrsta hér sunnan lands.
Stóð í hálfan mánuð. Kennslan
fór fram í fyrirlestrum. Svo voru
málfundir á kvöldin. Fyrrilesarar
voru Magnús Einarsson, dýralækn-
ir, Einar Helgason, garðyrkjumað
ur og Sig’urður Sigurðsson, búfræð
ingur frá Langholti. Meðal annars .
var kennd fundarstjórn og fundar-
reglur. Stjórnuðu námskeiðsmenn '
kvöldfundunum til skiptis og skrif
uðu fundargerðir. Samþykkt var,
að námskeiðsmenn hefðu forgöngu
um stofnun ungmennafélaga hver
í sinni sveit. í lok námskeiðsins ,
var stofnað félagið „Suðri“. Mark-
mið þess var að hrinda í fram-
kvæmd hinum og þessum sam-
þykktum, sem gerðar voru á nám
skeiðinu og skyldu fél'agsmenn
haida fund einu sinni á ári að
Þjórs'ártúni. Út af þessum félags-
skap varð til íþróttasambandið
Skarphéðinn.
— Var þetta vel sótt námskeið?
-— Námskeiðið sóttu um 50
manns úr Árnes- og Rangárvalla-
sýsium. Þarna voru organistar og
glímumenn og þeir, sem létu að
sér kveða á mannfundum. Framá-
mennirnir úr báffum sýslum. Þjórs-
ártún var þá miðstöð fyrir alla
líka starfsemi og málfundir voru
haldnir þar árum saman. Húsbónd
'nn, Ólafur ísleifsson, kom lífi
í tuskurnar. Þangað sóttu menn
til að leiða saman hesta sína,
kjaftaskar af Stokkseyri, hinir og
iðrir. Og Ólafur stríddi öllum.
Framkvæmdir í héraði
— Hvert er fyrsta stórfyrirtæk-
ið, sem þú hefir átt hlút að hér
í Árnessýslu?
— Flóaáveitan. Ég var í farm-
kvæmdanefndinni. Upp úr alda-
mótunum var farið að ræða um
það, að . ná áveitu á Flóann úr
Hvitá. Voru kosnir tveir menn úr
hverjum hreppi til að undirbúa
þetta. með sérfræðingum. Lög
Flóaáveitunnar voru staðfést 1917,
og framkvæmdir hafnar 1922—23.
í franihaldi af þessum framkvæmd
um var Mjólkurbii Flóamanna
stofnað. Hét þá Mjólkurbú Flóa-
áveitufélagsins. Ekki voru menn
sammála um byggingarstaö Mjólk-
urbúsins. Og sumir eltu okkur
fund af fundi til að þvæla og tefja
fyrir m'áiinu. Framkvæmdanefnd-
in var svo kölluð til Reykjavíkur
á túnaslætti, til þess að gera út
um byggingarstað. Ráðherra,
Tryggvi Þórhallsson, var ekki
mættur á fundinum, en fulltrúa
hans þótti víst, að ég væri nokkuð
ómyrkur í máli. Sagði hann, að
bezt væri að ná í ráðherra og láta
hann heyra hvað ég hefði sagt. ■—
Það vildi ég helzt, sagði ég, því
að nú fannst mér hann helzt
vanta. Kom ráðherra og sagði, að
reisa skyldi búið, þar sem allir
hefðu aðgang að því, en staðinn
yrðum við að ákveða sjálfir. Var
svo gengið til atkvæða og Varð
byggingarslaður austan Selfoss
ofaná. Þetta var nú byrjunin á
þvi. Síðar kom kaupfélagið. til
sögu, en það er líka afsprengi
Flóaáveitunnar.
Fyrsta félagið af þeirri gerð
var Stobkseyrarfélagið, pöntunar-
félag fyrir báðar sýslurnar. Síðar
voru stofnuð félögin Ingólfur og
Hekla, en þau fóru bæði á haús-
inn. Var þá félagslaust í þrjú ár
og verzlaði ég þá í Reykjavík við
Mjólkurfélagið og hann'Guðjón á
Hverfisgötunni. Ég verzlaði alltaf
með hangikjöt — hafði þá sauði
fleiri en ær — og seldi það hjá
Guðjóni. Það var svo gott að eiga
við hann Guðjón, hann útvegaði
manni allan fjandann, hvað sem
það var. Sumir báru hangikjöts-
stykkin á bakinu og seldu út um
allan bæ, og voru heila viku að
þessu, en ég kaus heldur að.selja
og taka út á sama slaS. ■ •
Þegar Kaupfélag Áresinga var
stofnað, stýrði ég fundinum og
var þá lcosinn í stjórn. Ilef setið
þar alla tíð. Varð síðar kjörinn
formaður kaupfélagsins og er það
ennþá.
— Þú hefir komið víðar við í
félagsmálum?
— Árið 1913 kusu þeir .mjg.í
hreppsnefnd. Varð síðar pdcjj/iti
og gegndi því starfi í 34 ár. Hrepp
stjóri í herrans mörg ár og fulltrúi
í Samsölunni. Menn h-afa ' alltaf
haldið upp á mig í félagsmájun-
um, og hefi nú aldrei verið
neinn félagsskítur. En laun bar-
áttunnar cru að vera kosinn í ein-
hverja stjórnina. Hef nú stundum
verið að' revna að losa mig við eitt
hvað af þessu,, en alltaf fengið
eitthvað i staðinn. Ég fyrir mitt
Ieyti hef nú alltaf verið með þess-
ari framþróun og framkvæmdum
í sýslunni. Þeir, sem eru fyrstir
með framkvæmdirnar, verða alltaf
ofan á. bara ef það fer ekki i éin-
hverja vitleysu eins og með bor-
inn í Reykjavík.
Framfaramál Suðurlands-
undirlendisins
— Hver telurðu þá mestu fram-
faramál Suðurlandsundirlendisins
eins og nú er ástatt?
— Vegamáliri. Það þarf að gera
vegina upp almennilega vestan úr
Ölfusi og ausfur að Ytri-Rangá.
Svo koma hafnarhætur í Þorláks-
höfn og brú á Ölfusá í Óseyrar-
nesi.
(Framhald á 8. síðu.)