Tíminn - 31.12.1957, Blaðsíða 4

T í MIN N, þriðjudagmn 31. desember 195%
Margt skeSur í Danaveldi, m. a.: -
Krankleiki er olli tieilabrolnm í Dan-
mörkn - Fréitirnar bárust imi heims-
byggðina - Læknarnir stóðn ráð})rota
en forvitin kona komst að því? sem
Margt skeður i veldí Ðana, og
þótt land sé rislágt og iítið að
flatarmáli, þá rís sýtm liærra
hefð og fræging þeirra manna
danskra, sem skráðið eru í
„heimshistóríuna“. Margt hafa
danskir sér tii frægðar unnið
eins og gefur að skilja, og ný-
lega hafa þeir skráð' í sína
„heimshistóriu“ sögu konu einn
ar og mun hún nú vera allra
kvenna frægust í Danmörku.
Kona bessi hét Rachel Hertz
og var á sínum tíma haldin
undraverðum krankleika. Krank
leikinn var til umræðu i evr-
ópskum og ameriskum tímarit-
um og læknar og margt annað
fólk geröi sér til erindis af fjörr-
um löntíum að heimsækja sjúkl-
inginn og fylgjast með líðan
hans og þeirri margvislegu út-
ferð, sem út gekk af líkama
konunnar. Krankleikinn stóð
frá 1807 til 1828 og var konan
lengst af til meðhöndiunar á
Friðriks Hospítali.
Krankleikinn hófst við þaö,
að konan gleypti heilt nálalbréf
með innihaldi, hvolfdi þessu í
sig eins og þetta væri rauðgraut
ur með fleytu. Ekki varð af þessu
nein sýnileg meitingartruflun,
en i þess stað fóru nálarnar að
hrakhraufast í líkamanum,
stungu sér út í gegnum melting-
arfærin og komust út undir
húöina, þar sem þær voru skorn
ar út með hnixsbragði. Jafn-
framt þessu fór konan áS bleyta
rúmið með stórkostiegum vatns
gangi og er vætan enn i minn-
um höfð i Danmörku.
Frægðin nær hámarki.
Árið 1819 skar yfiríæknirinn,
prófessor Herhold, níutiu saum-
náiar úr konunni. Skurðaðgerð-
irnar voru framkvæmdar án
deyfilyfja, sem ekki voru kom-
in í notkun, og varð konan oft
að taka á þolinmæðinni.
Á næsta ári komst nálafjöld-
inn upp í 273 og jókst hröðum
skrefum upp frá því. Frægð
hennar náði hámarki, þegar
mikill fjöldi innlendra og er-
lendra lækna til að fullvissa sig
um krankleikann ásamt tignar-
mönnum dönskum, fræðimönn-
um og enskum ferðamönnum.
Þann 23. desember skrifar Her-
holt, að hann hafi tæmt hana
engum hafði dottið í hug.
Á GarSi (Regensen) í Kaupmannahöfn bjuggu tíSum íslenzkri námsmenn.
Danski GarSur er löngu orSinn allt of iítill, og er hafin staekkun hans. Hús
sem stóð við hlið Sívalaturns Kristjáns 4. var rifið, og þar byggður nýr
Garður. Garður stendur því andspænis Garði.
að miklu vatni í viðurvist hans
hágöfgi, yfirhirðmarskálksins
Hauch og prófessoramia Jacob-
sen og Reinhardt. Deilur vís-
indamanna um krankleikann
vöru endalausar, en eftir tutt-
ugu ára barára baráttu og rann
sóknir gafst prófessor Herholdt
upp.
Líkamsstarfsemin fellur
í réttar skorður.
Sjúklingurinn var fluttur í
nýtt umhverfi í Friðriksíugötu
og þar uppgötvaði kona nokk-
ur, það sem læknum, visinda-
mönnum og yfirhirðmarskálk-
um hafði aldrei dottið í hug.
Hún boraði gat í hurð sjúkl-
ingsins og þá sá hún — og lækn
arnir sáu það líka — að kranka
manneskjan stakk nálum undir
skinnið á sér. Kom í ljós, að
sjúklingurinn lét kunningja
sína, sem komu í sjúkravitjan-
ir, færa sér nálar og vatn, sem
hún drakk í stórum teygum eða
hellti þvi i rúmið hjá sér. Eftir
þetta féll líkamsstarfsemi kon-
unnar í réttar skorður og lifði
hún við góða heilsu til bana-
dægurs.
Rétt er að geta þess, að yfir-
læknirinn, sem stundaði kon-
una í 20 ár, meðan hún stakk
sig með nálum og hellti vatni í
rúmið hjá sér, var síðar gerður
háskólarektor í Kaupmanna-
höfix og heiðursmeðlimur kon-
unglega læknafélagsins danska.
Svipmyndir írá HoHandi og Texas
Margir undruðust þá dirfsku
Larsea, þegar hanxs í síðnstu um-
ferð svæðakeppninnar í Hollandi
tefidi injög tvíeggjaða og vafa-
saina byrjun og rétt með nautn-
indum tókst að bjarga sér frá
tapi með því að þráieika,
Að sjáiísögðu var þetta mjög
misráðlð á svo þýðLagarmiklu
aug'uabíiki, en sanmleiikuirian var
híiis vegar sá, að tiLgangur Lars
ens var allt annar. Hann ætlaði
sér að tefla afbrigði, sam hafði
h'iotið meðmæli Al'efehines, fyrr-
verandi heimsmeistara, en varaði
sig efcfei á, að andstæðingur hans,
Þjóðverjinn Teschner, vissi Lengra
nafi aíinu í þessuim efau'm.
Hvítt: Bent Larsen.
Svart: Rudolf Teschner.
1. dl—d5 2. c4—cS 3. Rf3—
Rf6 4. Rc3—dxc 5. a4—Bf5 6.
Rh4 (Þessu afhrágði beít'ti ALek-
hine nokkrum siniaum m. a. í
skák, sem haxin vann af sænska
stórmeistara'num StoJfs.) 6. —
Bc8 (Bezta svarið, því að hvítur
á engan frambæritegan leik nema
7. Rf3 og þá getur svarLur þrá- j
lei'kið með 7—QfS. Larsen hefir!
gert ráð fyrir þessu og beitir nú |
hinu 'tvieggjaða afbrigði Alek-1
hines.) 7. e4?—e5! 8. Bxc4—exd 1
9. e5 (Nú verður ekki aftur snú-
ið.) 9. —dxc3! 10. Bxf7f—Kxf7
11. DxЗcxb2 12. Bc7t (Þetta
er kja'rninn í lei'fcaðferð bvíts,
en næista leiik svarts hefir Alek
hine ekki gert ráð fyrir í at-
ih'uigasemdum sLoium.)
Ritstjóri: FRIÐRIK ÓLAFSSON
12. —KeS! (Eftiir 12. —Ke8 eða
g8, bjargast hvítur með 13. exf6.)
13. Dxc8t (13. Bxb2 strandar á
—Ra6 og hvíta drottningin á sér
engrar undankomu auðið!) 13.
—Rbd7 14. Dxb7 (Bezt úr því
sem kotnið er.) 14. —bxal=D 15.
EFTIR HELGINA
DON QUIJOTE SKRIFAR: jjLzj-ni-—» i i
ÞAÐ ER varla að maður
ætli að komast að helginni
'með þrasið sitt fyrir háitíðisdög-
um, en við isku'luim ekki kvarta.
Þessu fer að 'ljúka og við tekur
grámi hversdagsins; þetta að sofa,
borða, vinna, sofa, borða, vinna.
LikLegasit yrði mannskepnan snar-
vitlaus ef hún hefði ekki vinnu
sína. Þessi vinnuþörf tekur oft
á ,sig sikringilegustu myndir og
sumir fara í öifuga átt við fram-
vinduna og berjast í tapaðri sklák
alla ævi af tómri vLnnugleði. Með
tiLkoimu iðnaðaraldar og véltækni
átti maðurinn að hæitta að þurfa
að vinna myxlkra í milli og vinnu-
tími hans heifir styzt að mun.
Hins vegar mun sá dagur korna,
að maðurinn fer að halda dauða-
haíldi í vinnu sína og hata vé'lina,
sem vinnur verkið fyrir hann.
Ber noldkuð á þessu nú þegar og
kamixr t.d. fram í því, að gamalt
fóifk tel'ur yngri kynslóðir til
ónytjunga af því þær vinna sér
'Störfin léittar. Gamall h'ákanlafor-
maður ,mun telja 'það litla karl-
mennsku að isæfeja sjó á þilfars-
bátum, og þeir sem slógu tún sín
með orfi iog ljá áður, finnst nú
liitlum erfiðleikum bundið að ríða
á ifarmall s-ínum eftir sláttufarinu.
Óþreyitt fól'k hafur meiri þörf
'fyrir að skemmta sér en þreytt
oig þar af leiðir, að gegn maður
yiigri kynslóðar getur verkað eins '
oig dansfífl iá gaimlan jaxl, er ólst
upp í birtuilögum barningi á
þúfnakollum föðurtúna.
KONAN HAFÐI SITT FRAM
ÞEGAR minnist er á erfiðiis-
Btörf fcemur manni í hug,
að það muni að líkindum hafa
verið konan, sem mestu réði um
þá þjóaflutninga, er hér hafa átt
isér stað á undan'förnum órum og
leitt hafa af sér mannfæikkun í
sveiitum og ýmsa erfiðleika, sem
henni hefur verið samfara. Þótt
nú sé isvo ikomið, vegna miikiHa
framfara, að lítill þægindamunur
sé orðinn á isveit og kaupstað,
hafði þó sveiíta'konan áður mikið
'til sítts imiáls, er hún var að sauma
að hónda sínurn og hvetja hann
til að iflytja í kaupstað. Hún haifði
efcki raiimagn og bjó víða í köld-
um og ei-fiðum húsakynnum. Bú-
skapurinn var erfiður með frum-
stæðum tæikjum og fólik sleit Sér
út fyrir aldur fram. Framsóknar-
floifckurinn hefur atltaf unnið ötul-
lega að því að efla hag þeirra
Dxcöf—Kf7 16. e6f—Kg8 17. 0-0
-—De5 18. Dxa8—Dxe6.
Nú við lok flækjunnar, sjáum
við, að svartur hefir uinnið mann.
Hann ætti því að vinna, þótt raun
in yrði önnur. Áframhaldið er
því efcki þýðingarmikið skákfræði
Jega séð, svo ég ætla þess í stað
að birta sfcemmtil'egt endatafl frá
Dallas. Þei-r eigast þar við Szabo
og ReshevSky,' og sýnir skáki-n
að Reshevsky hefir bjargast
nau'mliega fþá fapi.
Eftir uim þ. b. 50 leiki var stað
an þa-nnig:
'Szabo sá sér þarna leik á borði
að ‘komast í drottningarkaup, en
mikil urðu vonbriigði hans, þeg
ar honum tókst ekki að vinna
endataflið. Framihaldið varð:
1. De3f—DxD 2. pxD—Kg7 3.
Kf3—Kf6 og nú uppgötvaði hvít-
ur skyndilega, að 4. KÍ4 strandar
á — g5f 5. hxg—Kg6! og skákin
er jafntefli. Szabo reyndi því aðr
ar leiðir, en það fékk engu
breytt um úrslitin.
er í dreifbýlinu búa með þeim
árangri, að húsakjmni og þægindi
eru nú ekki iengur ásteitingar-
steinn. 'Það var mikil framsýni að
beita sér fyrir því að sveitirnar
yrðu ekki aiftur úr, en sú fraxn-
sýni hefur atóki alltaf verið þöfck-
uð í hita dægurmálabaráttunnar.
RJÚPNAFÁRIÐ
Á VISSU árabili er talið
að rjúpur faiii umvörpuioi
í einhverju éþe'kktu flári. Undan-
fari þeasa fárs er mikil rjúpna-
mergð og er engu líkara en vexkin
herji stofninn, þegar honum heifxxr
fjcilgað að vissu marfci. Er þetta
'því 'líkast að náttúran sjálf sé að
grisja stofninn til að koma, í veg
fyrir oififrjölgun.
Bókaútgá'fa á íslandi á ýmklegt
sammerkt með rjúpnafárinu. Á
vissu árabili virðist óhjákvæmiiegt
að bókaútgáfur tapi fé á starísemi
sinni, og árið sem er að líða,
virðist einmitt vera eitit slífcra tap-
ára. Þá viil svo einkennilega tl,
að fár geysar í rjúpnastofninum
um þessar imundir, þótt hér sé
efcki verið að halda því fram, að
þarna liggi einhver leyniþi''áð'ur á
milili. Fyrirsjiáanlegt 'er, að bóka-
útgefendur verða að koma á meira
samstarfi -sín í milli í framtíð-
inni. Þeir hafa með sér félag, en.
það hafur efcki verið athafnaisamt
til 'þessa. Þá er þetta bókaílóð
ifyrir jólin vont fyrirkomulag og
vantraust bæði á lesendur og höf
unda og í rauninni alltaf hægt
að lesa bækur; í rauninni kannski
iminnstur tími til þes-s í kringum
jól. Ef bókaútgefendur geta efcki
komið sér saman um skipulega
Útgáfu virðist ékki . annað ligigja
ifyrir þeim en spyrja 'á hverjiU
hausti hvað rjúpunni líði.
I
FRAKKLAND OG ÍSLAND
„ÞAR ERU blassuð börnia
frönsk“, sagði Jónas. Beind.-
ir þetta til aU náinna sikipta ofck-
ar fslendinga og Frakka, endá
hafa 'slík skipti fengið nokfcra stað
festu í íslenzku fólki með and-
stæðu hins norræna útlits. Þá
hefur Frákfcland orðið frægt á
íslandi vegna manna eins og
Gatmards og Oharcots og ísland
frægt vegna Snorra Sturlusonar,
og er nú á góðum vegi mieð að
verða frægt að nýju vegna Lofts.
Utan á hús þjóðbókasaínsins í
París er greypt nafn Snorra. —
Hver veit nema komandi kynslóð-
ir megi lesa þar narfnið Loptr, og
höfum við þá eignast tvö nöfn á
■sannan heimsmæliikvarða.
M
SKRUDDA
EINA BÓK ias ég msð
lánægju um jólin, en það var
Skrudda Ragnars Ásgeirssonar,
sem gefin er út af Búnaðarféla'gl
fslands. Þar segir af mönnum og
afturgöngum, og er margt af því
magnaður lestur, svo annan exns
hroll hefur ekki sett að manni
síðan á barnsáruim, þegar lesnar
voru draugasögur á kvöldvökunni
og maður isíðan drifinn til að
hjálpa til við fjósverikin við ljós-
flökt frá týru, en draugur beið
í hverri geffl. Skrudda hefur það
isér til ágætis, að hún er skrifuð
í hlýiegum ratobtón, 'eins og gestur
hafi sezt á rúmstokkinn, komlnn
ytfir fjallveg í mikiiHi ofanhríð og
'sé nú á solkkaleiistunum og búinn
að borða kvöldmatinn og fólkið
'álútt í kringum hann í ljósinu £rá
lampanum meðan hann segir frétit
ir aif mönnum handan heiðarinn-
ar; fyrirbæri á þessxum bæ; sfcáidi
á hinum og undadegum geig við
sæluhúsið. Þannig var gott að
hlýða á ferðamenn iiðinna tfma
og sagnaþuli og þannig er enn
gott að hlusta.
7
FJÓLUR f KAMPAVÍNI
EINS OG venjulega, þá
verður eitthvað drukkið af
kampavíni um þessi áramót. Kem
ur mér þá í hug saga, sem eitm
ágætur maður sagði mér í jóla-
boði, af þvi þegar Friðrik áttundi
kom hingað 1907. Þá var ektoert
drúfcbið nema kampavín og á leið-
(Framhald á 8. síðu).